عوامل سرطان زا
تحرك و پيشگيري از چاقي، تغذيه سالم، دوري از استرس، انجام معاينه و آزمايش‌هاي مرتب سالانه، مهم‌ترين توصيه‌ها براي عدم ابتلا به سرطان محسوب مي‌شوند. بخشي از انواع سرطان نيز با عوامل ژنتيكي مرتبط هستند كه به ارث مي‌رسند و مي‌توان با مراقبت كافي و در پيش گرفتن زندگي سالم از ابتلا به آن يا پيشرفت بيماري جلوگيري كرد. در مقابل عوامل اكتسابي سرطان بسيار متنوعند و متاسفانه برخي از آنها در جامعه ما حضوري پررنگ دارند. ناگفته نماند سرطان پس از بيماري‌هاي قلبي و عروقي، دومين عامل مرگ و مير در جهان محسوب مي‌شود. در كشورهاي توسعه‌يافته سرطان‌هاي ريه، پستان، روده بزرگ و پروستات شيوع دارد و در كشورهاي درحال توسعه سرطان‌هاي معده، كبد، مري و دستگاه ادراري و تناسلي رايج‌تر است. واژه سرطان به فرآيند تكثير كنترل نشده و بي‌قاعده بافت سلولي بدن اطلاق مي‌شود. برخي از مهم‌ترين عوامل سرطان‌زا به شرح زيرهستند:
1 ـ سيگار: در ايران سالانه 70 هزار نفر به سرطان مبتلا مي‌شوند و 30 هزار نفر به دليل عوارض ناشي از پيشرفت آن مي‌ميرند. دخانيات عامل اصلي ابتلا به سرطان است و دليل 87 درصد مرگ و ميرهاي ناشي از سرطان ريه محسوب مي‌شود. مصرف سيگار در ايران به سالانه 60 ميليارد نخ رسيده و در مجموع هر سال بيش از 70 هزار قرباني مي‌گيرد. بيماري‌هاي مرتبط با استعمال دخانيات نظير سرطان ريه، حنجره، دهان، مري، مثانه، معده، مغز و استخوان در جامعه ما در هر دو جنسيت رشد شتابان دارد. دود سيگار حدود 4000 عنصر شيميايي دارد كه 60 ماده آن سرطان‌زاست. سيگار كشيدن اين مواد سرطاني را به ريه افراد ديگري مي‌رساند كه سيگاري نيستند، اما در معرض دود سيگار هستند.
2 ـ فست‌فودها: تغذيه ناسالم عامل حدود 30 درصد سرطان‌هاي شايع است و در اين ميان فست‌فودها و انواع غذاهاي فرآوري شده و كنسروها متهم اصلي هستند. نيترات سديم در تهيه انواع برگر، سوسيس و كالباس مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در بدن به نيتروزامين مبدل مي‌شود كه صددرصد سرطان‌زاست. استفاده مكرر از روغن‌هاي نامرغوب براي سرخ كردن فست‌فودها، روش‌هاي نگهداري نامناسب، اضافه‌كردن مواد شيميايي نظير طعم‌دهنده‌ها و رنگ‌هاي خوراكي به مخلفاتي كه همراه فست‌فودها سرو مي‌شوند و... احتمال بروز انواع سرطان‌هاي دستگاه گوارش را بالا مي‌برند. ميزان خطر مواد فرآوري شده بويژه سوسيس، كالباس و همبرگرها به قدري است كه متخصصان تغذيه توصيه مي‌كنند به كودكان زير 12 سال اصلا خورانده نشود. علاوه بر آن مصرف فست‌فودها با تغيير عادات غذايي و به دليل چربي و شور بودن به چاقي مفرط مي‌انجامد كه خود يكي از عوامل اصلي سرطان است. موضوع ديگري كه فست‌فود خوري را به عادتي مضر براي تغذيه تبديل مي‌كند انرژي بالا و خاصيت تغذيهاي پايين اين نوع خوراكي‌هاست.
فست‌فودها اغلب همراه مخلفاتي مصرف مي‌شوند كه كالري زيادي دارند و در مقابل روند تغذيه سلولي را مختل مي‌كنند و در بلندمدت باعث كمبود املاح و مواد معدني ضروري بدن مي‌شوند. عملكرد طبيعي و كنترل شده دستگاه‌‌هاي حياتي بدن نيز با تامين ويتامين‌ها و مواد معدني و آلي ارتباط مستقيم دارد.
3 ـ چاقي: آمار چاقي در جامعه ما با وجود حساسيت‌هايي كه بويژه نزد بانوان مي‌توان سراغ گرفت رو به افزايش است. تجمع چربي در بافت‌هاي بدن بخصوص در نواحي اطراف شكم عرصه را بر فعاليت اندام‌هاي شكمي تنگ مي‌كند و اختلال در رشد و فعاليت سلول‌هاي بافت حياتي را در پي دارد. چاقي عامل اصلي بروز انواع بيماري‌هاي مزمن ازجمله سرطان است و نقش تجمع چربي در بدن و رژيم تغذيهاي چربي در افزايش خطر سرطان پروستات ثابت شده است. علاوه بر آن چاقي عمومي اغلب نشان‌دهنده كمبود املاح و ويتامين‌هاي بدن به دليل تغذيه نادرست است و از اين طريق نيز در بروز سرطان نقش دارد.
4 ـ مواد شيميايي: در دنياي امروز مواد شيميايي به دلايل مختلف و از طرق متنوعي با انسان در تماس هستند. روش فراگير تماس مواد شيميايي با بدن از طريق استفاده كودهاي شيميايي براي توليد محصولات زراعي و باغي صورت مي‌گيرد. در بسياري از نقاط جهان براي كميت و كيفيت استفاده از كودهاي شيميايي استانداردهاي دقيق و روشن طراحي و اعمال مي‌شود. عناصر تشكيل‌دهنده اين كودها به دقت اندازه‌گيري مي‌شود تا از ورود مقادير غيرمجاز اين عناصر به محصولات و سپس بدن انسان جلوگيري شود. متاسفانه در ايران استانداردهاي كافي و مناسب درباره كودهاي شيميايي وجود ندارد و اغلب كودهاي باكيفيت نازل در مزارع استفاده مي‌شود.
از سوي ديگر مصرف كود در بخش كشاورزي بسيار بالاست و حدود 90 درصد آن نيز كودهاي اوره ـ فسفر هستند كه به دليل دارا بودن كادميوم و نيترات سرطان‌زا محسوب مي‌شوند. در اين باره دخالت بخش‌هاي دولتي و تخصصي براي تدوين استانداردهاي قابل اجرا ضروري است. براي پرهيز از مواد شيميايي موجود در سموم دفع آفات نيز تنها راهكار پيش روي مصرف‌كنندگان، شستن و چند دقيقه خواباندن ميوه‌ها درون ظرف آب تميز است.
در پايان ناگفته نماند مصرف الكل، رژيم غذايي بدون ميوه و سبزي، آلودگي هوا، رابطه جنسي نامطمئن و استفاده از سرنگ‌هاي مصرف شده ديگر عوامل اصلي سرطان هستند.
امين رحيمي
