موزه سنندج در قسمت بيروني يكي از بناهاي دوره قاجاريه است كه به منزل
سالار سعيد معروف و مقارن با سلطنت ناصرالدين شاه قاجار حدوداً 150 سال
قبل توسط يكي از علماي به نام اهل سنت، ملالطف‌الله شيخ الاسلام
(قاضي‌القضاة منطقه كردستان) در دو قسمت حياط و ساختمان بيروني و حياط و
ساختمان اندروني بنا شده است.
عمارت بيروني شامل يك حياط بزرگ و ساختمان دو طبقه با تالار تشريفات مزين و همچنين زيرزمين و حوضخانه زيبا و انبار است كه قبلاً در تملك عبدالحميد خان سنندجي (سالارسعيد) بوده و از سال 1354 شمسي به موزه تبديل شده است.
موزه سنندج از دو بخش مجزا تشكيل شده است؛ بخش تاريخ و باستان‌شناسي (طبقات اول و دوم): طبقه اول اين بخش بنا شامل تالار شاه‌نشين با گچبريهاي زيبا و اروسي هفت لنگه و آئينه‌كاري هنرمندانه و با شكوه و با اتاق‌هاي همجوارش به نمايش آثار تاريخي ايران از پيش از تاريخ تا اواخر دوره ساساني اختصاص دارد.
اين آثار شامل آثار 3 هزار سال پيش، دوره ماد و ماننايي و دوران تاريخي قبل از اسلام است.
شاخص‌ترين آثار اين بخش اشياء مربوط به مناطق استان و بلاخص آثار سفالي و مفرغي و عاج و استخوان مربوط به تپه زيويه و غار كرفتو هستند، كه در سال‌هاي اخير در حفاري‌هاي علمي‌به دست آمده‌اند.
ساير آثار اين بخش عبارتند از آثار دوره‌هاي اشكاني و ساساني و هزاره اول قبل از ميلاد شامل سفالينه و آبگينه و همچنين سكه‌هاي مختلف دوران تاريخيرا نيز شامل مي‌شود.
طبقه دوم اين بخش شامل اتاق‌هاي بزرگ و ايوان مزين است و به نمايش آثار دوره‌هاي مختلف اسلامي از اوايل اسلام تا دوره قاجاريه اختصاص دارد، زيباترين آثار اين بخش سفالينه‌هاي مختلف از قرون 6 و 7 پس از اسلامي هستند كه از نقاط مختلف ايران مثل كردستان، ري و نيشابور و ... كشف شده‌اند.
در اين بخش علاوه بر سفالينه آثار ديگري نظير اشياء مفرغي، مس و نقره و همچنين سكه‌ها و مهره‌هاي دوره اسلامي در معرض ديد قرار داده شده است.
* بخش مردم‌شناسي:
اين قسمت از موزه در زيرزمين و حوضخانه زيباي بنا كه با سقف گنبدي و گچبري و آئينه كاري و زيبا داير است و در بخش مردم‌شناسي تمام اشيا و ابزار و وسايلي كه از گذشته تا حال همواره مورد استفاده مردم منطقه بوده و جايگاه خاصي در ميان مردم داشته، به نمايش گذاشته شده است.
* موزه تاريخ طبيعي:
اين موزه در خيابان فلسطين شهر سنندج واقع شده و وابسته به سازمان آموزش و پرورش استان كردستان است كه در برگيرنده پيكره‌هاي جانوران و حيوانات گوناگون منطقه كردستان است كه به صورت علمي‌آرايش شده در ويترين‌هاي مخصوص به نمايش در آمده‌اند.
* موقعيت جغرافيايي:
عمارت آصف در ضلع شمالي خيابان امام خميني واقع شده كه در بافت قديمي‌محله سرتپوله در مجاورت بناهايي همچون دژسنه (قلعه سنندج)، مسجد جامع، عمارت ملالطف الله شيخ الاسلام(عمارت حبيبي و سالار سعيد) مشيرديوان قراردارد.
* معماري بنا:
اين مجموعه بزرگ نزديك به 4 هزار مترمربع عرصه و اعياني دارد و در زمره خانه اعياني مسكوني مورد توجه در معماري مسكن محسوب مي‌شود.
