خوش آمدید

افراد مبتلا به سلياك ممكن است علائمي مانند اسهال، چربي در مدفوع، كاهش وزن، كم‌خوني ناشي از كمبود آهن، خونريزي‌هاي غيرعادي يا ضعف استخواني را نشان دهند.

اگرچه بسياري از بزرگسالان ممكن است هيچ علائمي بجز ناراحتي‌هاي جزئي معده مانند نفخ، ورم شكمي و گاز زياد را نداشته باشند، كودكان مبتلا به سلياك، در صورت درمان نشدن ممكن است دچار توقف رشد شوند كه به كوتاه‌قدي در بزرگسالي منجر مي‌شود.

شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد بخشي از واكنش آلرژيك نسبت به گلوتن، ژنتيكي و بخشي، غيرژنتيكي است. بنابراين تقريبا 10 درصد از بستگان درجه يك (والدين، فرزندان، خواهر و برادر)‌ اشخاص مبتلا به سلياك نيز اين بيماري را خواهند داشت. بعلاوه تقريبا 30 درصد از دوقلوهاي ناهمسان و 70 درصد از دوقلوهاي همسان نيز به اين بيماري مبتلا خواهند شد. مكانيسمي كه طي آن گليادين (از پروتئين‌هاي تشكيل‌دهنده گلوتن)‌، باعث ايجاد واكنش آلرژيك مي‌شود، دقيقا مشخص نيست.

به نظر مي‌رسد گليادين به طور كامل توسط آنزيم‌هاي روده شكسته نمي‌شود و زنجيره‌هاي بلندتر آمينواسيدها، دست‌نخورده باقي مي‌مانند.

علائم بيماري: كاهش جذب 3 دسته بزرگ مواد مغذي يعني كربوهيدرات‌ها، پروتئين‌ها و چربي‌ها در بيماري سلياك، منجر به بروز علائمي مي‌شود. در اين ميان، چربي‌ها بيش از همه تحت تاثير قرار مي‌گيرند و بيشتر علائم معدوي و روده‌اي، ناشي از جذب ناكافي چربي‌ها هستند كه از جمله آنها مي‌توان به اسهال، بدبويي و افزايش چربي در مدفوع و نفخ معده اشاره كرد. مدفوع چرب معمولا داراي حجم زياد بوده و به رنگ قهوه‌اي يا خاكستري روشن است و چربي هضم نشده ممكن است روي آن ديده شود. سوءجذب كربوهيدرات‌ها بخصوص لاكتوز نيز به دليل تخريب آنزيم‌هاي لاكتاز است كه بر سطح پرزهاي روده كوچك قرار گرفته و همراه با آن از بين مي‌رود. ضمن اين‌كه به طور كلي افراد مبتلا به سلياك، به دليل كاهش فعاليت لاكتاز نسبت به لاكتوز، مقاومت نشان مي‌دهند. علائم سوءجذب لاكتوز، از جمله اسهال، بوي بد، نفخ و ورم معده به دليل ورود لاكتوز جذب نشده از روده كوچك به كولون است. از سوي ديگر، باكتري‌هايي كه به طور طبيعي در كولون وجود دارند، حاوي لاكتاز هستند و با شكستن لاكتوز، باعث آزاد شدن گاز زياد (هيدروژن يا متان)‌ مي‌شوند كه با مدفوع خارج مي‌شود. علائم سوءتغذيه و كمبود ويتامين‌ها و مواد معدني، به صورت كاهش وزن، احتباس مايعات، كم‌خوني، پوكي استخوان، خون‌مردگي، آسيب‌هاي عصبي، ناباروري و ضعف عضلاني بروز مي‌كند. همچنين افراد مبتلا به دليل كاهش جذب مواد مغذي، اغلب اشتهاي زيادي دارند. در اين بيماري، نفوذ مايعات به بسياري از بافت‌هاي بدن بخصوص پاها (به دليل كاهش سطح پروتئين خون)، منجر به ادم (تورم) در اين نواحي مي‌شود. از طرفي، كاهش جذب ويتامين D و كلسيم مي‌تواند باعث پوكي و شكستگي‌هاي استخواني شود و نيز كاهش جذب ويتامين K مي‌تواند به كاهش توانايي خون براي لخته شدن و در نتيجه خون‌مردگي (كبودي) يا خونريزي زياد بينجامد.

