خوش آمدید

همه‎ی آیات قرآن با هم مرتبط ‎اند و بعضی از آن بعضی دیگر را تفسیر می کنند. هم‎چنین دارای عام و خاص، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز است که باید از هم جدا شوند و برای فهم آن از احادیث پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و معصومین ـ علیهم السّلام ـ (که مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و برای درک معانی قرآن یا باید متخصص بود و یا به اهل فن قرآن مراجعه کرد.

در این میان برخی با ذکر مطالبی در باب آیات قرآن خواسته‎اند القا کنند که بین آیات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزاره‎های قرآنی مشتمل بر پارادوکس و تناقض است(سایت سکولاریسم در ایران، تاریخ 12/9/84) نمونه‎ای از مطالب یاد شده را ذکر و مورد بررسی قرار می‎دهیم:

«در آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده روزهای خدا را هزار سال بیان می کند، اما در آیه‎ی 4، سوره‎ی معارج ، 50 هزار سال» اشکال فوق، از چند جهت قابل بررسی است که ذیلاً‌ تقدیم می گردد. با بررسی دقیق در تفاسیر و احادیث، هیچ گونه تناقضی بین دو آیه‎ی فوق دیده نمی شود.

خداوند در آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده می فرماید: (یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ) ؛ «امور این جهان را از آسمان به سوی زمین تدبیر می کند. سپس در روزی که مقدار آن هزار سال از سال هایی است که شما می شمرید، به سوی او باز می گردد (و دنیا پایان می یابد).» و در آیه‎ی 4 سوره‎ی معارج می فرماید: (تَعْرُجُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهٍ)؛ «فرشتگان و روح (فرشته‎ی مخصوص) ‌به سوی او عروج می کنند؛ در آن روز که مقدارش 50 هزار سال است .»

با توجه به آیات قبل که درباره‎ی قیامت و معاد سخن می گفت؛ و دو آیه‎ی فوق، مراد از یوم (روز)، روز قیامت است و عدد هزار یا 50 هزار سال، مقایسه با روزهای دنیاست؛ یعنی اگر روز قیامت را با روزهای دنیا بسنجیم؛ معادل 50 هزار سال می شود. اما در این که چرا در یک آیه هزار سال و در آیه‎ی دیگر 50 هزار سال آمده است، باید گفت: همان‎طور که در مقدمه بیان شد، آیه‎ی قرآن را به تنهایی نمی توان تفسیر کرد و لازم است آیه را با آیات دیگر و احادیث معصومین ـ علیهم السّلام ـ تطبیق داد، تا فهم درست از آن استخراج شود.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ در تفسیر آیه‎ی فوق می فرماید: «در روز قیامت 50 توقفگاه برای رسیدگی به اعمال و حساب انسان ها مهیا شده و هر توقفگاه به اندازه‎ی هزار سال که در مجموع 50 هزار سال دنیایی است. »(علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 7، ص 126)

از مجموع دو آیه و روایت و قواعد اصولی (عام و خاص) استفاده می شود که هر روز قیامت، 50 هزار سال دنیایی است و دارای 50 توقفگاه است که آیه‎ی 4 سوره‎ی معارج به صورت عموم به آن اشاره کرده است؛ اما آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده به صورت خاص، به اولین توقفگاه اشاره نموده که هزار سال است؛ بدین ترتیب ادعای تناقض در آیات ادعایی پوچ و عبث است. (جعفر سبحانی، مفاهیم قرآن، مکتبه التوحید، ج 8، ص 245 مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه،، سید محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ،‌ذیل آیات فوق)

در سوره معارج آیه چهار آمده است: تعرج الملائکة والروح الیه فی یومٍ کان مقداره خمسین الفَ سنَةٍ .بسیاری از مفسرین در ذیل این آیه به حدیثی از امام صادق ـ علیهالسّلام ـ اشاره کرده اند که حضرت در فرازی از آن می فرمایند: حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبو علیها فان للقیامة خمسین موقفاً، کلّ موقفٍ مقداره الف سنةٍ .(کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج8، ص 143، ح 108) یعنی نفس خود را حسابرسی کنید پیش از آنکه در قیامت از شما حسابرسی کنند ؛ زیرا در قیامت پنجاه موقف و ایستگاه است که هر یک (مقدار) هزار سال طول می کشد.

