حوزه : بعد از واقعه جانگداز كربلا و شهادت برترین شخصيتهاى تاريخ بشريت و برجستهترين انسانهاى كامل و نمونه هاى ايثار و شهادت، سيد الشهداء ابى عبدالله الحسين و ياران با وفايش، چكيده شجره ملعونه بنى اميه زمام امور امت اسلام را به قبضه تصرف ظالمانه خود در آورده و استبداد و خونخوارى را به حد نهايت رسيده و هتك حرمت دين و قرآن نموده صفحه تاريخ و انسانيت را لكه دار نمودند و خفقان به اوج خود رسید.
امام زين العابدين و سيد ساجدين حضرت على بن الحسين سلام الله و صلواته عليه در چنین شرایطی در كنج خانه عزلت محزون و گريان و نالان به سر برده و خانه نشين گرديد و بواسطه خفقان حاکم بر جامعه كسى را جرأت نزديك شدن، و كسب فيض نمودن از آن حضرت نبوده و آن حضرت هم نمي توانست كه مردم را به تكاليف و واجباتشان آشنا نموده و به حقيقت دين آگاه سازد.
پس به ناچار دعا راکه از روشهاى آموزنده براى تزكيه نفس و تهذيب اخلاق است انتخاب نمودند تا به اين ترتيب تعاليم قرآن و آداب اسلام و طريقه اهل بيت عصمت را در جامعه منتشر نموده و مردم را به روحيه دين و زهد و تقوى و آن چه بر هر مسلمانى از تذهيب نفس و اخلاق واجب بوده آشنا سازد.
زبور آل محمد
مجموعه ادعیه آن حضرت كه به نام «صحيفه سجاديه» ناميده شده و به «زبور آل محمد» معروف و مشهور شده است .اين مجموعه در اسلوب و طريقه خودش از عالى ترين اسلوبهاى ادبيات عرب و بالاترين مقاصد دين مبين و دقيقترين اسرار خداشناسى و پيغمبرشناسى و صحيحترين روش براى آموختن علوم اجتماعى و اخلاق و آداب اسلامى است. و شامل موضوعات مختلف در پرورش دينى است.
قسمتى از آن مى آموزد كه چگونه خداوند را تمجيد و تقديس و سپاس و ستايش كرده و به سوى او توبه كنى، و قسمتى از آن ياد مى دهد كه چگونه با خدا خلوت كرده و راز و نياز نموده و به سوى او برگشته و از مردم قطع اميد كنى، و قسمتى از آن معنى درود بر پيغمبران و فرستادگان و برگزيدگان از مردم و كيفيت درود فرستادن را به تو شرح مى دهد، و قسمتى از آن آگاه مى سازد كه چگونه سزاوار است با پدر و مادر برخورد داشته و به آنها نيكى كنى، و قسمتى از آن توضيح مى دهد حقوق پدر و مادر را نسبت به فرزند يا حقوق فرزند نسبت به پدر و مادر يا حقوق فرزند نسبت به پدر و مادر يا حقوق همسايگان يا حقوق خويشاوندان يا حقوق عامه مسلمانها يا حقوق ثروتمندان به فقرا يا حقوق فقرا بر ثروتمندان و هكذا، و قسمتى از آن خاطرنشان مىسازد كه چه چيزهايى در برابر دين مردم بر تو واجب بوده و چگونه بايد در مراحل اقتصادى و مالى با آنها رفتار نمود و چه چيزهايى شايسته است كه با دوستان و همسالان و عموم مردم معامله و برخورد نمايى و چه اشخاصى را در كارها بگمارى و قسمتى از آن گردآورى مى نمايد تمامى اخلاق نيكو و پسنديده و چيزهايى را كه صلاحيت دارد بر علم اخلاق، روش كامل باشد.
و قسمتى از آن مى آموزد كه چگونه در مقابل ناملايمات و سختىها و پيش آمدها شكيبايى كرده و با بيمارى و صحت چگونه برخورد داشته باشى. و قسمتى از آن چيزهايى كه بر ارتش اسلامى واجب است وظائف مردم با آنها را شرح مىدهد و امثال اينها از مواردى كه اخلاق انسانى و آئين اسلامى و شريعت الهى تقاضا مىكند و همه اينها تنها با روش همين دعاها است.
موضوعات ادعیه صحیفه سجادیه
چكيده فرمايشات امام سجاد عليهالسلام كه در اين دعاها در موضوعات مختلف آشكار و روشن است در چند رشته دستهبندى مى شود:
اول: شناخت خداوند متعال و عظمت و قدرت او و بيان يگانگى و تنزيه او با جالبترين عبارت علمى و شيواترين بيان عقلى و اين معنى در همه دعاها به عبارتهاى مختلف مكرر بيان مى شود.
دوم: بيان فضل خداوند متعال بر بنده و عجز و ناتوانى بنده از اداى حق خداوند هر چند كه در طاعت و بندگى به غايت رسيده باشد و تنها توجه بنده به سوى خداوند باشد.
سوم: بيان پاداش و كيفر و بهشت و دوزخ و بيان اين كه پاداش خداوند همهاش لطف و تفضل از اوست همه دعاهاى حضرت سجاد عليهالسلام به اين نغمه مؤثر اشاره مى كند تا بر نفس بفهماند كه از عقاب خداى متعال خوف و بر ثواب خدا اميدوار باشد.
چهارم: وادار نمودن دعاكننده با خواندن اين دعاها به دورى جستن از افعال قبيحه و صفات رذيله براى پاك نمودن درون و زدودن دل از آلودگى ها.
