فارس، صادق آل محمد (ص)، درباره حبلالمتين قرآن و شيوه بهرهگيري از آن و
جايگاه كلام الهي، سخنان نغز بسياري دارد؛ در اين نوشتار به جرگه شاگردان
ايشان ميپيونديم و برخي از محورهاي تعاليم و توصيههاي حضرتش را
ميخوانيم، باشد كه جامعه قرآني و ولايي ما، از حضرت صادق (ع) سرمشق بگيرد و
از سرچشمه هدايت قرآني، جان عطشناك خويش را سيراب سازد.
*قرآن، تجلي گاه خدا
كلامالهي، جلوهاي از قدرت و علم و حكمت خداست و آيات قرآن، هر يك نشانهاي از عظمت الهي است، امام صادق (ع) در زمينه جلوهگاه بودن قرآن براي ذات مقدس خدا، البته براي چشمهاي بيدار و دلهاي آگاه ميفرمايد: «لقد تجلي الله لخلقه في كلامه و لكنهم لا يبصرون» (بحارالانوار 89، 107)؛ خداوند بر خلق خويش در كلام خودش تجلي كرده است، ولي آنان خدا را نميبينند.
*قرآن، گنجينه كامل
معارف قرآن بيپايان است، به تعبير خود قرآن «تبيانا لكل شيء» است؛ بيانگر هر چيزاست و هر پند و حكمت، هر حكم و قانون، هر علم و دانش ريشه در قرآن دارد؛ حتي براي آگاهي از سرگذشت پيشينيان و سرنوشت آيندگان و دانشهاي آسمان و زمين، بايد به قرآن نگريست و به كمك اهل بيت (ع)، از اين منبع و گنجينه كامل بهره گرفت.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: «خداوند بي همتا و قدرتمند، كتاب خويش را بر شما نازل فرمود و او راستگو و نيكوكار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان كه پيش از شما بودند و آنان كه پس از شما خواهند آمد، همچنين خبر آسمان و زمين است (كافي 2،599)»
و در سخن ديگري به جنبه تبيان بودن قرآن، چنين اشاره ميفرمايد: ان الله انزل فيالقرآن تبيان كل شيء، حتي و الله ما ترك شيئا يحتاج العباد اليه الا بينه للناس (بحارالانوار، 89، 81)؛خداوند در قرآن، بيان هر چيز را نازل كرده است، به خدا قسم هيچ چيزي را كه بندگان به آن نيازمندند، فروگذار نكرده و براي مردم بيان فرموده است.»
*قرآن، عهدنامه الهي
قرآن، عهدي استوار ميان خدا و مردم است و آيات اين كتاب، متن اين عهدنامه را بيان ميكند، در عهدنامه بايد نگريست به آن بايد پاي بند بود و مفاد آن را نبايد زير پا گذاشت.
اما صادق (ع) درباره اين عهدنامه و لزوم تلاوت بخشي از آن در هر روز، چنين ميفرمايد: «قرآن عهد خداوند نسبت به بندگان اوست، سزاوار است كه يك انسان مسلمان در اين عهدنامه الهي بنگرد و هر روز «پنجاه» آيه از آن را بخواند (وسايل الشيعه 4، 849)»
روشن است كه مرور بر مفاد يك عهدنامه، براي يادآوري از آن قرارداد و رعايت آن در عمل است، ميثاق خدا با بندگان بر شناختن احكام الهي و عبرت گرفتن از حكايات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آيات است؛ جالب است كه امام صادق (ع) وقتي ميخواست قرآن تلاوت كند، قرآن را كه به دست راست خويش ميگرفت، دعايي ميخواند كه به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال اين قرارداد، اشاره دارد.
*قرآن، آينه عبرت
در خلال آيات قرآن، سرگذشت اقوامي از گذشته آمده است، چه نيكان و صالحان كه در سايه «ايمان» و «عمل» و پيروي از «حق»، سعادتمند شدند، چه عنودان و لجوجان كه با تكذيب انبيا و انكار خدا و طغيان و فساد، گرفتار عذاب الهي شدند؛ قرآن، كتاب قصه و داستان نيست، ولي سرشار از قصص و حكايات افراد و امتهاست و همه بر اساس درس گرفتن و الهام و عبرت و پند است.
