این گزارش نگاهی است به نحوه پوشش کودتای ۶۰ سال پیش آمریکا و انگلیس در رسانه‌های غربی.
شصت سال پیش در چنین روزی دولت محمد مصدق با کودتایی به طراحی و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) سرنگون شد.
گزارش زیر نگاهی است به نحوه پوشش خبر این کودتا در رسانه‌های آمریکا.
سال 1327
رویدادهای مهم:
* جنگ جهانی دوم به اتمام می‌رسد؛ ایران به خاطر منابع نفتی غنی، در مدار توجه نیروهای طرفدار غرب و شوروی قرار می‌گیرد.
مطبوعات:
منبع: خبرگزاری یونایتدپرس
تاریخ: شنبه 16 بهمن 1327 برابر با 5 فوریه 1949
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: «حاکم ایران با دو گلوله‌ای که یک عامل ترور شلیک کرد به طور جزئی زخمی شد.»
بخشی از متن: تهران، ایران، 4 فوریه ـ امروز شاه محمد رضا پهلوی در یک ترور نافرجام هدف شلیک قرار گرفته و زخمی شد.
یک خبرنگار ـ عکاس پنج گلوله به سمت شاه که در سال 1941 به سلطنت رسید شلیک کرد.
به سرعت در تهران مقررات حکومت نظامی و منع آمد و شد وضع شد که انتظار می‌رود به استان‌های دیگر تسری یابد.
بقیه در ادامه مطلب ...
سال 1329 و 1330
رویدادهای مهم:
* خرداد 1329 (ژوئن 1950) ژنرال علی رزم‌آرا نخست وزیر ایران می‌شود
* اسفند 1329 (مارس 1951) علی رزم آرا ترور می‌شود
* محمد مصدق از جبهه ملی بر مسند نخست‌وزیری ایران می‌نشیند و با در دست گرفتن کنترل صنعت نفت ایران عامل خشم انگلیسی‌ها می‌شود.
مطبوعات:
منبع: روزنامه نیویورک‌تایمز
تاریخ: 17 اسفند 1329 برابر با 8 مارس 1951
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: درخواست ملی شدن صنعت نفت در ایران؛ خاکسپاری نخست‌وزیر مقتول که دشمن این طرح بود؛ ایران خواستار ملی شدن نفت.
بخشی از متن: ---
منبع: روزنامه نیویورک‌تایمز
تاریخ: 4 فروردین 1330 برابر با 25 مارس 1951
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: «دنیا ایران را در قرارداد توقیف نفت رصد می‌کند.»
بخشی از متن: اقدام هر دو مجلس ایران در رأی دهی برای ملی کردن صنعت نفت بار دیگر توجه‌ها را معطوف خاورمیانه کرده است که مرکز جاذبه تولیدات نفتی جهان به سرعت به سوی آن در حال حرکت است. هدف از اقدام ملی‌سازی کنونی که در بحبوحه مذاکره با شرکت نفتی «ایران ـ انگلیس»برای تجدید نظر در توافقنامه فعلی مطرح شده ممکن است دستیابی به شرایط بیشتر از آن شرکت باشد که تنها عامل مهم در عملیات نفتی در آنجاست.
از آنجا که منافع «شرکت ایران و انگلیس» در اختیار انگلیس است، ملی کردن نفت ایران ضربه بزرگی به دولت انگلیس خواهد بود که بخش عمده‌ای از سهام آن را دارد. در حالی که تولید فعلی نفت خام این شرکت 700 هزار بشکه در روز است، از دست رفتن چنین درآمدی می‌تواند میزان مبادلات ارزی در دسترس برای خرید مواد خام را به شدت کاهش دهد. دولت بریتانیا که همین حالا هم برای به دست آوردن مبادلات ارزی کافی برای انجام خرید مواد خام لازم در خارج از کشور به شدت تحت فشار است، تا اندازه زیادی برای حل مشکل کمبود مبادلات ارزی‌اش به عملیات نفتی در خارج از این کشور متکی شده بود. این کشور برای انجام این کار، توسعه عملیات نفتی‌اش در خاورمیانه، از جمله عملیاتش در ایران را مد نظر قرار داده بود.
منبع: روزنامه نیویورک‌تایمز
تاریخ: یکشنبه 8 اردیبهشت 1330 برابر با 28 آوریل 1951
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: نخست‌وزیر در حالی که ایران ملی کردن میادین نفتی‌اش را سرعت می‌دهد، استعفا کرد.
بخشی از متن: تهران، ایران، 27 آوریل ـ نخست وزیر، حسن علا امشب در آستانه جلسه ویژه مجلس که قرار است فردا سازوکاری برای ملی‌سازی فوری شرکت نفتی ایران و انگلیس اجرا کند در اقدامی غیرمنتظره استعفایش را تسلیم محمد رضا شاه پهلوی کرد.