همین حدیث را علامه مجلسی نیز در بحارالانوار با کمی تفاوت از امالی شیخ طوسی نقل کرده اند(مجلسی، محمد باقر، بحارالنوار، ج7، ص126، ح3) چنان که از حدیث بر می آید مواقف قیامت را پنجاه موقف ذکر کرده اند ولی هیچ حدیثی بدست نیامد که این پنجاه موقف را ذکر کرده باشد ولی بر اساس سایر روایات در این باره اظهار نظرهایی صورت گرفته است.

شیخ صدوق در رسالة اعتقادات می فرماید: عقیده ما این است که اسم هر یک از عقباتی که در محشر هستند اسم یکی از فرایض اوامر و نواهی الهی است، که در هر عقبه دربارة آن از انسان سؤال می شود و در صورتی که کوتاهی کرده باشد در آن حبس شده و حقّ خداوند از او مطالبه می شود. (همان، ص129)

شیخ مفید نیز در توضیح همین عبارت صدوق می گوید: عقبات عبارتند از اعمال واجب و سؤال از آنها و منظور از عقبات کوه ها و دره های واقعی نیست بلکه اعمال به عقبه تشبیه شده اند چنان که در آیة شریفه: فلا اقتحم العقبه، و ما ادریک ما العقبه(4)، آمده است. یعنی: ولی او از آن گردنة مهم نگذشت و تو چه می‌دانی آن گردنه چیست.(بحارالانوار، همان) شیخ صدوق برخی از این عقبات را که بر روی صراط هستند چنین نام می برد : ولایت، مرصاد(بر اساس آیه، ان ربک لبالمرصاد، فجر: 14)، رحم، امانت، صلاة و... که مورد تأیید شیخ نیز قرار می گیرد. (همان، ص130)

روایتی طولانی از امیرالمؤمنین علی ـ علیهالسّلام ـ در کتاب التوحید شیخ صدوق آمده است که از آن فردی در بارة‌ اختلافات ظاهری آیات قرآن از حضرت سؤال می کنند و در بخشی از آن روایت به آیات قیامت اشاره می کند آیات 38 نبأ و 23 انعام و 25 عنکبوت و 65 ص و 28 ق و 65 یس را ذکر می کند. که در یکی خبر می دهد که آنها سخن نمی گویند در دیگری با اذن سخن می گویند و صحیح می گویند و در آیه دیگر از این که آنها خود را مشرک نمی دانند خبر می دهد و در جای دیگر مُخاصمة اهل جهنم را بیان می کند.

حضرت در جواب می فرمایند : هر یک از این آیات مربوط به یکی از مواطن قیامت است ؛ چرا که در یک موطن خداوند انسان ها را در یک جا جمع می کند و آنها گروه گروه می شوند و با هم صحبت می کنند و برخی برای برخی استغفار می کنند و برخی دیگران را لعن می کنند.

در موطنی دیگر به احوالات خود گریه می کنند، در یک موطن از آنها استنطاق می شود ولی می گویند ما مشرک نبودیم و خداوند بر دهان آنها مهر زده و از اعضاء و جوارحشان سؤال می کند، در موطن دیگر از هم می گریزند و در این موطن انبیاء شهادت می دهند و... (صدوق، ابی جعفر محمد بن علی، التوحید، ص260، 261، ح5)

علامه طباطبایی می فرمایند: منظور از پنجاه هزار سال بودن آن است که این فاصله به قدری است که اگر در این دنیا باشد و زمان جاری در این دنیا بر آن منطبق شود پنجاه هزارسال طول خواهد کشید ولی چنان که در روایت آمده به فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) این زمان برای مؤمن از مدت زمان ادای یک نماز واجب در دنیا کوتاه تر است .(طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن،ج20، ص7و 12)

 زهرا اجلال