از زماني كه كالاي واسط براي مبادلات به زندگي مردم وارد شد خود كالاي واسط ميزان اعتبار را مشخص مي‌كرد و در مبادلات روزمره از چيزهايي مانند پول، طلا و امثال آن استفاده مي‌شده و مي‌شود. اما آيا چيزي كه در اين بين مبادله مي‌شود تنها براي پرداخت و دريافت كارايي دارد؟ آيا غير از پول چيز ديگري را هم مي‌توان سرمايه‌گذاري كرد؟ و از اينها بالاتر آيا مي‌توان از اعتبار «مفهوم داشتن پول» نيز استفاده كنيم؟ در دنـــياي معــــاملات و مبادلات سنتي، فردي كه داراي ثروت يا منصبي است مي‌تواند ضمانت پرداخت را انجام دهد يا براي داد و ستدهايش لزوما پول پرداخت نمي‌كند، اما ديگران براي او اعتبار قائل هستند. اين اعتبار مي‌تواند در معاملات امروزي نيز به شكل ديگري كاربرد داشته باشد. شايد جايي مثل صنايع خدماتي و توليدي. براي مبادلات و معاملات اوراق بهادار در شكل اوليه، پول نقد واريز و عملا كالاي فيزيكي خريد و فروش مي‌شد، اما با ايجاد سامانه‌هاي تبادل اسناد در سطح ملي مي‌توان اوراق بهادار را به عنوان سرمايه استفاده كرد يا حداقل به صورت يكپارچه وجه آن را پرداخت كرد تا مشتري و فروشنده، ديگر درگير كار بانكي نشوند و تنها به كار اصلي خود بپردازند. با وجود پيچيده بودن موضوع معاملات اوراق الكترونيك در اين قسمت و در ادامه معرفي سامانه پرداخت ملي قصد داريم به برخي از سامانه‌هاي اسنادي اشاره كنيم. كاركرد سيستم‌هاي اسنادي برخي سامانه‌ها براي مبادله و تسويه‌حساب نياز به تكميل بودن حساب طرفين دارند، در نتيجه بسياري از مبادلات و خريدها مانند خريد سهام و اوراق بهادار يا هر نوع خريد ديگر نياز به نقدينگي دارد. از طرفي بسياري از مشتريان اوراق بهادار خود را در بانك سرمايه‌گذاري مي‌كنند يا خود بانك صاحب اوراق است و مي‌تواند از آنها به عنوان ضامن پرداخت يا همان وثيقه استفاده كند. اين كار چگونه ممكن است؟ سامانه‌هاي تسويه ناخالص نسبت به پاياپاي خالص نياز به مقدار نقدينگي بيشتري در حساب‌هاي طرف تسويه دارند كه اين موضوع كار را براي طرفين هزينه‌دار مي‌كند، اما براي رفع اين مشكل سامانه‌هاي تسويه اوراق بهادار الكترونيكي به سامانه‌هاي تسويه ناخالص آني متصل مي‌گردند. در صورتي كه موجودي حساب تسويه يكي از طرفين براي انجام تسويه كافي نباشد، بخشي از اوراق بهادار به صورت وثيقه، توسط تسويه‌كننده كه در بيشتر موارد بانك مركزي است ضبط شده و در ازاي آن نقدينگي از طرف تسويه‌كننده به حساب موسسه مالي واريز مي‌شود. اين نقدينگي به پشتوانه وثيقه اوراق بهادار است، لذا خطر پذيري (ريسك) اعتباري ناشي از احتمال عدم ايفاي تعهدات (پرداخت نكردن) با اين راه‌حل مرتفع مي‌شود. استفاده از تركيب سامانه تسويه ناخالص آني و تسويه اوراق بهادار الكترونيكي در يك مجموعه، علاوه بر اين‌كه مزاياي سامانه‌هاي تسويه ناخالص را دربردارد تا حد زيادي نياز به نقدينگي در حساب‌هاي طرف تسويه را مرتفع مي‌كند. راه‌حلي به نام تابا تابا سرنام سامانه تسويه اوراق بهادار الكترونيكي است كه به منظور انطباق با استانداردهاي بين‌المللي و تأمين نقدينگي ساتنا، تهيه شده و در حال اجرايي شدن است. همان طور كه در شكل مي‌بينيد، تابا به ساتنا متصل بوده و عمليات وثيقه‌گيري اوراق در قبال پرداخت پول به حساب‌هاي طرف تسويه از طريق اين اتصال قابل انجام است. همچنين اين سامانه امكان الكترونيكي كردن (از صورت مادي خارج كردن Dematerialize) مواردي مانند صدور، انتشار، ذخيره‌سازي، انتقال، محاسبات سود و تسويه اوراق بهادار را دارد. راه‌اندازي اين سامانه با اهداف خاصي بوده است تا در سطح كلان راه‌حلي ارائه دهد. با اين سامانه اوراق ذيل از حالت فيزيكي به الكترونيك تبديل مي‌شوند: ـ اوراق مشاركت بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران ـ اوراق مشاركت دولت و سازمان‌هاي