استعفای نخست وزیر رنجور 68 ساله پس از یک جلسه اضطراری کابینه مشخص شد. آقای علا پیشتر با شاه و سر فرانسیس شپرد، سفیر انگلیس مشورت کرده بود.
هنوز موافقت یا عدم موافقت شاه با این استعفا و در نتیجه اینکه آیا ایران امشب بدون دولت خواهد بود یا خیر مشخص نشده است.
تصمیم نخست‌وزیر در این شرایط زمانی حساس و در پایان روزی پرفشار اتخاذ شد.
سیر حوادث امروز با اعلام این آغاز شد که مجلس فردا جلسه‌ای فوق‌العاده برای بررسی قطعنامه کمیته نفتی خود برای تشکیل سازمانی متشکل از 12 دولتمرد برای به دست گرفتن کنترل شرکت ایران و انگلیس تشکیل خواهد داد.
تاریخ: 8 مهر 1330 برابر با 30 سپتامبر 1951
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: گفت‌وگوی ایران و بریتانیا در سازمان ملل پیگیری می‌شود.
بخشی از متن: سازمان ملل، نیویورک، 29 سپتامبر ـ هشدار رسمی بریتانیا مبنی بر اینکه مناقشات بر سر نفت ایران، تهدیدی بالقوه بر سر راه صلح است، امروز به شورای امنیت سازمان ملل مخابره شد و این در حالی است که گفت‌وگوهای دیپلماتیکی در راستای تلاشهای جدید برای حل این پرونده با مذاکرات مستقیم یا میانجی‌گری آغاز شده است.
این شورا روز دوشنبه ساعت 3 بعد از ظهر برای اولین دور بحث و تبادل نظر تشکیل جلسه می‌دهد. امروز، روی میز دو سند از انگلیس خواهد بود که در آنجا تحویل خواهد شد:
1- تقاضای رسمی برای رسیدگی به امتناع ایران از تبعیت از حکم دیوان بین‌المللی دادگستری مبنی بر اینکه به بریتانیایی‌ها اجازه داده شود تا کنترل مدیریت میدان‌های نفتی را تا حل مناقشات حفظ کنند.
2- قطعنامه‌ای از بریتانیا که از این شورا درخواست می‌کند تا از ایران بخواهد دستورش مبنی بر اخراج 350 تکنسین انگلیسی از این میدان‌ها تا روز پنجشنبه را لغو کند و همچنین از این کشور درخواست کند تا از رأی دادگاه تبعیت کند.»
سال 1331
رویدادهای مهم:
* در روز جمعه 27 تیر 1331، برابر با 17 جولای 1952 به خاطر افزایش شکاف بین شاه و مصدق بر سر نفت، مصدق استعفا می‌دهد. احمد قوام نخست وزیر می‌شود. سه روز شورش در کشور به وقوع می‌پیوندد.
* در روز چهارشنبه 1 مرداد 1331 برابر با 22 جولای 1952 شاه تحت فشار مجبور به بازگرداندن مصدق به سمت نخست وزیری می‌شود.
مطبوعات:
منبع: روزنامه نیویورک‌تایمز
تاریخ: شنبه 28 تیر 1331، برابر با 18 جولای 1952
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر خبر: مصدق از نخست‌وزیری کنار رفت؛ قوام سکان ایران را به دست می‌گیرد
بخشی از متن: تهران، ایران، 17 جولای ـ شاه محمد رضا پهلوی امشب قوام‌السلطنه، دولتمرد سالخورده ایرانی که در زمان نزاع موفقیت‌آمیز ایران برای بیرون راندن ارتش شوروی از آن کشور نخست‌وزیر بود را مسئول تشکیل کابینه‌ای جدید برای انجام وظیفه پس از کابینه محمد مصدق کرد.
استعفای دکتر مصدق نتیجه مستقیم نگرش منفی شاه به تصمیم مصدق برای در اختیار گرفتن وزارت جنگ بود. دکتر مصدق در نامه استعفایش قید کرده بود که پیشنهاد او "برای اعلی‌حضرت قابل قبول نبوده و بهتر است دولت بعدی را فرد دیگری اداره کند که مورد اعتماد شماست و می‌تواند فرامین اعلی‌حضرت را اجرا کند.»
اتاق معاونان امشب، پس از آنکه دکتر مصدق به شاه حکمش برای تشکیل کابینه دوم را بازگرداند به قوام و انتصاب او رأی تمایل داد. از چهل و سه معاونت موجود در این اتاق، چهل معاونت به این اقدام رأی مثبت دادند. با این حال، یک گروه طرفدار مصدق که سی معاونت دیگر را شامل می‌شد و در این رأی‌گیری شرکت نکردند اعتراض کردند که این رأی‌گیری غیرقانونی بود. آنها استدلال کردند که سه چهارم از 81 معاونت باید در این رأی‌گیری حضور می‌داشتند.
