گرمايش زمين و تاثيرگذاري اقدامات انساني بر آن پديده تازه‌اي نيست، چون تحقيقات جديد نشان از شكل‌گيري اين فرآيند پيش از پيدايش كشاورزي روي زمين دارد. ماموت‌ها حدود 15 هزار سال پيش روي زمين و در مناطقي ازجمله آمريكاي شمالي و منطقه‌اي كه اكنون تحت عنوان روسيه شناخته مي‌شود زندگي مي‌كردند، اما امروزه جز برخي تكه فسيل‌ها اثري از آنها نيست. با اين حال شواهد جالب توجهي در دست است مبني بر اين كه حدود 15 هزار سال پيش شكارچيان اوليه نقش قابل توجهي در نابودي آنها داشته‌اند. مطالعات جديد ديرينه‌شناسان نشان مي‌دهد انقراض نسل ماموت‌ها در فرآيند گرمايش زمين نقش داشته است و با توجه به اين كه بتازگي نقش انسان‌ها در نابودي ماموت‌ها مشخص شده است، مي‌توان انسان‌ها را به طور غيرمستقيم در گرمايش زمين در هزاران سال پيش مقصر دانست.
كريس داتي، محقق اصلي اين پروژه از انستيتو علوم كارنگي در استنفورد كاليفرنيا مي‌گويد: در عصر حاضر هنوز بسياري از مردم فكر مي‌كنند انسان‌ها حتي اگر شمار جمعيتشان بيش از 6 ميليارد نفر باشد، نمي‌توانند تاثيري بر گرمايش زمين داشته باشند، اما حقيقت چيز ديگري است. به عقيده اين محقق حتي زماني كه جمعيت ساكنان زمين در هزاران سال پيش بسيار اندك بوده است، نمي‌توان از تاثيرگذاري انسان‌ها و اقداماتشان در تسريع گرمايش زمين چشم پوشيد، اما اكنون زمان آن است كه توضيح اين محققان را درخصوص ارتباط اقدامات انساني و گرمايش زمين در هزاران سال پيش جويا شويم. اين سناريوي جذابي است كه مي‌تواند پرده از رازهاي ناگفته زيادي بردارد.
پرده اول اين سناريو گوياي آن است كه جمعيت ماموت‌ها بتدريج شروع به كاهش مي‌كند. برخي دانشمندان بر اين عقيده‌اند كه تغييرات طبيعي آب و هوايي كه ناشي از خارج شدن زمين از آخرين عصر يخبندان است و اقدامات انساني در قالب شكار گسترده، 2 عامل اصلي كاهش جمعيت اين حيوانات غول‌پيكر بوده‌اند. به طور طبيعي و غريزي ماموت‌ها هر گونه گياهي را كه سر از زمين در مي‌آورده است، مي‌خورده‌اند در نتيجه منطقه‌اي كه در آن زندگي مي‌كرده‌اند بتدريج عاري از پوشش سبز گياهي مي‌شده است. ديرينه‌شناسان معتقدند با انقراض ماموت‌ها بتدريج جمعيت درختان كوتاه قامت در سراسر منطقه شمالي زمين افزايش يافته است. در مناطق سردسير شمالي زمين، اين درختان به واسطه ارتفاع كم‌شان (كه حدود 2 متر بوده و تحت عنوان كوتوله ياد مي‌شدند) سراسر اين مناطق را پوشانده بودند.
ادامه اين سناريو حاكي از آن است كه اين درختان چشم‌انداز رنگي اين مناطق را تغيير داده و با تيره‌تر شدنشان سطح گرماي بيشتري از خورشيد جذب زمين شده كه در نتيجه هواي اطراف زمين به سمت گرم شدن پيش رفته است. افزودن اين فرآيند به تغييرات جوي طبيعي زمين شرايط را براي ماموت‌ها سخت‌‌تر از هر زمان ديگري كرده و موجبات انقراض نسل آنها را فراهم آورده است. در حقيقت ماموت‌ها كه به زندگي در شرايط نسبتا سرد آب و هوايي عادت كرده بودند، توانايي زندگي در اين وضعيت جديد را نداشته‌اند.