امام صادق «ع) ميفرمايد: «بر شما باد قرآن! هر آيهاي را كه يافتيد كه گذشتگان، با عمل به محتواي آن آيه نجات يافتند، شما هم به آن عمل كنيد و هر آيه را ديديد كه بيانگر هلاكت پيشينيان است، شما هم از آن (عامل هلاكت) بپرهيزيد (الحيات 1،116)»
اين شيوه برخورد با آيات قرآن،سودمندترين شيوهاي است كه در عمل فردي و اجتماعي مسلمانان، اثر ميگذارد و قرآن هدايتگر قاري ميشود.
*قرآن، حاوي احكام جاودانه
دين خدا و آيات قرآن، حاوي يك سلسله احكام الهي است كه تا دامنه قيامت استمرار مييابد، آن چه كه حلال الهي و حرام الهي است، مشمول مرور زمان نميشود و حكم خدا در اثر «جو» يا «شرايط جديد» يا «تمايلات اين و آن» عوض نميشود.
امام صادق (ع) در تشريح بعثتهاي سلسله نوراني انبيا، وقتي به دوره بعثت رسول خاتم (ص) ميرسد ميفرمايد: تا آن كه محمد (ص) آمد و قرآن را آورد و شريعت و راه و روش قرآن را، پس حلال آن تا روز قيامت حلال است و حرام آن تا روز قيامت حرام.(كافي،2،18)
*قرآن، هميشه زنده و شاداب
غير از حكام قرآن و حلال و حرام آن كه «ابدي» است، خود اين كتاب ژرف، فصيح و متين نيز با گذشت زمان، كهنه نميشود و پيوسته معارف آن براي همه اقشار در همه زمانها درخشندگي و آموزندگي دارد.
امام صادق (ع) در حديثي به رمز و راز اين جاودانگي و طراوت هميشگي در كلام خدا اشاره دارد؛ مردي از آن حضرت ميپرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسي، تازهتر و شادابتر ميشود و هرگز كهنه نميشود؟
امام صادق «ع» در پاسخ ميفرمايد: «براي اين كه خداي متعال آن را براي زماني خاص يا مردمي خاص قرار نداده است، از اين رو قرآن در هر زمان تازه و نزد هر قومي شاداب تا روز قيامت است.(بحارالانوار ،15،89)»
*حفظ، آموزش و عمل به قرآن
گرچه تلاوت قرآن و حفظ كردن آيات آن ثواب دارد و ارزشمند است، ولي «تكليف» مسلمانان در اين حد خلاصه نميشود، حفظ كردن بايد همراه با «عمل»، «ياد دادن« و «ياد گرفتن» به قصد اجراي فرمودههاي خداي متعال باشد.
حضرت صادق «ع» فرموده است: « الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الكرام البرره (الحيات 2،159)؛ كسي كه حافظ قرآن و عمل كننده به آن باشد، همراه با سفيران والامقام و نيكوكار الهي (فرشتگان مقرب)خواهد بود.»