عمارت آصف به شماره 1822 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و اكنون در تملك اداره ميراث فرهنگي استان كردستان قرار دارد.
اين ساختمان داراي چهار حياط است كه شامل حياط اصلي (بيروني)، حياط مطبخ، حياط اندروني و حياط مستخدمين است.
* حياط اصلي (بيروني):
داراي پلان مستطيل شكل و يك ايواني و يادآورمعماري سبك اصفهان است كه در داخل حياط آبنماي بزرگي در مقابل تالار اصلي قرار گرفته و در كنار آن باغچه بزرگي نيز تعبيه شده و در ضلع شمالي اين حياط تالار اصلي با ايواني ستون‌دار چوبي وسرستون‌هاي مقرنس كاري شده، قرار دارد.
تالار اصلي به فرم چهارطاقي و گنبدي آن را مسقف كرده و در ضلع جنوبي اين فضا ارسي پركاري با طرح هندسي ديده مي‌شود كه در نوع خود در منطقه غرب كشور بي‌نظير است.
در پشت فضا طنبي به شكل مستطيل قرار دارد و با طاق و تويزه مسقف شده كه در طرفين فضاي تالاراصلي دو راهرو با سه دري‌هاي تو در تو، دو اشكوبه تعبيه شده كه بخش شرقي آن قديمي و همزمان با تالار ساخته شده ولي بخش غربي جديدتر و بر اساس روايات و اسناد موجود دچار حريق شده و در سال‌هاي اوايل حكومت پهلوي تقريبا همانند فضاهاي بخش شرقي بازسازي شده است.
فضاهاي ضلع شرقي تالار اصلي به جز راهرو و طبقه همكف به دو روش تيرپوش و طاق و تويزه مسقف شده كه در سطح آن از گچبريهاي تزئيني استفاده شده است.
در ضلع شرقي حياط بيروني فضاهايي شامل دو راهرو ارتباطي و دو سه دري و يك چهار دري و دو اتاق وجود دارد، كه از نظر نماي معماري مسكوني تحولي چشمگير را نشان مي‌دهد.
تالار اصلي اين بنا توسط امين‌التجار اصفهاني جدسادات امجد ساخته شده و احتمالاً ميرزا محمدرضاي وزير آن را تملك كرده و در زمان ميرزالي نقي آصف اعظم (ديوان) فضاهاي ضلع غربي را به مجموعه الحاق كرده است.
معماري و تزئينات اين بخش بسيار متفاوت از فضاي تالاراصلي و ضلع شرقي است.
فضا داراي يك ايوان سراسري با ستون‌هاي آجري چهارضلعي است و در پشت اين ايوان سراسري يك تالار با ارسي بسيار زيبا و طرح اسليمي قرار دارد كه سقف آن با طاق و تويزه و تزئينات گچبري با طرح ترنج است.
در طرفين اين بخش دو راهرو قراردارد كه در نما به جاي استفاده از فرم رايج سه دري از ارسي استفاده شده و در كنار راهروهاي جنبي دو اتاق كه يكي از آنها متصل به حمام مجموعه است داراي سه دري تو در توي بزرگي است و ديگري متصل به حياط اندروني است و در اين جا نيز به جاي استفاده از سه دري از يك ارسي چهار لنگه با طرح اسليمي استفاده شده است.
احتمالاً اين بخش در دوره‌اي مستقل از تالار اصلي و فضاهاي ضلع شرقي و جنوبي عمل كرده است و بقاياي مدخل ورودي سه دري‌ها و راه دسترسي آن كه زماني فضاهايي در ارتباط با اين بخش بوده، مي‌تواند دليل اين مدعا باشد.
* حياط مستخدمان:
در ضلع جنوبي مجموعه در كنار دالان ورودي حياطي با فضاهايي در پيرامون آن وجود داشت كه متاسفانه درسه دهه اخير تخريب شد و ظاهراً از بخشي از آن به عنوان زورخانه استفاده مي‌شد.
* حياط مطبخ:
در كنار حياط مستخدمان و در گوشه ضلع جنوبي عمارت حياط كوچك‌تري قرار دارد كه به حياط مطبخ معروف است.
