تا چند وقت پيش اگر مي خواستيم کسي را به عنوان نويسنده در حال نوشتن موضوعي خاص تصور کنيم، اولين چيزي که به ذهنمان مي آمد، اين بود که آن فرد در فضايي پر از کاغذهاي چرک نويس نشسته است. با اين اوصاف آن نويسنده کاغذهاي زيادي را به خاطر خراب شدن نوشته اش مچاله کرده و به دور ريخته است. در اين روش بيش از هر چيز کاغذ و قلم آن نويسنده به چشم مي آمد و به همين خاطر نماد اصلي هر نويسنده قلمي است که به دست مي گيرد. اما الان شرايط چه طور است؟ آباز هم هر خبرنگار و روزنامه نگاري براي نوشتن مطلبش هر چه قدر هم که کوتاه باشد با کاغذ و قلم سروکار دارد؟ ما در زماني هستيم که دفترها و کتاب ها جاي خود را به رايانه ها داده اند و شما حتي وقايع مهم خود را هم در تلفن هاي همراهتان ثبت مي کنيد، اين دور از ذهن نيست که آن صفحه هاي کاغذي جاي خود را به فايل هاي متني رايانه-اي بدهند و با توجه به اين شرايط شما مطالب خود را در يک فايل ورد تايپ خواهيد کرد و احتمالا آن ها را از طريق يک شبکه مجازي در اختيار مخاطبتان قرار خواهيد داد. در يکشنبه اي که گذشت روز خبرنگار را پشت سر گذاشتيم و شايد بد نباشد که نگاهي به صنعت روزنامه نگاري نوين در جهان داشته باشيم و در موضوع ويژه اين هفته ساختار روزنامه نگاري سايبر و در نهايت روزنامه نگاري از طريق تلفن هاي همراه را که به عنوان روزنامه نگاري شهروندي شناخته شده است، بررسي کنيم.
تا قبل از اين که تيم برنزلي افراد را با www آشنا نکرده بود کسي تصور نمي کرد در زماني بتواند هر روزنامه اي را که دوست دارد از طريق يک جهان مجازي در دسترس داشته باشد و به راحتي آن را مطالعه کند. تا چند سال پيش فضايي که در روزنامه نگاري وجود داشت، کاملا متفاوت از حال حاضر بود و تمامي روزنامه نگاران کليه کارهاي خود را به گونه ديگري انجام مي دادند. به طور مثال در روال انجام اين کارها خبري از اينترنت و استفاده از ضبط صوت هاي ديجيتال نبود. امروزه براي تمامي کارها از رايانه ها و ابزارهاي ديجيتال استفاده مي شود، عکاسان خبري از پيشرفته ترين و قدرتمندترين دوربين هاي ديجيتال استفاده مي کنند و اگر اين ابزارها را از خبرنگاران بگيريم، به طور حتم با مشکلات بزرگي روبه رو خواهند شد. کارهايي چون صفحه آرايي و طراحي عکس ها و تصويرهاي مختلف با نرم افزارهاي مختلف انجام مي شوند و حتي در بسياري از مواقع نوشتن يک مطلب احتياج به جست وجوي پيشرفته اي در جهان وب دارد. با اين اوصاف نمي توان اين نکته را ناديده گرفت که خبرنگاران از شيوه انجام کارهاي خود به شکل سنتي، جدا شده اند و اکنون از امکاناتي که جهان ديجيتال در اختيارشان قرار مي دهد به خوبي استفاده مي کنند.
امروزه يکي از مهم ترين نيازهاي يک خبرنگار، داشتن رايانه اي همراه است که به آساني اطلاعات مورد نياز را در خود نگهداري کرده و هميشه در دسترس باشد. با اين شرايط شما مي توانيد تمامي نوشته هاي يک فرد را در يک آرشيو ديجيتالي از کارهايش ديده و اگر موضوع خاصي را مد نظر داريد، به جاي اين که ساعت ها از وقت خود را درگير برگه هاي کاغذي کنيد، کافي است که تنها با به کار بردن واژه هاي کليدي مورد نظرتان و يک جست وجوي ساده در رايانه به تمامي مطالب دلخواه در عرض کوتاه ترين زمان ممکن دست پيدا کنيد. ضبط صوت هاي آنالوگ و نوارهاي کاست هم جاي خود را به mp3 پليرها و حافظه هاي حجيم داده اند. نمي توانيم از کنار اين موضوع به آساني بگذريم که عصر ديجيتال تاثير خاصي در صنعت روزنامه نگاري و شيوه کاري خبرنگاران داشته است. رد پاي ابزارهاي ديجيتال و نرم افزارهاي مختلف در همه جا ديده مي شود و تحول بسيار بزرگي را هم در حرفه روزنامه نگاري به وجود آورده است.