همچنين كمبود ويتامين B12 ممكن است به آسيب عصبي، با علائم تعادل ضعيف، ضعف عضلاني و بي‌حسي يا سوزش در پاها منجر شود و كاهش جذب و پايين رفتن سطح پتاسيم و منيزيم نيز ضعف شديد عضلاني، دردهاي عضلاني و بي‌حسي و سوزش در پاها را به همراه داشته باشد. بيماري سلياك درمان نشده، مي‌تواند باعث ناباروري در زنان، كاهش عادت ماهانه، سقط جنين و نوزادان كم‌وزن شود. از علائم ديگري كه در بيماري سلياك بروز مي‌كند، نوعي درماتيت است كه در آن، اندام‌هاي انتهايي (دست و پا)، باسن، گردن، تنه و پوست سر، دچار بثورات جلدي خارش‌دار مي‌شوند.

اين علائم تقريبا در 10 درصد بيماران سلياكي ديده مي‌شود. همچنين زخم‌هاي دردناك و مكرر دهاني نيز از مشخصه‌هاي اين بيماري است.

برخي بيماري‌ها مانند ديابت وابسته به انسولين (نوع يك)، بيماري خودايمني تيروئيد، لوپوس سيستميك و آرتريت روماتوئيد نيز ممكن است با بيماري سلياك همراه باشند.

يك راه براي تشخيص اين بيماري، آزمايش خون است كه شامل آنتي‌بادي‌هاي آندوميژيال، آنتي‌بادي‌هاي ترانس گلوتامين از ضدبافتي و آنتي‌بادي‌هاي ضدگليادين مي‌شود. افرادي كه سطح غيرطبيعي آنتي‌بادي‌هاي آندوميژيال و ضدبافتي را نشان مي‌دهند، 95 درصد بيشتر احتمال ابتلا به اين بيماري را دارند. راه ديگر تشخيص بيماري، بيوپسي روده كوچك است كه از طريق آندوسكوپي صورت مي‌گيرد و دقيق‌ترين آزمايش براي اين بيماري محسوب مي‌شود؛ چرا كه در آن نمونه‌هاي به دست آمده از ناحيه دئودنوم روده كوچك، براي بررسي پرزهاي روده و ساير مشخصات اين بيماري، از جمله افزايش تعداد لنفوسيت‌ها زير ميكروسكوپ مشاهده مي‌شود. البته گاهي ممكن است علائم با بيماري‌هاي نادري مانند آلرژي نسبت به شير گاو و پروتئين سويا اشتباه گرفته شود.

لازم به ذكر است تست‌هاي آنتي‌بادي بهتر است در مورد افرادي با علائم مشكوك به سلياك صورت گيرد، از جمله كساني كه اسهال مزمن دارند (كه در عرض 3 ماه بهبود پيدا نكرده است)، بيماراني كه كاهش وزن، افزايش چربي در مدفوع، نفخ و گاز معده زياد و زخم‌هاي دهاني مكرر دارند، وابستگان درجه يك و 2 كساني كه مبتلا به بيماري سلياك هستند، كودكاني كه تاخير در رشد دارند، افرادي كه كمبود آهن خون بي‌دليل دارند، افرادي كه مبتلا به بيماري‌هاي مرتبط با سلياك هستند و كساني كه سطح غيرطبيعي و بي‌دليل آنزيم‌هاي كبدي (ALT يا AST) را در خون نشان مي‌دهند. از ساير آزمايش‌ها براي تشخيص بيماري سلياك، مي‌توان به آزمايش مدفوع و بررسي ميزان چربي آن در زير ميكروسكوپ اشاره كرد، همچنين آزمايش خون براي بررسي ميزان سطح پروتئين خون (آلبومين)، آهن، كلسيم، ويتامين B12، ويتامين D و K و فولات مي‌تواند نشان‌دهنده سوء جذب روده‌اي و سوء تغذيه ناشي از اين بيماري باشد.