دکتر مصدق در پایانِ نامه استعفایش که شب گذشته به کاخ فرستاده شد جمله‌ای مبهم اضافه کرده و گفته که «در شرایط واقعی، برای مردم ایران امکان ندارد که در نزاعی که آغاز شده است، پیروز شوند.»
اعلامیه شاه هنگام پذیرفتن استعفای مصدق که گفته بود او از دولتهای بعدی می‌خواهد سیاستهای او (مصدق) را برای احیای حقوق ایران و رابطه با کشورهای دیگر پی بگیرند نشان دهنده این است که ممکن است در موضوع نفت عقب‌گرد کاملی صورت نگیرد. ملی کردن صنعت نفت ایران، از جمله پالایشگاه آبادان که بزرگترین پالایشگاه در جهان است آشکارا مورد حمایت خواهد بود.
با این وجود، عموم می‌دانند که قوام با طرفداری مصالحه‌ناپذیر دکتر مصدق با سیاستهای به شدت انگلیس ستیزانه موافق نیست.
معاونت‌خانه‌ها عدم اشتیاق معناداری برای اعطای قدرتهای دیکتاتوری به مصدق برای 6 ماه نشان داده بودند که او آن را به موجب لایحه‌ای که یکشنبه هفته گذشته به اتاق معاونان تحویل داده بود، درخواست کرده بود.
سمت وزیر جنگ در حال حاضر از اهمیتی بنیادین برخوردار است. بخش زیادی از کشور و تهران در حال حاضر تحت حکومت نظامی است و امنیت تا اندازه زیادی توسط ارتشی که تحت اختیار شاه است، فعالیت می‌کند. شاه خود نیز به موجب قانون اساسی فرمانده کل نیروهای مسلح است. دکتر مصدق که بسیار ضد ارتش است، بارها تصریح کرده که از نظر او دلیلی برای داشتن نهادهای نظامی قابل توجه وجود ندارد. ظاهراً گزارش‌های موثقی در دست است که او این پیشنهاد را تا اندازه زیادی به این خاطر مطرح کرده که بحران مالی فعلی دولت را با نصف کردن بودجه‌های اختصاص یافته به نیروهای مسلح حل کند.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: شنبه 28 تیر 1331، برابر با 18 جولای 1952
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: ----
بخشی از متن: لندن، 17 جولای ـ نامزد شدن قوام برای نخست‌وزیری ایران در بین محافل دیپلماتیک لندن نشانه‌ای امیدوارکننده، هر چند نه کاملاً قطعی تعبیر شد.
طبق تعابیر آنها، تغییر در نخست‌وزیری باعث فاصله گرفتن از شخصیت و سیاست‌هایی شده است که حاصلی جز شرمندگی برای بریتانیا و ورشکستگی برای ایران، از زمان روی کار آمدن دکتر مصدق از 15 ماه پیش نداشته است.
واشنگتن، 17 جولای ـ مقامات وزارت خارجه امروز از اظهار نظر رسمی درباره استعفای دکتر مصدق از نخست‌وزیری ایران یا انتخاب قوام به عنوان جانشین وی خودداری کردند. علی‌رغم این، آنها تصریح کردند که مورد اول دور از انتظار نبود.
مقامات از مدتها پیش منتظر بودند اگر دکتر مصدق مسن و بیمار نتواند مناقشه نفتی بین ایران و انگلیس را به سرانجامی مطلوب‌تر از بحران اقتصادی فعلی پیش روی دولت ایران برساند، در نهایت کناره‌گیری کند.
آنها در همان حال اعتراف کردند که مناقشه بر سر مطالبه وی برای وزارت جنگ یا در دست گرفتن اختیار نظامی در اینجا (آمریکا) مورد انتظار نبود.
انتظار می‌رود نخست وزیر منتصب شده که مالک مزرعه و صاحب ملک است در مناسباتش با شرق و غرب، هر دو، روند معتدلی پیش رو بگیرد. گفته شد سیاستهای او در آخرین دولتش به عنوان نخست‌وزیر که مناقشه یا شوروی بر سر آذربایجان را شامل می‌شد، با «سیر کلی» سیاستهای ایران هماهنگ بوده است.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: سه‌شنبه 31 تیر 1331 برابر با 21 جولای 1952
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: صدها نفر در ایران طی شورش بر سر حکومت قوام دستگیر شدند.