اگر به دنبال مطلب خاصي که مربوط به چند دهه پيش است و در روزنامه خاصي چاپ شده است باشيد، چگونه به آن دسترسي پيدا خواهيد کرد؟ به طور حتم اولين چيزي که به ذهن شما مي آيد جست وجو در آرشيو ديجيتالي آن روزنامه است و اين کار از نظر شما بسيار آسان به نظر خواهد رسيد. اما اگر خبري از آرشيو ديجيتالي نباشد باز هم اين کار از نظر افراد به همين آساني به نظر خواهد رسيد؟ مسلما جست وجو در ميان يک آرشيو و بايگاني بزرگ کاغذي کار مشکلي خواهد بود و شايد در بسياري از مواقع باعث شود که از خواسته خود صرف نظر کنيم. امروزه علاوه بر اين که جمع آوري مطالب موجود در روزنامه ها وابسته به اينترنت و شبکه هاي مجازي شده است، انتشار آن ها هم به شيوه نويني انجام مي گيرد. در حال حاضر انتشار بسياري از روزنامه هاي جهان به صورت ديجيتالي انجام مي شود و هر روزنامه اي براي خودش يک پايگاه اينترنتي هم داشته و از اين طريق مطالبش را در اختيار مخاطبان خود قرار مي دهد. روزنامه هاي ديجيتال که در جهان با نام جديد روزنت شناخته مي شوند، امکانات بسيار جالبي را در اختيار خوانندگان خود قرار مي دهند. به طور مثال شما اگر از روزنت خوانان باشيد، قادر خواهيد بود که بعد از خواندن هر مطلب در مورد آن به صورت آنلاين نظر داده و حتي به نويسنده مورد نظر خود امتياز دهيد و همچنين پستي را براي مطلب يا نويسنده مورد نظر خود نوشته و از اين مورد اطمينان داشته باشيد که نظر شما در اختيار نويسنده قرار خواهد گرفت. شايد بتوان گفت که در روزنامه نگاري ديجيتالي تمامي کارها بسيار راحت تر و با سرعت بالاتري نسبت به شيوه هاي گذشته انجام مي شود و اين موضوع باعث مي شود با اين که زماني تمامي اين کارها بدون داشتن ابزارهاي ديجيتال انجام مي گرفته است، اما در حال حاضر تصور روزنامه نگاري بدون داشتن امکانات ديجيتالي، نرم افزارهاي مختلف و شبکه مجازي اينترنت بسيار مشکل به نظر برسد و خبرنگاران را با يک فاجعه روبه رو کند.
شايد در سال هاي گذشته وقتي اتفاق خاصي در نقطه اي از جهان رخ مي داد، مدت زمان زيادي لازم بود تا اين اتفاق به اطلاع بقيه افراد هم برسد، شايد اين مدت زمان به چند روز محدود مي شد، اما در حال حاضر هر اتفاق مهمي که در دورترين نقاط کره زمين رخ بدهد، در عرض کمتر از چند ثانيه به تمامي مردم جهان اطلاع داده خواهد شد و اين کار از طريق رسانه هاي مختلف خبري به صورت آنلاين انجام خواهد شد. به تازگي شبکه روابط عمومي اريلا که يکي از شبکه-هاي خبري اروپايي است، گزارشي را در مورد تاثير عصر ديجيتال بر روزنامه نگاري و روابط عمومي افراد مختلف منتشر کرده است. براي اين گزارش بيش از 500 روزنامه نگار از رسانه هاي مختلف ملي، تجاري که از کشورهاي مختلفي مانند بلژيک، فرانسه، آلمان، سوئد، انگلستان، ايتاليا و اسپانيا بوده اند، مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته اند. هدف اصلي از اين تحقيق بررسي اين موضوع بوده است که مشخص شود کار حرفه اي يک روزنامه نگار تا چه حد به واسطه اينترنت و فناوري هاي نوين تغيير پيدا کرده است. نتايج اين گزارش به اين صورت بوده است که در حال حاضر استفاده از رسانه هاي چند گانه يا همان مولتي مديا در سطح گسترده، نياز عمده يک روزنامه نگار در انجام يک کار حرفه اي به حساب مي آيد. به عنوان نمونه مي توان به ويديوها و تاثيرگذاري آن ها در اين صنعت اشاره کرد. اگر شما هم جز مخاطبان يک روزنامه ديجيتالي باشيد در بسياري از مواقع از اين اتفاق خوشحال مي شويد که مي توانيد در