پنجم: متوجه نمودن دعاكننده بر اين كه واجب است كه انسان از مردم قطع اميدوارى نموده و بر آنها اظهار ذلت و كوچكى ننموده و حاجتش را به جز خدا از هيچ كسى درخواست ننمايد و اين كه طمع داشتن به چيزى كه در دست مردم است از پستترين و ننگينترين صفات انسان است.
ششم: آشنا نمودن مردم بر وجوب مراعات حقوق ديگران و يارى نمودن بر آنها و مهر و محبت نمودن بر يكديگر و از خودگذشتگى در ميان مردم براى به وجود آوردن برادرى در اسلام.
اسامی ادعیه صحیفه سجادیه
شماره دعاهای صحیفه سجادیه که امروز در دست ماست پنجاه و چهار دعاست البته ادعیه آن هفتادو پنج دعا بوده است که تعدادی از آن مفقود شده است .
1-كيفيت دعاى آن حضرت اين بودكه پيش ازآغازهردعاشروع مىكردبه ستايش خداى عزوجل وثناىبر او ومى گفت
2- نيايش پس از ستايش خدا در طلب رحمت بر رسول خدا صلى الله عليه و آله
3- نيايش در طلب رحمت بر حمله عرش و بر هر فرشته مقرب
4- نيايش در طلب رحمت بر پيروان پيمبران و مصدقين ايشان.
5- نيايش در باره خود و دوستانش
6- نيايش هنگام صبح و شام
7- دعاى حضرت هنگامى كه مهمى برايش رخ مىداد، يا حادثه اى بر او نازل مىشد و در هنگام اندوه
8- نيايش در پناه جستن به خدا از ناملائمات و اخلاق ناستوده و كردارهاى ناپسنديده
9- نيايش در اشتياق به طلب آمرزش از خداى تعالى
10- نيايش در مقام التجاء به خداى تعالى
11- نيايش در طلب فرجام نيك
12- نيايش در مقام اعتراف و طلب توبه
13- نيايش در طلب حاجتها از خداى تعالى
14- نيايش هنگامى كه ستمى به او مىرسيد يا از ستمگران كارى كه خوش نمى داشت مى ديد
15- نيايش هنگامى كه بيمار مى شد يا اندوه يا گرفتارى بر او وارد مى گشت
16-نيايش، هنگامى كه از گناهان خود طلب گذشت مى كرد،يادر طلب عفو از عيوب خود زارى مى نمود
17- نيايش، هنگامى كه شيطان را بياد مى آورد و از او و دشمنى و مكر او، به خدا پناه مى برد
18- نيايش، هنگامى كه خطرى از او مى گذشت، يا مطلبى كه داشت بزودى بر آورده مى شد
19- نيايش، هنگام طلب باران پس از قحطى و خشكسالى
20- نيايش، در طلب اخلاق ستوده و افعال پسنديده
21- نيايش او، چون كارى او را اندوهگين مىساخت و خطاها او را پريشان مى كرد
22- نيايش، هنگام سختى و مشقت و فرو بستگى كارها:
23- نيايش، هنگامى كه عافيت و شكر بر آن را از خدا طلب مى كرد
24- نيايش، درباره پدر و مادرش كه درود بر ايشان باد
25- نيايش، درباره فرزندانش عليهم السلام.
26- نيايش، در باره همسايگان و دوستانش هنگامى كه از ايشان ياد مى كرد
27- نيايش، در باره مرزداران
28- در اظهار ترس از خدا
29- نيايش، هنگامى كه روزى بر او تنگ مى شد
30- نيايش، در طلب كمك بر پرداختن قرض
31- نيايش در ذكر توبه و طلب آن از خداى تعالى
32- نيايش، در باره خود پس از انجام نماز شب، در مقام اعتراف به گناه
33- نيايش، در طلب خير
34- نيايش وى هرگاه گرفتار مى شد يا كسى را به رسوائى گناه گرفتار مى ديد
35- نيايش، در مقام رضا در آن هنگام كه به دنياداران مى نگريست
36- نيايش، هنگامى كه به ابر و برق مى نگريست و بانگ رعد را مى شنيد
37- نيايش، هنگامى كه به تقصير از اداء شكر اعتراف مى نمود
38- نيايش، در اعتذار از تبعات بندگان و از تقصير در حقوقشان و در طلب آزادى از آتش دوزخ
39- نيايش، در طلب عفو و رحمت
40- نيايش، هنگامى كه خبر مرگ كسى را مى شنيد يا از مرگ ياد مىكرد
41- نيايش، در طلب پرده پوشى و نگهدارى
42- نيايش، هنگام ختم قرآن
43- نيايش، هنگام نگاه كردن به ماه نو
44- نيايش، هنگامى كه ماه رمضان فرا مى رسيد
45- نيايش، در وداع ماه مبارك رمضان
46- نيايش، در روز عيد فطر و جمعه
47- نيايش، در روز عرفه
48- نيايش، در عيد اضحى و جمعه
49- نيايش در دفع مكر دشمنان و رد قهر و غلبه ايشان
50 - نيايش، در مقام خوف و خشيت
51 - نيايش، در تضرع و زارى
52 - نيايش، در مقام اصرار به طلب از خداى تعالى
53 - نيايش، در تذلل ب پيشگاه خداى عز و جل
54 - نيايش، در طلب گشايش اندوهها
شروح و حواشی بسیاری نیز بر صحیفه سجادیه نگاشته شده است .
مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی در باره صحیفه کامله سجادیه می گویند که صحیفه سجادیه دو نسخه دارد که یکی از آنها خردتر است و نزدیک به نصف این صحیفه است که نزد شیعیان زیدیه می باشد و نسخه کامله سجادیه نیز در نزد ماست .
1-شرح صحيفه سجاديه آيت الله مدرسي چهاردهي
2-صحیفه کامله سجادیه –میرا ابوالحسن شعرانی