بخشی از متن: تهران، ایران، 20 جولای ـ درگیری با سربازان و پلیس و تظاهرات و آشوب، امروز در تهران و بسیاری از دیگر شهرهای ایران با حضور تعداد زیادی از طرفداران سیاستهای بریتانیا ستیزانه محمد مصدق که خواستار نخست‌وزیری دوباره او به جای احمد قوام بودند، ادامه یافت. آشوبگران می‌گویند احمد قوام «نوکر بریتانیا» است.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: پنجشنبه 2 مرداد 1331؛ برابر با 23 جولای 1952
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: مصدق به سمت نخست‌وزیری برگشت؛
بخشی از متن: تهران، ایران، 22 جولای ـ دکتر محمد مصدق امروز بار دیگر پس از سقوط دیروز احمد قوام و پس از دریافت رأی حمایت در مجلس مسئول تشکیل کابینه شد.
محمد رضا شاه پهلوی و دکتر مصدق سه ساعت در کاخ سفید تشکیل جلسه دادند. احتمالاً دو موضوع اساسی در دستور کار آنها بود.
یکی، تأکید کتر مصدق بر درخواست قبلی‌اش مبنی بر این بود که وزارت جنگ تحت کنترل او درآید. گفته شد که موضوع دیگر آینده مجلس فعلی است، زیرا دکتر مصدق انتخابات اخیر مجلس را پس از آنکه تنها 81 کرسی از 136 کرسی موجود در آن پر شده بود، معلق کرده بود.
امروز از 6 روزنامه اصلی در تهران، از جمله اطلاعات خبری نبود، چون طرفداران جبهه ملی می‌خواستند نشان دهند که به آنها اجازه انتشار نخواهند داد، با این حال، کسب و کار در سرتاسر این شهر به صورت عادی جریان داشت.
در همین حال، دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه هلند امروز با 9 رأی در برابر 5 رأی تصمیم گرفت که این دادگاه صلاحیت رسیدگی به مناقشه نفتی ایران و بریتانیا را ندارد.
سال 1332
رویدادهای مهم
* اسفند ماه 1332؛ سازمان سیا پیش‌نویس طرحی را آماده می‌کند تا از طریق عملیات سری دولتی را در ایران روی کار بیاورد که آمریکا آن را ترجیح بدهد
* 27 فروردین 1332 برابر با 16 آوریل 1952؛ مطالعه‌ای از سازمان سیا با عنوان «عوامل موثر در سقوط مصدق» تکمیل می‌شود. این تحقیق نتیجه می‌گیرد که کودتا در ایران اقدامی است که انجام آن امکان‌پذیر است. (نقل‌شده از «دونالد ویلبر»، از طراحان اصلی کودتای 28 مرداد؛ در کتاب «امن برای دموکراسی: جنگ‌های مخفیانه سازمان سیا»، نوشته جان پرادوس)
* روز چهارشنبه 23 اردیبهشت 1332 برابر با 13 مه 1953 مقامات اطلاعاتی بریتانیا و سازمان سیا در شهر نیکوزیا در قبرس تشکیل جلسه می‌دهند تا برای طراحی کودتا در ایران برنامه‌ریزی کنند. در همین حال، به مقر سازمان سیا در تهران اجازه داده شد تا نوعی «پروپاگاندای خاکستری» را برای اعتبارزدایی از دولت مصدق آغاز کنند. (نقل‌شده از «دونالد ویلبر»، از طراحان اصلی کودتای 28 مرداد؛ در کتاب «امن برای دموکراسی: جنگ‌های مخفیانه سازمان سیا»، نوشته جان پرادوس)
* روز چهارشنبه 20 خرداد 1332 برابر با 10 ژوئن 1953 مقامات سازمان سیا برای بازبینی نهایی طرح کودتا در بیروت دیدار می‌کنند. (منبع: مقاله «تاریخچه سرویس براندازی پنهانی»، تاریخچه‌ای از کودتای 28 مرداد نوشته شده به قلم دونالد ویلبر از طراحان اصلی این کودتا)
* روز جمعه 29 خرداد 1332 برابر با 19 ژوئن 1953 طرح نهایی عملیات کودتا مورد توافق سازمان سیا و سرویس اطلاعاتی انگلیس قرار گرفته و به وزارت خارجه آمریکا و وزارت خارجه انگلیس تحویل می‌شود. (منبع: مقاله «تاریخچه سرویس براندازی پنهانی»، تاریخچه‌ای از کودتای 28 مرداد نوشته شده به قلم دونالد ویلبر از طراحان اصلی این کودتا.)