محققان براي بررسي دقيق ميزان اين تاثيرگذاري بر اوضاع جوي آن دوران زمين به مطالعه نمونه‌هاي بر جاي مانده از گرده‌هاي گياهي درختان كوتوله پرداختند. آنها اين گرده‌ها را از بقاياي به دست آمده از مناطقي همچون آلاسكا، سيبري و منطقه يوكون كه در هزاران سال پيش توليد شده بودند، جمع‌آوري كرده‌اند. از آنجا كه اين درختان ازجمله گونه‌هاي گياهي اوليه زمين پس از آخرين عصر يخبندان به شمار مي‌آيند و در عين حال توانايي قابل توجهي در سريع بارور شدن دارند، بشدت مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند. بنابر تحقيقات، حدود 15 هزار سال پيش يعني دقيقا همان دوراني كه جمعيت ماموت‌ها بتدريج كاهش مي‌يافت و همزمان با آن شكارچيان انساني وارد مناطق زندگي آنها مي‌شدند، جمعيت درختان كوتوله بسرعت افزايش يافتند.
اما براي برآورد دقيق وسعت منطقه‌اي كه اين درختان كوتوله آن را تحت پوشش خود داشته‌اند، محققان به مقايسه ماموت‌ها و فيل‌هاي امروزي پرداخته‌اند. مبناي مقايسه آنها تأثيرگذاري فيل‌ها بر محيط زيست اطراف خود و ميزان استفاده از گياهان و ريشه‌كن‌كردن درختان كوچك و بزرگ بوده است. به عقيده دانشمندان اگر ماموت‌ها همان تاثيري را بر گونه‌هاي گياهي داشته‌اند كه فيل‌هاي امروزي بر محيط زيست اطراف خود دارند، در آن صورت مي‌توان اين نتيجه را گرفت كه انقراض ماموت‌ها به گونه‌هاي گياهي كوتوله اجازه گسترش يافتن در محدوده وسيع در طول قرون مختلف را داده است. دانشمندان وسعت اين گسترش را از چندين درخت تا پوشيده شدن يك‌چهارم منطقه وسيع سيبري و برينگيا كه از آن به پل ارتباطي آسيا و آلاسكا ياد مي‌شود، عنوان كرده‌اند.
البته در گذشته نيز مطالعات مشابهي در اين خصوص انجام شده كه يكي از آنها نشان مي‌دهد نسل ماموت‌ها در پي تغيير عمده‌اي كه در پوشش گياهي منطقه زندگي‌شان روي داده، منقرض شده است.
محققان پروژه اخير در
انستيتو كارنگي براي اثبات نظريات خود درخصوص تأثير گسترش پوشش گياهي بر
افزايش گرماي زمين به شبيه‌سازي‌هاي مختلفي دست زده‌اند. نتيجه تلاش‌هاي
آنها گوياي آن است كه افزايش اين پوشش موجب شده تا دماي كلي زمين در بازه
زماني چندين قرن بيش از يك دهم درجه سلسيوس افزايش پيدا كند. (البته در
مقايسه با 2 قرن گذشته دماي كلي زمين طي تنها
150 سال اخير 6 برابر
گرمتر شده كه علت عمده آن افزايش حجم گازهاي گلخانه‌اي است كه بر اثر
اقدامات مخرب انساني توليد و روانه اتمسفر زمين شده است).
مطالعات دانشمندان نشان مي‌دهد تنها سهم اندكي يعني حدود يك چهارم گسترش جمعيت درختان كوتوله به دليل انقراض نسل ماموت‌ها بوده و اين درحالي است كه تغييرات جوي مسوول اصلي بقيه اين جمعيت بوده است. براساس اين مطالعات، زماني كه شكارچيان انساني به انقراض نسل ماموت‌ها كمك كرده‌اند، به طور غيرمستقيم در افزايش گرمايش زمين مقصر بوده‌اند. البته در منطقه سيبرياين افزايش دما در حدود 2/0 درجه بوده كه باز هم در اينجا نقش اقدامات انساني غيرقابل انكار است. تحقيقاتي كه پيش از اين انجام گرفته، نشان مي‌دهد كشاورزاني كه در دوران ماقبل تاريخ زندگي مي‌كرده‌اند با انجام اقداماتي نظير از بين بردن درختان جنگلي و سوزاندن آنها در حدود 8000 سال پيش موجبات تغييرات جوي را در زمين فراهم كرده بودند. اين دوراني است كه از آن به نقش انسان در تغيير شكل دادن به زمين ياد مي‌شود، البته برخي محققان مي‌گويند اين دوران احتمالا زودتر از اين شروع شده است. نتيجه‌گيري كلي اين بررسي اين است كه اقدامات مخرب انساني قدمت بسيار بيشتري نسبت به آنچه كه تاكنون تصور مي‌شده است، دارد.
سعيد حسيني