ضرورت آموختن قرآن نيز در كلام آن حضرت مطرح است كه ميفرمايند: «سزاوار است كه مؤمن نميرد، تا آن كه قرآن را آموخته باشد، يا در حال و مسير فرا گرفتن قرآن باشد (همان 155)»
*ادب و آداب تلاوت قرآن
خواندن قرآن نيز آدابي دارد، هم آداب ظاهري همچون «مسواك»، «وضو»، «ترتيل»، «صوت خوش»، «رو به قبله بودن»، «حفظ احترام كلام الله» و ديگر آداب و هم آداب باطني و حالتهاي روحي و «توجه قلبي» و عنايت به كلام خدا و پيدا كردن حالت «خشوع» و «تذكر» و «تأثيرپذيري» از تلاوت، اين نكات در كلمات امام صادق (ع) بسيار بيان شده است.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: «هرگاه نزد تو قرآن تلاوت ميشود، بر تو «لازم» است گوش بدهي و سكوت و توجه داشته باشي (وسايل الشيعه، 4 ، 861)»
و در سخن ديگري به نقل از حضرت رسول اكرم «ص» ميفرمايد: «راه قرآن، را نظيف و پاكيزه كنيد؛ ميپرسند: «راه قرآن» چيست؟ ميفرمايند: دهانتان. ميپرسند: چگونه؟ ميفرمايد: با مسواك (الحيات ، 2،158)»
در حديث ديگر، امام صادق «ع» فرموده است: كسي كه قرآن بخواند، ولي قلبش «رقت» پيدا نكند و در برابر خداوند «خاضع» نشود و در درون، حالت «حزن» و «خشيت» و هراس نيابد، شأن و جايگاه والاي خدا را سبك شمرده است و بنگر كه كتاب پروردگارت را چگونه ميخواني و با منشور خويش چه برخوردري داري و اوامر و نواهي آن را چگونه پاسخ ميدهي و حدود و تكاليف آن را چگونه امتثال و فرمانبرداري ميكني؟! در آيههاي وعد و وعيد، «درنگ» كن، در امثال و مواعظ قرآن «انديشه» كن؛ مبادا اقامه حروف و قرائت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد! (بحارالانوار 89،207).
تلاوت با حزن و حالتي اندوهناك كه نشاندهنده «تأثر» روحي قاري از آيات كلام خداست، ادب ديگري از آداب تلاوت است؛ امام صادق (ع) فرموده است: «ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن (وسايل الشيعه، 4،857) ؛ قرآن با حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزين قرائت كنيد.»
*جوانان و قرآن
موج مقدس و فراگير قرآني كه در كشورمان وجود دارد و اين همه نوجونان و جوانان را در جلسات ترتيل و قرائت و مسابقات حفظ و خواندن و مفاهيم آيات، بر گرد محور نوراني قرآن جذب كرده است، قابل ستايش و مايه شكر و سپاس است؛ انس با قرآن، دلهاي جوانان را روشن و زندگيهاشان را با صفا ميكند و عامل جذب آنان به پاكي و راه خدا ميشود.
امام صادق (ع) ميفرمايد: «هر جوان مومني كه قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در ميآميزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگوار همراه ميسازد و قرآن روز قيامت نگهدارنده او (از دوزخ)خواهد بود (الحيات، 2،164)»
*نكتههاي ديگر
هم چنان كه ياد شد، در درياي كلمات حضرت صادق «ع» گهرهاي فراواني وجود دارد كه درباره قرآن كريم است كه نقل آنها به طور ميانجامد.
امام صادق «ع»، براي فراگيري هر حرف از قرآن، پاداش ده حسنه بيان ميكند و ميفرمايد: قرآني كه خوانده نميشود و غبار بر آن مينشيند،روز قيامت به درگاه خدا شكايت ميكند.
تلاوت راستين را آن ميداند كه قرآن خوانان، وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند، ميايستند و تأمل ميكنند، اهل بيت (ع) را وارثان كتاب خدا و برگزيدگان خلق ميشمرد و از اين خاندان به عنوان «وجهالله»، «آيات»، «بينات» و «حدودالله» ياد ميكند و ولايت ائمه را قطب و محور قرآن و همه كتب آسماني معرفي ميكند؛ قرآن را «ثقل اكبر» مينامد و آن را چراغ هدايت و فروغ تاريكي و حياتبخش قلب بينا و گشاينده چشم و دل ميشمارد.
از ديدگاه آن حضرت، قرآن «معيار» و ملاك درستي و حقانيت هر حرف و حديث است و ميفرمايد: «هر چه كه از ما براي شما نقل ميشود، در صورتي كه مخالف با قرآن باشد ما نفگتهايم و شما نپذيريد.»، او اهل بيت پيامبر (ص) را خزانهداران علم الهي و بازگوكنندگان وحي خدا ميداند و از تفسير به راي نهي ميكند و از آن قاري كه به خاطر خودنمايي يا كسب درآمد، به قرائت ميپردازد، نكوهش ميكند.
انتهاي پيام/
منبع:ماهنامه قرآني نسيم وحي
...........................................