اين حياط مستطيل شكل وداراي آبنمايي سنگي است و فضاي آشپزخانه با طاق و تويزه مسقف شده است كه در كاربري جديد در كنارخانه كرد اين مكان به چايخانه سنتي تبديل مي‌شود.
* حياط اندروني:
در ضلع جنوبي حياط اندروني در اوايل دوره پهلوي و بر اساس معماري بومي ايجاد شده كه فضاها به صورت دو اشكوبه و با يك طبقه زيرزمين و ايواني با شش ستون چوبي و تزئينات گچبري و سرستون‌هايي به شيوه كورنتي ديده مي‌شود، يك ايوان ستون‌دار كوچك‌تر دو اشكوبه با راه‌پله در مقابل اين ايوان سراسري ايجاد شده و در كاربردي پيشنهادي خانه كرد فضاي زيرزمين آزمايشگاه و طبقات فوقاني براي بخش اداري در نظر گرفته شده است.
*سردر هشتي و دالان ورودي مجموعه:
اين سردر در سال‌هاي 1313- 1312شمسي ساخته شده و ظاهراً تا پيش از احداث اين سردر كوچه‌اي تنگ راه ورودي به عمارت بوده و از اين رو آن را كوچه باريكه مي‌خواندند.
با احداث خيابان بخشي از اين سردر تخريب و سردر جديد به جاي آن ساخته شد كه اين سردرداراي پلان نيم هشت و متاثر از بناهاي مشير ديوان و عمارت ملالطف‌الله شيخ‌الاسلام است، با اين تفاوت كه انحناي بيشتري در زوايا و اضلاع و حركت فوق‌العاده‌اي درنما با ايجاد ستون نما طاق نما وحركت‌هاي نيم‌دايره‌اي آن ديده مي‌شود.
نحوه آبرساني: آب اين مجموعه از يك رشته قنات كه از غرب شهر سنندج توسط تنبوشه‌هاي سفالي قديمي و لوله‌هاي فلزي جديد جاري است تامين مي‌شود.
براي تنظيم و تقسيم مناسب آب فضايي در كنار دالان ورودي ساخته شده كه به اتاق تقسيم آب فضاهاي اندروني و سردر ورودي مجموعه ساخته شده است. ادامه مطلب
عمارت بيروني شامل يك حياط بزرگ و ساختمان دو طبقه با تالار تشريفات مزين و همچنين زيرزمين و حوضخانه زيبا و انبار است كه قبلاً در تملك عبدالحميد خان سنندجي (سالارسعيد) بوده و از سال 1354 شمسي به موزه تبديل شده است.
موزه سنندج از دو بخش مجزا تشكيل شده است؛ بخش تاريخ و باستان‌شناسي (طبقات اول و دوم): طبقه اول اين بخش بنا شامل تالار شاه‌نشين با گچبريهاي زيبا و اروسي هفت لنگه و آئينه‌كاري هنرمندانه و با شكوه و با اتاق‌هاي همجوارش به نمايش آثار تاريخي ايران از پيش از تاريخ تا اواخر دوره ساساني اختصاص دارد.
اين آثار شامل آثار 3 هزار سال پيش، دوره ماد و ماننايي و دوران تاريخي قبل از اسلام است.
شاخص‌ترين آثار اين بخش اشياء مربوط به مناطق استان و بلاخص آثار سفالي و مفرغي و عاج و استخوان مربوط به تپه زيويه و غار كرفتو هستند، كه در سال‌هاي اخير در حفاري‌هاي علمي‌به دست آمده‌اند.
ساير آثار اين بخش عبارتند از آثار دوره‌هاي اشكاني و ساساني و هزاره اول قبل از ميلاد شامل سفالينه و آبگينه و همچنين سكه‌هاي مختلف دوران تاريخيرا نيز شامل مي‌شود.
طبقه دوم اين بخش شامل اتاق‌هاي بزرگ و ايوان مزين است و به نمايش آثار دوره‌هاي مختلف اسلامي از اوايل اسلام تا دوره قاجاريه اختصاص دارد، زيباترين آثار اين بخش سفالينه‌هاي مختلف از قرون 6 و 7 پس از اسلامي هستند كه از نقاط مختلف ايران مثل كردستان، ري و نيشابور و ... كشف شده‌اند.