* روز چهارشنبه 10 تیر 1332 برابر با 1 جولای 1953 نخست وزیر انگلیس تأیید نهایی برای عملیاتی شدن طرح این کودتا را می‌دهد (منبع: مقاله «تاریخچه سرویس براندازی پنهانی»، تاریخچه‌ای از کودتای 28 مرداد نوشته شده به قلم دونالد ویلبر از طراحان اصلی این کودتا.)
* روز چهارشنبه 20 تیر 1332 برابر با 11 جولای 1953 آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا تأیید نهایی برای عملیاتی شدن طرح این طرح کودتا را می‌دهد(منبع: مقاله «تاریخچه سرویس براندازی پنهانی»، تاریخچه‌ای از کودتای 28 مرداد نوشته شده به قلم دونالد ویلبر از طراحان اصلی این کودتا).
* پنجشنبه 1 مرداد 1332 برابر با 23 جولای 1953 یادداشتی از وزارت خارجه انگلیس به وزارت خارجه آمریکا تسلیم شد که در آن به واشنگتن اطمینان خاطر داده شده بود که بریتانیا در موضوع کنترل نفت در ایران انعطاف‌پذیر خواهند بود (منبع: مقاله «تاریخچه سرویس براندازی پنهانی»، تاریخچه‌ای از کودتای 28 مرداد نوشته شده به قلم دونالد ویلبر از طراحان اصلی این کودتا).
* شنبه 3 مرداد 1332 برابر با 25 جولای 1953؛ تحت فشار سازمان سیا، اشرف پهلوی خواهر شاه از فرانسه به تهران پرواز کرد تا شاه را متقاعد کند فرمان عزل مصدق از قدرت را امضا کند.
* یک سند آمریکایی می‌گوید: «در صورتی که شاه نتواند با نماینده آمریکا کنار بیاید یا نتواند اسناد قانونی لازم برای ژنرال زاهدی را فراهم آورد، به زاهدی اطلاع داده خواهد شد که آمریکا بدون همکاری فعالانه شاه پیش می‌رود.» (منبع: «اسناد سازمان سیا، ضمیمه B صفحه، 10 نقل از روزنامه نیویورک‌تایمز»
* چهارشنبه 7 مرداد 1332 برابر با 29 جولای 1953 سازمان سیا پروپاگاندا علیه مصدق را شدت می‌بخشد که از جمله آن می‌توان به چاپ مطالبی در روزنامه‌های اصلی آمریکا و روزنامه‌های ایران برای تضعیف دولت مصدق اشاره کرد.
* شنبه 13 مرداد 1332 برابر با 4 آگوست 1953 مصدق با ظن اینکه دولتهای آمریکا و انگلیس در حال طراحی توطئه علیه او هستند رفراندومی برگزار می‌کند که خواستار منحل شدن مجلس ایران است.
* پنجشنبه 22 مرداد برابر با 13 آگوست 1953، شاه فرمانی سلطنتی برای عزل مصدق را امضا می‌کند.
* شنبه 24 مرداد 1332 برابر با 15 آگوست 1953 کودتا آغاز می‌شود اما شکست می‌خورد چون مصدق از قبل از آن مطلع شده بود. زاهدی پنهان می‌شود.
* یکشنبه 25 مرداد 1332 برابر با 16 آگوست 1953 شاه به بغداد فرار می‌کند.
* دوشنبه 26 مرداد 1332 برابر با 17 آگوست 1953 ژنرال زاهدی اعلام می‌کند نخست وزیر است. برای اثبات این مدعا، مأموران سازمان سیا اقدام به انتشار عکس‌هایی از شاه در حال نوشتن فرمان سلطنتی برای عزل مصدق می‌کنند. شاه اعلام می‌کند که او این فرمان را نوشته است.
* سه‌شنبه 27 مرداد 1332 برابر با 18 آگوست 1953 سازمان سیا که از شکست کودتا دلسرد شده است پیامی به تهران می‌فرستد و دستور می‌دهد که عملیات‌های علیه مصدق لغو شوند.
* چهارشنبه 28 مرداد 1332 برابر با 19 آگوست 1953 چندین روزنامه تهران اقدام به چاپ فرامین شاه می‌کنند. کودتا پیگیری می‌شود و ژنرال زاهدی از مخفی‌گاه خارج می‌شود. تا پایان روز، دولت در اختیار زاهدی است و اعضای دولت مصدق یا مخفی و یا زندانی می‌شوند.
مطبوعات:
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: دوشنبه 26 مرداد 1332 برابر با 17 آگوست 1953
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: شاه پس از اقدام برای عزل مصدق از کشور فرار کرد
بخشی از متن: تهران، ایران، 16 آگوست ـ محمد رضا شاه پهلوی و ملکه پس از تلاش برای عزل مصدق توسط کودتا یا از طریق عزل رسمی، چنانکه دیدگاه‌های متناقض می‌گویند به بغداد عراق گریختند. به نظر می‌رسید امشب دکتر مصدق با حمایت گسترده ارتش کنترل کامل کشور را به دست دارد.