نويسنده:جواد ذوالجلالي ادامه مطلب
*قرآن، تجلي گاه خدا
كلامالهي، جلوهاي از قدرت و علم و حكمت خداست و آيات قرآن، هر يك نشانهاي از عظمت الهي است، امام صادق (ع) در زمينه جلوهگاه بودن قرآن براي ذات مقدس خدا، البته براي چشمهاي بيدار و دلهاي آگاه ميفرمايد: «لقد تجلي الله لخلقه في كلامه و لكنهم لا يبصرون» (بحارالانوار 89، 107)؛ خداوند بر خلق خويش در كلام خودش تجلي كرده است، ولي آنان خدا را نميبينند.
*قرآن، گنجينه كامل
معارف قرآن بيپايان است، به تعبير خود قرآن «تبيانا لكل شيء» است؛ بيانگر هر چيزاست و هر پند و حكمت، هر حكم و قانون، هر علم و دانش ريشه در قرآن دارد؛ حتي براي آگاهي از سرگذشت پيشينيان و سرنوشت آيندگان و دانشهاي آسمان و زمين، بايد به قرآن نگريست و به كمك اهل بيت (ع)، از اين منبع و گنجينه كامل بهره گرفت.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: «خداوند بي همتا و قدرتمند، كتاب خويش را بر شما نازل فرمود و او راستگو و نيكوكار است. در قرآن، خبر شما و خبر آنان كه پيش از شما بودند و آنان كه پس از شما خواهند آمد، همچنين خبر آسمان و زمين است (كافي 2،599)»
و در سخن ديگري به جنبه تبيان بودن قرآن، چنين اشاره ميفرمايد: ان الله انزل فيالقرآن تبيان كل شيء، حتي و الله ما ترك شيئا يحتاج العباد اليه الا بينه للناس (بحارالانوار، 89، 81)؛خداوند در قرآن، بيان هر چيز را نازل كرده است، به خدا قسم هيچ چيزي را كه بندگان به آن نيازمندند، فروگذار نكرده و براي مردم بيان فرموده است.»
*قرآن، عهدنامه الهي
قرآن، عهدي استوار ميان خدا و مردم است و آيات اين كتاب، متن اين عهدنامه را بيان ميكند، در عهدنامه بايد نگريست به آن بايد پاي بند بود و مفاد آن را نبايد زير پا گذاشت.
اما صادق (ع) درباره اين عهدنامه و لزوم تلاوت بخشي از آن در هر روز، چنين ميفرمايد: «قرآن عهد خداوند نسبت به بندگان اوست، سزاوار است كه يك انسان مسلمان در اين عهدنامه الهي بنگرد و هر روز «پنجاه» آيه از آن را بخواند (وسايل الشيعه 4، 849)»
روشن است كه مرور بر مفاد يك عهدنامه، براي يادآوري از آن قرارداد و رعايت آن در عمل است، ميثاق خدا با بندگان بر شناختن احكام الهي و عبرت گرفتن از حكايات قرآن و عمل به اوامر او و تدبر در آيات است؛ جالب است كه امام صادق (ع) وقتي ميخواست قرآن تلاوت كند، قرآن را كه به دست راست خويش ميگرفت، دعايي ميخواند كه به عهد بودن قرآن و تعهدات انسان در قبال اين قرارداد، اشاره دارد.
*قرآن، آينه عبرت
در خلال آيات قرآن، سرگذشت اقوامي از گذشته آمده است، چه نيكان و صالحان كه در سايه «ايمان» و «عمل» و پيروي از «حق»، سعادتمند شدند، چه عنودان و لجوجان كه با تكذيب انبيا و انكار خدا و طغيان و فساد، گرفتار عذاب الهي شدند؛ قرآن، كتاب قصه و داستان نيست، ولي سرشار از قصص و حكايات افراد و امتهاست و همه بر اساس درس گرفتن و الهام و عبرت و پند است.