براي درمان بيماري بايد ابتدا بيماران تحت رژيم فاقد گلوتن قرار بگيرند. براي اين كار، بيماران بايد از غذاهاي حاوي گلوتن و تهيه شده از گندم، چاودار، جو و جو دوسر اجتناب كنند، از جمله مي‌توان به انواع نان‌ها، پاستاها، كراكرها، كيك‌ها، شيريني‌جات و سس‌هاي سالاد و همچنين غذاها و گوشت‌هاي فرآوري‌شده (كه آرد گندم از تركيبات رايج در اين غذاهاست) و نيز سوپ‌هاي كنسرو شده، چيپس خلالي، مارگارين، پنير پيتزا، ذرت بخارپز، آبليمو، فلفل، بستني، آبنبات‌ها، ماست، قهوه فوري، كچاپ و خردل اشاره كرد. بسياري از قرص‌ها، كپسول‌ها ، ويتامين‌ها و حتي محصولات آرايشي مانند رژ لب نيز مي‌تواند حاوي گلوتن باشد. همچنين از آنجا كه بيشتر بيماران سلياكي، نسبت به لاكتوز حساس هستند، بهتر است در ابتداي درمان محصولات لبني نيز از رژيم غذايي شان حذف شود و پس از درمان موفقيت‌آميز، بتدريج به رژيم غذايي اضافه شود.

از طرف ديگر مصرف ماهي، گوشت‌هاي تازه، برنج، ذرت، سويا، لوبياها، سيب‌زميني، ماكيان، ميوه‌ها و سبزيجات در اين بيماري بلامانع است. همچنين لازم است بيماران در صورت كمبود ويتامين‌ها و مواد معدني ناشي از سوءجذب اين مواد، از مكمل‌ها استفاده كنند. بيماران بايد پيش از خريد هرگونه محصولي، به برچسب تركيبات موجود در آن توجه كنند، چرا كه ممكن است محصولي كه قبلا فاقد گلوتن بوده، اكنون حاوي گلوتن باشد. در بسياري از اشخاص، يك رژيم فاقد گلوتن مي‌تواند به بهبود علائم در عرض چند هفته منجر شود. در صورتي كه به‌‌رغم چند ماه رژيم فاقد گلوتن، علائم بهبود نيابد، درمان‌هاي دارويي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از انواع داروها مي‌توان به كورتيكو استروئيدها مانند پردنيزون و داروهاي بازدارنده سيستم ايمني مانند آزايتوپرين (ايموران، آزاسان) و سيكلوسپورين اشاره كرد. هر دو دسته از اين داروها، قوي بوده و داراي اثرات جانبي زيادي هستند و مي‌توانند خطر عفونت‌هاي خطرناك را افزايش دهند. متاسفانه در برخي از بيماران به‌‌رغم مصرف داروها، سوء‌تغذيه و سوء‌جذب افزايش مي‌يابد.

در اين گونه موارد، تنها راه رساندن كالري، كربوهيدرات‌ها، آمينواسيدها و چربي به شخص از طريق وريدي است. به طور كلي بيماري سلياك مي‌تواند عوارضي مانند زخم‌هاي روده كوچك، سلياك كولاژنوس و سرطان‌هاي غدد لنفاوي و لايه داخلي روده را در پي داشته باشد. علائم سرطان روده كوچك، شامل كاهش وزن، خونريزي داخلي روده، استفراغ و تب است.

در سلياك كولاژنوس، علائم با رژيم فاقد گلوتن بهبود نمي‌يابد و پس از چند سال، مقدار زيادي بافت اسكار (كلاژن)، درست در زير جدار روده شكل مي‌گيرد.