سپس در بعد از ظهر، در حالی که گروه‌های حامی دولت برای راه‌پیمایی در ساعت 5 در میدان مجلس جمع شدند، صحبت‌هایی پیچید مبنی بر اینکه شاه رفته است. اثرات رفتن شاه، که تهدید به آن یکبار در فوریه 28 باعث حمله‌هایی به خانه مصدق شده بود تا زمانی که خبر آن پخش نشود، مشخص نخواهد بود.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: سه‌شنبه 27 مرداد 1332 برابر با 17 آگوست 1953
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: مجسمه‌های شاه در ایران شکسته شدند
بخشی از متن: تهران، ایران، 17 آگوست ـ انبوه مردم امروز مجسمه‌های دو پادشاه از سلسله پهلوی یعنی رضا شاه و محمدرضا شاه را از ستون‌های مستقر بر روی آنها پایین کشیدند. محمد رضا شاه روز گذشته پس از آنکه ارتش از تلاش شبانه برای جایگزین کردن محمد مصدق جلوگیری کرده بود به بغداد گریخت.
باختر امروز، روزنامه وزارت خارجه ایران که یک نهاد دولتی قلمداد می‌شود حمله‌های نادرست خود به شاه را ادامه داد و دادگاه تحت امر شاه را مکانی کثیف و آکنده از فساد توصیف کرد. در سرمقاله‌ای از این روزنامه خطاب به شاه نوشته شده بود که «ملت ایران تشنه انتقام است و می‌خواهد شما را پای چوبه دار ببیند.»
به نظر می‌رسد سرمقاله این روزنامه، نشانه‌ای از تغییر کامل سیاستهای دولت باشد.
حمله به بناهای یادبود سلطنت با پیشروی به سمت مقبره رضاشاه در بیرون شهر آغاز شد. پلیس جلوی پیشروی جمعیت را گرفت اما سپس گروه حزب توده خراب کردن مجسمه رضا شاه در میدان مجلس را آغاز کرد. کمونیست‌ها عقب نگاه داشته شدند، اما به گروه‌های ملی‌گرا، پان ایرانی‌ها و دسته‌های سوسیالیست اجازه داده شد تا بدون مزاحمت کار تخریب را انجام دهند.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: چهارشنبه 28 مرداد 1332
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: سلطنت‌گراها مصدق را عزل کردند؛ ارتش کنترل را به دست گرفت
بخشی از متن: تهران، ایران، 19 آگوست ـ ایرانی‌های وفادار به محمد رضا پهلوی، از جمله غیرنظامی‌های تهران، سربازان و اعضای قبایل روستایی طی انقلابی محمد مصدق را از قدرت کنار راندند و ظاهراً حداقل به طور موقت کنترل موقت کشور را به دست گرفتند.
در خلال این مبارزه در اطراف ساختمان‌های اصلی دولت، بیش از 300 نفر کشته و 100 نفر زخمی شدند. برآورد می‌شود دویست نفر در درگیری‌ها در اطراف منزل دکتر مصدق که به شدت محافظت می‌شود کشته شده باشند.
این قیام 9 ساعته باعث شد ژنرال فضل‌الله زاهدی پس از فرمانروایی 28 ماهه مصدق بر مسند قدرت بنشیند. ژنرال زاهدی که ماهها بود پنهان شده بود پنجشنبه به موجب یک حکم سلطنتی به نخست‌وزیری منصوب شد اما شاه روز یکشنبه و هنگامی که مصدق از صدور فرمان دومی برای عزل خودش جلوگیری کرد از کشور گریخت.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: پنجشنبه 20 آگوست برابر با 29 مرداد 1332
تیتر: مسکو می‌گوید آمریکا به کودتای شاه کمک کرد
بخشی از متن: مسکو، پنجشنبه 20 آگوست ـ سرنگونی مصدق در زمانی اتفاق افتاد که سیاستهای شوروی بر روابط حسنه با تهران متمایل شده بود. این رخداد با اتهاماتی از شوروی همراه شد که می‌گفتند دسیسه‌ها و منابع مالی آمریکا عامل پشت پرده مراحل قبلی کودتای شاه بود.
از نگاه «پراودا» (نشریه ارگان کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی) شک کمی وجود دارد که آمریکا در مراحل اولیه کودتا، که روس‌ها آن را به مراحل بعدی کودتا مرتبط می‌کنند، دست داشته است.
