حمزه(ع) از گذشته‌ای دور در برخورد با پیمان‌های جاهلی متمایز و تنها مرد بیدار قوم خود در دوره خواب جاهلیت بود و حضرت رسول(ص) به خاطر این جایگاه او در دوری از همه پیمان‌های جاهلی از او به عنوان اسدالله یاد کرده‌اند.
حمزة بن عبدالمطلب از معالم اسلام، شاخص و ممیزه انسان در دوره جاهلی و اسلامی بخشی از برنامه بعثت پیامبر اسلام بود و شاهد تاریخی برای رفتار غیرانسانی و ستم‌پیشگی معاویه در دوره اسلامی و جاهلیت است حضرت علی (ع) این تمییز را با بررسی شخصیت حمزه که نمونه انسان در عصر اسلامی و جاهلی بود در نامه‌ای که به معاویه نوشت انجام داده‌اند. در این دیدگاه وجوه کرامت انسان در حمزه نشان داده شده است که در اسلام و جاهلیت انسان بود در برابر معاویه که نه در جاهلیت انسان بود و نه در اسلام. این نامه از شاهکارهای ادبیات عربی و تک‌نگاری تاریخ عرب و اسلام است. که دو گونه شخصیتی در صدر اسلامی بررسی شده است. سه مورد از ویژگی‌های متمایز‌کننده انسان جاهلی از انسان اسلامی در شخصیت حمزه در نگاه حضرت علی (ع) عبارت است از:
1-آزاد و غیرمتعهد:
در جاهلیت عرب از او به عنوان نمونه مرد آزاد و غیر متعهد به همه پیمان‌های دوره جاهلی که عهد سلطه پیمان‌ها بوده است یاد شده است. از افتخاراتی که حضرت علی (ع) برای حمزه ذکر کرده است اینکه تعصب و عهد و پیمان حمزه (ع) فقط با خدا است و این شاخصه برتر حمزه (ع) است که در ضدیت با امویت بود و به دور از احلاف جاهلی اردوگاه ستمگری و شرک می‌زیست. امویان در جناح اسد الاحلاف شیر پیمان‌های ستم‌پیشه جاهلی قرار دارند و مایه ننگ معاویه است که در دوره جاهلی در کنار اسد الاحلاف بوده است.
در حالی که حضرت علی (ع) در کنار اسدالله شیر پیمان با خدا حمزه سیدالشهدا بوده است. جایگاه و تبار تاریخی کاربرد واژه اسدالله در مورد حمزه به وسیله حضرت علی (ع) با توجه به وضعیت اداری و حکومتی پیمان‌ها در جزیرةالعرب است. این پیمان‌ها مانند دولت‌های کوچک و بزرگی و قدرت‌ها یا دولت‌های کوچک محلی عمل می کرده‌اند و جان و مال و سرمایه مردم و قبال در ید قدرت آن‌ها بوده است. معدود افرادی جدا از جبر اداری این پیمان‌های عصر جاهلی زندگی می‌کردند. از جمله داستان شرکت پیامبر در پیمان حلف الفضول که تنها پیمان غیرمتعهد به پیمان‌های نادرست و ستم‌پیشه دوره جاهلی بود قابل ذکر است.
حمزه نیز از گذشته‌ای دورتر در شیوه برخورد با پیمان‌های جاهلی متمایز بود که خود به تنهایی یک پیمان بود و تنها مرد بیدار قوم خود در دوره خواب جاهلیت بود و حضرت به خاطر این جایگاه او در دوری از همه پیمان‌های جاهلی و مقابله جدی با آن‌ها هنگام بعثت، از او به عنوان اسدالله یاد کرده‌اند. «ومنا اسدالله و منکم اسد الاحلاف» از ما است شیر پیمان با خدا و از شما است شیر پیمان‌ها.
مزار حضرت حمزه قبل از تخریب
2- میزان در عصبیت:
از ویژگی‌های بارز دوره جاهلیت عصبیت است. حضرت همه عصبیت‌های دوره جاهلی و اسلامی را باطل اعلام کردند به جز عصبیت حمزه که بر محور پیامبر اسلامی و خدا بود.
3- الگوی شهادت: سیدالشهدا
حضرت علی (ع) مبارزه و شهادت حمزه و متمایز و شاخص جنگ و جهاد و شهادت در صدر اسلامی و عصر رسول دانسته است. و حمزه را یگانه مبارز روزگار و شهادتش را نمونه شهادت در عصر جاهلیت و اسلام که سراسر عصر جنگ و مبارزه و شهادت بود دانسته است در نگاه متمایز حضرت علی (ع) به شخصیت جهادی و شهادتی حمزه که در نامه حضرت به معاویه آمده است حمزه به عنوان الگوی حقیقی جهاد و شهادت وصف شده است. حمزه با این ویژگی متمایز در جهاد و شهادت، معاویه را که در جاهلیت در برابر اسلام و پیامبر و در اسلام، به ظاهر در کنار آن بودند را خارج از حوزه مجاهدان راه اسلام و پیامبر دانسته است. با این وصف در نگاه علی (ع) شخصیت حمزه، خط جدایی حقیقی بین اسلام حضرت محمد (ص) و اسلام معاویه است.
نویسنده: محمدرضا شهیدی پاک، استادیار دانشگاه آزاد