امام صادق «ع) ميفرمايد: «بر شما باد قرآن! هر آيهاي را كه يافتيد كه گذشتگان، با عمل به محتواي آن آيه نجات يافتند، شما هم به آن عمل كنيد و هر آيه را ديديد كه بيانگر هلاكت پيشينيان است، شما هم از آن (عامل هلاكت) بپرهيزيد (الحيات 1،116)»
اين شيوه برخورد با آيات قرآن،سودمندترين شيوهاي است كه در عمل فردي و اجتماعي مسلمانان، اثر ميگذارد و قرآن هدايتگر قاري ميشود.
*قرآن، حاوي احكام جاودانه
دين خدا و آيات قرآن، حاوي يك سلسله احكام الهي است كه تا دامنه قيامت استمرار مييابد، آن چه كه حلال الهي و حرام الهي است، مشمول مرور زمان نميشود و حكم خدا در اثر «جو» يا «شرايط جديد» يا «تمايلات اين و آن» عوض نميشود.
امام صادق (ع) در تشريح بعثتهاي سلسله نوراني انبيا، وقتي به دوره بعثت رسول خاتم (ص) ميرسد ميفرمايد: تا آن كه محمد (ص) آمد و قرآن را آورد و شريعت و راه و روش قرآن را، پس حلال آن تا روز قيامت حلال است و حرام آن تا روز قيامت حرام.(كافي،2،18)
*قرآن، هميشه زنده و شاداب
غير از حكام قرآن و حلال و حرام آن كه «ابدي» است، خود اين كتاب ژرف، فصيح و متين نيز با گذشت زمان، كهنه نميشود و پيوسته معارف آن براي همه اقشار در همه زمانها درخشندگي و آموزندگي دارد.
امام صادق (ع) در حديثي به رمز و راز اين جاودانگي و طراوت هميشگي در كلام خدا اشاره دارد؛ مردي از آن حضرت ميپرسد: چرا قرآن با نشر و درس و بررسي، تازهتر و شادابتر ميشود و هرگز كهنه نميشود؟
امام صادق «ع» در پاسخ ميفرمايد: «براي اين كه خداي متعال آن را براي زماني خاص يا مردمي خاص قرار نداده است، از اين رو قرآن در هر زمان تازه و نزد هر قومي شاداب تا روز قيامت است.(بحارالانوار ،15،89)»
*حفظ، آموزش و عمل به قرآن
گرچه تلاوت قرآن و حفظ كردن آيات آن ثواب دارد و ارزشمند است، ولي «تكليف» مسلمانان در اين حد خلاصه نميشود، حفظ كردن بايد همراه با «عمل»، «ياد دادن« و «ياد گرفتن» به قصد اجراي فرمودههاي خداي متعال باشد.
حضرت صادق «ع» فرموده است: « الحافظ للقرآن، العامل به، مع السفره الكرام البرره (الحيات 2،159)؛ كسي كه حافظ قرآن و عمل كننده به آن باشد، همراه با سفيران والامقام و نيكوكار الهي (فرشتگان مقرب)خواهد بود.»
ضرورت آموختن قرآن نيز در كلام آن حضرت مطرح است كه ميفرمايند: «سزاوار است كه مؤمن نميرد، تا آن كه قرآن را آموخته باشد، يا در حال و مسير فرا گرفتن قرآن باشد (همان 155)»
*ادب و آداب تلاوت قرآن
خواندن قرآن نيز آدابي دارد، هم آداب ظاهري همچون «مسواك»، «وضو»، «ترتيل»، «صوت خوش»، «رو به قبله بودن»، «حفظ احترام كلام الله» و ديگر آداب و هم آداب باطني و حالتهاي روحي و «توجه قلبي» و عنايت به كلام خدا و پيدا كردن حالت «خشوع» و «تذكر» و «تأثيرپذيري» از تلاوت، اين نكات در كلمات امام صادق (ع) بسيار بيان شده است.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: «هرگاه نزد تو قرآن تلاوت ميشود، بر تو «لازم» است گوش بدهي و سكوت و توجه داشته باشي (وسايل الشيعه، 4 ، 861)»
و در سخن ديگري به نقل از حضرت رسول اكرم «ص» ميفرمايد: «راه قرآن، را نظيف و پاكيزه كنيد؛ ميپرسند: «راه قرآن» چيست؟ ميفرمايند: دهانتان. ميپرسند: چگونه؟ ميفرمايد: با مسواك (الحيات ، 2،158)»
در حديث ديگر، امام صادق «ع» فرموده است: كسي كه قرآن بخواند، ولي قلبش «رقت» پيدا نكند و در برابر خداوند «خاضع» نشود و در درون، حالت «حزن» و «خشيت» و هراس نيابد، شأن و جايگاه والاي خدا را سبك شمرده است و بنگر كه كتاب پروردگارت را چگونه ميخواني و با منشور خويش چه برخوردري داري و اوامر و نواهي آن را چگونه پاسخ ميدهي و حدود و تكاليف آن را چگونه امتثال و فرمانبرداري ميكني؟! در آيههاي وعد و وعيد، «درنگ» كن، در امثال و مواعظ قرآن «انديشه» كن؛ مبادا اقامه حروف و قرائت ظاهر، تو را در تباه ساختن حدود آن بيندازد! (بحارالانوار 89،207).