در اين بخش علاوه بر سفالينه آثار ديگري نظير اشياء مفرغي، مس و نقره و همچنين سكه‌ها و مهره‌هاي دوره اسلامي در معرض ديد قرار داده شده است.
* بخش مردم‌شناسي:
اين قسمت از موزه در زيرزمين و حوضخانه زيباي بنا كه با سقف گنبدي و گچبري و آئينه كاري و زيبا داير است و در بخش مردم‌شناسي تمام اشيا و ابزار و وسايلي كه از گذشته تا حال همواره مورد استفاده مردم منطقه بوده و جايگاه خاصي در ميان مردم داشته، به نمايش گذاشته شده است.
* موزه تاريخ طبيعي:
اين موزه در خيابان فلسطين شهر سنندج واقع شده و وابسته به سازمان آموزش و پرورش استان كردستان است كه در برگيرنده پيكره‌هاي جانوران و حيوانات گوناگون منطقه كردستان است كه به صورت علمي‌آرايش شده در ويترين‌هاي مخصوص به نمايش در آمده‌اند.
* موقعيت جغرافيايي:
عمارت آصف در ضلع شمالي خيابان امام خميني واقع شده كه در بافت قديمي‌محله سرتپوله در مجاورت بناهايي همچون دژسنه (قلعه سنندج)، مسجد جامع، عمارت ملالطف الله شيخ الاسلام(عمارت حبيبي و سالار سعيد) مشيرديوان قراردارد.
* معماري بنا:
اين مجموعه بزرگ نزديك به 4 هزار مترمربع عرصه و اعياني دارد و در زمره خانه اعياني مسكوني مورد توجه در معماري مسكن محسوب مي‌شود.
عمارت آصف به شماره 1822 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و اكنون در تملك اداره ميراث فرهنگي استان كردستان قرار دارد.
اين ساختمان داراي چهار حياط است كه شامل حياط اصلي (بيروني)، حياط مطبخ، حياط اندروني و حياط مستخدمين است.
* حياط اصلي (بيروني):
داراي پلان مستطيل شكل و يك ايواني و يادآورمعماري سبك اصفهان است كه در داخل حياط آبنماي بزرگي در مقابل تالار اصلي قرار گرفته و در كنار آن باغچه بزرگي نيز تعبيه شده و در ضلع شمالي اين حياط تالار اصلي با ايواني ستون‌دار چوبي وسرستون‌هاي مقرنس كاري شده، قرار دارد.
تالار اصلي به فرم چهارطاقي و گنبدي آن را مسقف كرده و در ضلع جنوبي اين فضا ارسي پركاري با طرح هندسي ديده مي‌شود كه در نوع خود در منطقه غرب كشور بي‌نظير است.
در پشت فضا طنبي به شكل مستطيل قرار دارد و با طاق و تويزه مسقف شده كه در طرفين فضاي تالاراصلي دو راهرو با سه دري‌هاي تو در تو، دو اشكوبه تعبيه شده كه بخش شرقي آن قديمي و همزمان با تالار ساخته شده ولي بخش غربي جديدتر و بر اساس روايات و اسناد موجود دچار حريق شده و در سال‌هاي اوايل حكومت پهلوي تقريبا همانند فضاهاي بخش شرقي بازسازي شده است.
فضاهاي ضلع شرقي تالار اصلي به جز راهرو و طبقه همكف به دو روش تيرپوش و طاق و تويزه مسقف شده كه در سطح آن از گچبريهاي تزئيني استفاده شده است.
در ضلع شرقي حياط بيروني فضاهايي شامل دو راهرو ارتباطي و دو سه دري و يك چهار دري و دو اتاق وجود دارد، كه از نظر نماي معماري مسكوني تحولي چشمگير را نشان مي‌دهد.
تالار اصلي اين بنا توسط امين‌التجار اصفهاني جدسادات امجد ساخته شده و احتمالاً ميرزا محمدرضاي وزير آن را تملك كرده و در زمان ميرزالي نقي آصف اعظم (ديوان) فضاهاي ضلع غربي را به مجموعه الحاق كرده است.