روز گذشته پراودا در یک تحلیل طولانی درباره ایران تصریح کرد که فرمان کودتای شاه را ژنرال هربرت «نرمن شوارتسکوف»، مقام سابق پلیس نیوجرسی و یکی از تعلیم‌گران قبلی ژاندارمری ایران به این کشور آورده است.
این اتهامها علیه آمریکا در سطحی وسیع منتشر شد و با مجموعه‌ای از تلاشهای دیپلماتیک و مخفیانه مرتبط هستند که با این هدف طراحی شده‌اند تا تمایل شوروی را برای تبدیل کردن رابطه بین مسکو و تهران به مدلی از «حسن همجواری» نشان دهند.
کمیسیون مرکب ایران ـ شوروی که با هدف مذاکره برای حل و فصل مسائل مهم ارضی و مالی و همچنین سایر موضوعات اثرگذار بر روابط دو کشور در تهران تشکیل شده تا همین حالا دو بار در پایتخت ایران تشکیل جلسه داده است.
گفت‌وگوهای منتشر شده در سطح گسترده
رسانه‌ها و رادیوی شوروی درباره جلسات این کمیسیون مرکب، که مدل صحیح روابط صحیح بین کشور نامگذاری شده، اطلاع‌رسانی عمومی کرده‌اند. همزمان از آمریکا، با کمک تمامی رسانه‌های تبلیغاتی کشوری به تصویر کشیده شده است که فعالانه در امور ایران دخالت می‌کند و الهام‌بخش تلاش برای کودتا علیه شاه بوده‌اند.
پراودا، امروز در سرمقاله‌ای ویژه این اتهام را مطرح کرد که منابع مالی این توطئه از محل بودجه‌هایی تأمین شده که کنگره آمریکا برای آنچه کارهای براندازانه در کشورهای دیگر نامیده اختصاص داده است.
پراودا نوشت: «سلاح فعالیت‌های براندازانه این بار ایران را نشانه رفت که نمی‌خواهد برده دست و پا بسته انحصارطلبی‌های آمریکا باشد.»
پروادا همچنین این اتهام را مطرح کرد که آمریکا علیه ایران فشار اقتصادی وارد کرده است؛ این روزنامه به نامه آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا در 29 ژوئن اشاره کرده که طبق گفته این روزنامه از کمک به ایران امتناع کرده مگر اینکه این کشور «پیشنهادهای انحصارگران خارجی در مسئله نفت را بپذیرد.»
(نکته: آیزنهاور در نامه‌اش به مصدق نوشته بود: «عدم توافق ایران و انگلیس برای رسیدن به توافق درباره غرامت، دولت آمریکا را برای کمک به ایران ناتوان کرده است.»)
طبق نوشته پروادا وقتی ایران [از پذیرش پیشنهاد آمریکا] امتناع کرد «عوامل آمریکایی که داخل ایران فعالیت می‌کنند طرح‌های انحرافی جدیدی را برای سرنگونی دولت این کشور کلید زدند.»
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: پنجشنبه 20 آگوست برابر با 29 مرداد 1332
تیتر: نخست‌وزیر جدید ایران، یک عمر سلطنت‌گرا بوده است
بخشی از متن: 20 آگوست 1953ـ ژنرال فضل‌الله زاهدی که رهبری قیام دیروز در ایران را علیه دولت مصدق به عهده داشت، در صورتی که نیروهای طرفدار شاه پیروزی‌شان را تثبیت کنند، در رأس یک ارتش و فعالیت سیاسی پرابهت قرار خواهد گرفت.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: جمعه 30 مرداد 1332 برابر با 21 آگوست 1953
تیتر: مصدق مخفیگاهش در تهران را ترک کرد؛ بازداشت تا زمان دادگاه
بخشی از متن: تهران، ایران، 20 آگوست ـ محمد مصدق نخست وزیر سابق ساعت 7 امشب خودش را تسلیم جانشینش ژنرال فضل‌الله کرد. او را سه نفر از معاونان ارشد رژیمش همراهی می‌کردند.
این تسلیم، پیروزی سلطنت‌گراها که در روز گذشته به دست آورده بودند را تکمیل کرد. دیروز جمعیت طرفدار شاه، با همراهی سربازانی که از دستور فرماندهانشان تمرد می‌کردند ژنرال زاهدی را پس از 9 ساعت درگیری خیابانی به قدرت رساندند. این پیروزی جان 300 نفر را گرفت.
دکتر مصدق تنها 24 ساعت پس از گریز از خانه‌ی به شدت تحت محاصره‌اش که در پایان یک دوئل تانکی دو ساعته در خیابان به دست سلطنت‌گراها افتاد خودش را تسلیم کرد.