تلاوت با حزن و حالتي اندوهناك كه نشاندهنده «تأثر» روحي قاري از آيات كلام خداست، ادب ديگري از آداب تلاوت است؛ امام صادق (ع) فرموده است: «ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن (وسايل الشيعه، 4،857) ؛ قرآن با حزن نازل شده است، شما هم، آن را حزين قرائت كنيد.»
*جوانان و قرآن
موج مقدس و فراگير قرآني كه در كشورمان وجود دارد و اين همه نوجونان و جوانان را در جلسات ترتيل و قرائت و مسابقات حفظ و خواندن و مفاهيم آيات، بر گرد محور نوراني قرآن جذب كرده است، قابل ستايش و مايه شكر و سپاس است؛ انس با قرآن، دلهاي جوانان را روشن و زندگيهاشان را با صفا ميكند و عامل جذب آنان به پاكي و راه خدا ميشود.
امام صادق (ع) ميفرمايد: «هر جوان مومني كه قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خون او در ميآميزد و خداوند او را با فرشتگان بزرگوار همراه ميسازد و قرآن روز قيامت نگهدارنده او (از دوزخ)خواهد بود (الحيات، 2،164)»
*نكتههاي ديگر
هم چنان كه ياد شد، در درياي كلمات حضرت صادق «ع» گهرهاي فراواني وجود دارد كه درباره قرآن كريم است كه نقل آنها به طور ميانجامد.
امام صادق «ع»، براي فراگيري هر حرف از قرآن، پاداش ده حسنه بيان ميكند و ميفرمايد: قرآني كه خوانده نميشود و غبار بر آن مينشيند،روز قيامت به درگاه خدا شكايت ميكند.
تلاوت راستين را آن ميداند كه قرآن خوانان، وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند، ميايستند و تأمل ميكنند، اهل بيت (ع) را وارثان كتاب خدا و برگزيدگان خلق ميشمرد و از اين خاندان به عنوان «وجهالله»، «آيات»، «بينات» و «حدودالله» ياد ميكند و ولايت ائمه را قطب و محور قرآن و همه كتب آسماني معرفي ميكند؛ قرآن را «ثقل اكبر» مينامد و آن را چراغ هدايت و فروغ تاريكي و حياتبخش قلب بينا و گشاينده چشم و دل ميشمارد.
از ديدگاه آن حضرت، قرآن «معيار» و ملاك درستي و حقانيت هر حرف و حديث است و ميفرمايد: «هر چه كه از ما براي شما نقل ميشود، در صورتي كه مخالف با قرآن باشد ما نفگتهايم و شما نپذيريد.»، او اهل بيت پيامبر (ص) را خزانهداران علم الهي و بازگوكنندگان وحي خدا ميداند و از تفسير به راي نهي ميكند و از آن قاري كه به خاطر خودنمايي يا كسب درآمد، به قرائت ميپردازد، نكوهش ميكند.
انتهاي پيام/
منبع:ماهنامه قرآني نسيم وحي
...........................................
نويسنده:جواد ذوالجلالي