معماري و تزئينات اين بخش بسيار متفاوت از فضاي تالاراصلي و ضلع شرقي است.
فضا داراي يك ايوان سراسري با ستون‌هاي آجري چهارضلعي است و در پشت اين ايوان سراسري يك تالار با ارسي بسيار زيبا و طرح اسليمي قرار دارد كه سقف آن با طاق و تويزه و تزئينات گچبري با طرح ترنج است.
در طرفين اين بخش دو راهرو قراردارد كه در نما به جاي استفاده از فرم رايج سه دري از ارسي استفاده شده و در كنار راهروهاي جنبي دو اتاق كه يكي از آنها متصل به حمام مجموعه است داراي سه دري تو در توي بزرگي است و ديگري متصل به حياط اندروني است و در اين جا نيز به جاي استفاده از سه دري از يك ارسي چهار لنگه با طرح اسليمي استفاده شده است.
احتمالاً اين بخش در دوره‌اي مستقل از تالار اصلي و فضاهاي ضلع شرقي و جنوبي عمل كرده است و بقاياي مدخل ورودي سه دري‌ها و راه دسترسي آن كه زماني فضاهايي در ارتباط با اين بخش بوده، مي‌تواند دليل اين مدعا باشد.
* حياط مستخدمان:
در ضلع جنوبي مجموعه در كنار دالان ورودي حياطي با فضاهايي در پيرامون آن وجود داشت كه متاسفانه درسه دهه اخير تخريب شد و ظاهراً از بخشي از آن به عنوان زورخانه استفاده مي‌شد.
* حياط مطبخ:
در كنار حياط مستخدمان و در گوشه ضلع جنوبي عمارت حياط كوچك‌تري قرار دارد كه به حياط مطبخ معروف است.
اين حياط مستطيل شكل وداراي آبنمايي سنگي است و فضاي آشپزخانه با طاق و تويزه مسقف شده است كه در كاربري جديد در كنارخانه كرد اين مكان به چايخانه سنتي تبديل مي‌شود.
* حياط اندروني:
در ضلع جنوبي حياط اندروني در اوايل دوره پهلوي و بر اساس معماري بومي ايجاد شده كه فضاها به صورت دو اشكوبه و با يك طبقه زيرزمين و ايواني با شش ستون چوبي و تزئينات گچبري و سرستون‌هايي به شيوه كورنتي ديده مي‌شود، يك ايوان ستون‌دار كوچك‌تر دو اشكوبه با راه‌پله در مقابل اين ايوان سراسري ايجاد شده و در كاربردي پيشنهادي خانه كرد فضاي زيرزمين آزمايشگاه و طبقات فوقاني براي بخش اداري در نظر گرفته شده است.
*سردر هشتي و دالان ورودي مجموعه:
اين سردر در سال‌هاي 1313- 1312شمسي ساخته شده و ظاهراً تا پيش از احداث اين سردر كوچه‌اي تنگ راه ورودي به عمارت بوده و از اين رو آن را كوچه باريكه مي‌خواندند.
با احداث خيابان بخشي از اين سردر تخريب و سردر جديد به جاي آن ساخته شد كه اين سردرداراي پلان نيم هشت و متاثر از بناهاي مشير ديوان و عمارت ملالطف‌الله شيخ‌الاسلام است، با اين تفاوت كه انحناي بيشتري در زوايا و اضلاع و حركت فوق‌العاده‌اي درنما با ايجاد ستون نما طاق نما وحركت‌هاي نيم‌دايره‌اي آن ديده مي‌شود.
نحوه آبرساني: آب اين مجموعه از يك رشته قنات كه از غرب شهر سنندج توسط تنبوشه‌هاي سفالي قديمي و لوله‌هاي فلزي جديد جاري است تامين مي‌شود.
براي تنظيم و تقسيم مناسب آب فضايي در كنار دالان ورودي ساخته شده كه به اتاق تقسيم آب فضاهاي اندروني و سردر ورودي مجموعه ساخته شده است.