دوازده ساعت قبل از این تسلیم دولت زاهدی فرمانی را به نخست وزیر سابق مخابره کرد تا ظرف 24 ساعت خودش را به فرماندار نظامی یا پلیس معرفی کند. در اینجا نقش‌ها جابجا شده بود. روز دوشنبه دکتر مصدق فرمانی مخابره کرده و از ژنرال زاهدی خواسته بود تا ظرف 24 ساعت تسیم شود؛ وی همچنین جایزه‌ای 100 هزار دلاری (حدود 1200 دلار آمریکا) برای سر وی تعیین کرده بود.
دکتر مصدق که تمامی روشهای تغییر منظم در دولت را از بین برده و قبل از سقوط به به قدرتهای دیکتاتوری دست یافته بود ساعت 6 عصر به ژنرال زاهدی تلفن کرده و به وی پیشنهاد تسلیم خودش را داده بود.
ژنرال زاهدی نهایت احترام را برای رئیس سابقش قائل شد و چنانکه شاهدان عینی گزارش داده‌اند کم مانده بود او اشک بریزد. بعد از یک جلسه 20 دقیقه‌ای داخل دفتر ژنرال زاهدی، نخست وزیر سابق و معاونانش به اتاق‌هایی راحت منتقل شدند.
رادیو تهران هنگام اعلام دستگیری‌های نخست وزیر سابق و همکارانش برای آنها از لفظ «عالیجناب» استفاده می‌کرد که این اقدامی بر خلاف رویه اعلان‌های رادیویی دکتر مصدق قبل از «کودتای» ادعا شده سلطنتی در قبل از شب شنبه بود.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: جمعه 30 مرداد 1332 برابر با 21 آگوست 1953
تیتر: شاه اصلاحات ایرانی را نهادینه کرد
بخشی از متن: محمدرضا شاه پهلوی که قرار است امروز به تهران و تخت سلطنت ایران بازگردد، آنتی‌تز مستقیم پدرش یعنی رضا خان پهلوی مرحوم تلقی می‌شود.
در حالی که پدر او سربازی بود که از سال 1925 تا 1941 که بریتانیایی‌ها و روس‌ها به خاطر نگرانی از گرایش‌های آلمان‌گرایانه‌اش وی را به کناره‌گیری مجبور کردند با دیکتاتوری مطلق بر این کشور غنی نفتی حکومت کرد و این در حالی است که پسر او مردی تحصیل کرده اروپا و آموزش‌دیده برای حکومت است.
شاه مرحوم که پس از به دست آوردن کنترل ایران طی یک کودتای نظامی سلسله پهلوی را بنا نهاد، دارایی شخصی فراوانی انباشته کرد.
اما پسرش بخش زیادی از ثروتش را از دست داده است، اصلاحات اجتماعی و اقتصادی را نهادینه کرده و نقش یک پادشاهی مشروطه را تمرین کرده است.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: جمعه 30 مرداد برابر با 21 آگوست 1953
تیتر: شاه رم را به مقصد تهران ترک کرد.
بخشی از متن: رم، جمعه 21 آگوست ـ محمد رضا شاه پهلوی ایران پس از پایان دادن به تبعیدی مختصر در رم، در اولین ساعات امروز به سمت وطن بازگشت تا سلطنتش بر کشور دچار مشکل‌شده‌اش را از سر بگیرد.
او پس از دستگیری محمد مصدق با «قلبی سرشار از شوق برای آینده‌ای درخشان» به ایران بازمی‌گردد.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: شنبه 31 مرداد 1332 برابر با 22 آگوست 1953
تیتر: شاه در میان هلهله‌های پرشور به ایران بازگشت؛ منزلت شاه در اوج
بخشی از متن: تهران، ایران، 22 آگوست ـ محمد رضا شاه پهلوی امروز تنها 6 روز پس از اینکه به خاطر تهدید به خلع از پادشاهی از ایران گریخته بود از بغداد به اینجا پرواز کرد.
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: پنجشنبه 14 مرداد 1333
لینک: اینجا را کلیک کنید
تیتر: توافق اولیه ایران و گروه نفتی برای از سر گرفتن تولید
بخشی از متن: تهران، ایران، 5 آگوست ـ ایران و 8 شرکت بین‌المللی نفتی امروز توافقنامه‌ای را امضا کردند که به مناقشه دیرینه بر سر نفت ایران پایان داد.
این توافقنامه به ایران ظرف سه سال آینده دست‌کم 420 میلیارد دلار درآمد خواهد داد تا این کشور را به رتبه کشورهای اصلی تولید کننده نفت دنیا بازگرداند.
همزمان اعلام شد که ایران 70 میلیارد دلار را ظرف 10 سال آینده به عنوان سهمش از غرامت به شرکت نفت انگلیس و ایران که دارایی‌هایش در سال 1951 ملی شد بپردازد.