دولتي ـ ساير اوراق مشاركت‌ها با ريسك اعتباري صفر يا با تضمين دولت زيرساخت اين سيستم توسط لينك‌هاي ماهواره‌اي و خطوط اختصاصي زميني از مراكزي مانند بانك مركزي به بورس متصل مي‌شود. اين سامانه براي راه‌اندازي نياز به تغيير ساختار در بانك‌ها نيز دارد كه پياده‌سازي با مديريت بانك مركزي در هر بانك بايد اجرا شود. در زمان انتشار اوراق بايد يك كد Code ISIN به آنها اختصاص داده شود. ـ در اين سامانه 4 نوع حساب وجود دارد كه به طور خلاصه عبارتند از: ـ حساب‌هاي own اين حساب‌ها بدون محدوديت اوراق را جابه‌جا مي‌كند و اعضا اوراقشان را در اين حساب‌ها نگهداري مي‌كنند. ـ حساب‌هاي مشتريان BOA اين سيستم مانند حساب‌هاي قبلي است با اين تفاوت كه مي‌تواند جزئيات كار را به بانك واگذار كند. ـ حساب تامين نقدينگي بين روز ILF اين حساب براي تامين نقدينگي بين روز است. عضو سيستم بايد روز قبل به ميزاني كه نياز دارد اوراق را به اين حساب منتقل كند و در روز كاري مورد نظر، با عمليات REPO اين اوراق به پول نقد تبديل شده و به ساتنا مي‌رود تا معامله ديگري انجام شود. بعد از تامين نقدينگي اين اوراق به حساب ILF فرد باز مي‌گردد. ـ حساب داد و ستد REP اين حساب‌ها براي نگهداري اوراق داراي سر رسيد است و در سر رسيد بايد به فروشنده مجدد فروخته شوند در نتيجه نمي‌توان از اين حساب چيزي فروخت. اهداف از جمله اهداف اين سامانه موارد ذيل را مي‌توان نام برد: ـ حفظ و نگهداري غير كاغذي اوراق بهادار براي مشتريان از لحظه صدور تا مرحله انتقال به شخص ثالث. ـ انتقال اوراق از طريق دريافت وجه از طريق ساتنا ـ پشتيباني از چرخه گردش اوراق بهادار ـ تامين نقدينگي ساتنا با عمليات موسوم به ريپو (Reposition) ـ اين سامانه بايد بصورت ميان روز نقديندگي را تسويه كند (Intraday Liquidity Facility) ـ با اين سامانه ديگر اوراق به بانك‌ها صادر نمي‌شود. در حقيقت اوراق چاپ نمي‌شود كه بتوان آنها را ارسال كرد. بانك‌ها ميزان اوراق را در سامانه تعريف‌كرده و هر شعبه بانك مي‌تواند هر مقدار كه درخواست خريد داشت از سامانه تحويل مشتري دهد. آن هم تنها يك رسيد مبني بر انجام خريد است و ديگر خطرهاي ناشي از سرقت يا مفقود شدن اوراق وجود ندارد. ـ مشتري بدون مراجعه به بانك مي‌تواند سود اوراق را در حساب خود داشته باشد. ـ اين سيستم مي‌تواند زيرساخت سيستم مزايده الكترونيك اوراق بهادار باشد. چالش اين سامانه‌ها با وجود تمام مزايايي كه براي اقتصاد مي‌توانند داشته باشند و گسترش خدماتي كه ايجاد مي‌كنند يك ضعف منطقي را نيز تقويت مي‌كنند و آن اين‌كه اگر اقتصاد كلان شما با اين سامانه‌ها همخوان نباشد متضرر مي‌شويد و براي جبران اين ضعف به عدم استفاده يا دور زدن سيستم روي خواهيد آورد كه اين شكنندگي اقتصادي را ايجاد خواهد كرد. در نهايت اين‌كه موضوع بر اساس استانداردهايي طراحي شده‌اند كه ممكن است با سرعت گردش اقتصادي شما يكسان نباشند. اين مشكل وقتي حاد مي‌شود كه شبكه‌هايي مانند CLS در هر روز بيش از يك ميليون دستور پرداخت ارزي به ارزش 10 تريليون دلار را تسويه مي‌كند. حال اگر موجي از سرمايه با اين سامانه‌ها به كشور شما وارد شود و موج بزرگ‌تري از كشور شما خارج شود مشكل بحران اقتصادي آغاز خواهد شد. بحران مالي سال 1997 جنوب شرق آسيا و نيز بحران سال 2009 به دليل سرعت و حجم انتقال اعتبارات بوده است. تمام اينها در كنار هم يعني سامانه‌هاي سودمند در سطح ملي بايد به نوعي طراحي شوند كه در اقتصاد عامل رشد باشند و تنها راه‌اندازي رايانه‌اي آن مدنظر نباشد. اين نكته نشان از زيرساختي‌بودن و بين‌رشته‌اي‌بودن فناوري اطلاعات دارد كه بايد به آن بيش از پيش پرداخته شود. http://www.sid.ir سعيد نوري‌آزاد
به سایت ما خوش آمدید . امیدوارم لحظات خوشی را درسایت ما سپری نمایید .