مورد خبر مورد علاقه خود گزارش تصويري هم مشاهده کنيد. در حال حاضر رسانه هاي مولتي مديا در کشورهاي اروپايي از جايگاه ويژه اي برخوردار هستند و اين رسانه ها در ميان مردم به خوبي پذيرفته شده اند. به طوري که در حال حاضر در صنعت روزنامه نگاري ديجيتالي اروپايي بيش از 60 درصد توليدات از طريق وبلاگ هاي مختلف و در حدود 40 درصد هم از طريق پادکست هاي شنيداري يا از طريق فايل هاي ويديويي، توليد محتوا مي کنند. وبلاگ ها و روزنامه هاي ديجيتالي با سرعت بسيار زيادي در حال رشد و توسعه هستند، به صورتي که طبق چيزي که آمار نشان مي دهد در حال حاضر بيش از 175 هزار روزنامه ديجيتالي و وبلاگ مرتبط با پايگاه هاي خبري آنلاين در هر روز ايجاد مي شود و اين موضوع نشان دهنده اين است که تعداد مخاطبان روزنامه هاي ديجيتالي روزبه روز بيشتر خواهد شد. اکنون در حدود نصفي از روزنامه هاي معتبر جهان در مطالب مختلف خود از پايگاه هاي خبري آنلاين و از وبلاگ ها يا بلاگرهاي معتبر نقل قول مي کنند. شايد با اين اوصاف بتوان پيشبيني کرد که در آينده اي نزديک بسياري از افراد تنها در فضاي ديجيتال فعاليت کنند و روزنامه هاي چاپي به پايگاهي تبديل شوند که تنها مطالب موجود در فضاي ديجيتال را نقل قول کرده و مطالب توليدي در اين روزنامه ها بسيار کم به چشم بخورد. جالب است که بدانيد، طبق نظر سنجي هايي که در اين رابطه انجام شده است، بيش از 80 درصد از روزنامه نگاران حرفه اي از فناوري هاي جديد بسيار راضي بوده و اعتقاد داشته اند که ارتباطي که با مخاطب برقرار کرده اند بسيار بهتر از گذشته شده است و در ميان بخش روابط عمومي هم اين موضوع به شکل واضحي ديده مي شود. در ميان کشورهاي اروپايي بيشترين طرفداري از روزنامه هاي ديجيتالي در ميان روزنامه نگاران و مردم کشور انگليس با آمار 61 درصد به چشم مي خورد و اين در حالي است که مردم کشور فرانسه به دليل گرايش به زندگي سنتي، با آمار 21 درصد، کمترين علاقه را به اين سبک داشته اند. همچنين در اين ميان خبرنگاران و روزنامه نگاران کشور انگلستان با آمار 72 درصد بيش از همه کشورهاي بررسي شده از اينترنت و شبکه هاي اجتماعي استفاده مي کردند. در اروپا بيش از 35 درصد از روزنامه نگاران براي ديدن اخبار جديد در وبلاگ ها جست وجو مي کنند و بيش از 55 درصد از آن ها براي خود يک صفحه اينترنتي مجزا دارند. جالب است که بدانيد در کل افراد علاقه بسياري به سبک نوين روزنامه نگاري داشته اند و اعتقاد دارند که فضاي سايبر آن ها را به شدت به خود وابسته کرده و تحت تاثير قرار داده است.
اگر شما هم جز آن دسته از کاربران اينترنتي باشيد که به سايت هاي مختلف سر زده و اخبار را از طريق اينترنت دنبال مي کنيد، اين موضوع را حتما حس کرده ايد که فضاي گسترش خبر، بسيار آزادتر از گذشته شده است. هر کسي مي تواند با استفاده از شبکه هاي اجتماعي و وبلاگ هاي مختلف، اخباري که از گوشه و کنار مي شنود را به بقيه هم منتقل کند. با پيشرفته تر شدن تلفن هاي همراه امکانات جديدي در اختيار افراد مختلف قرار گرفته است، به طور مثال شما مي توانيد به آساني از موضوعي که مورد نظرتان است، عکس يا فيلم تهيه کرده و آن را در پايگاه هاي خبري که به شما اجازه مي دهد آپلود کنيد. اين شيوه از انتقال اخبار ممکن است که هيچ وقت از ديدگاه افراد مختلف معتبر به نظر نرسد اما در نوع خود بسيار جالب است. شايد براي شما هم پيش آمده است که صحنه جالبي را ببينيد و از آن عکس يا فيلم تهيه کرده و پس از اين که در مورد آن مطلبي نوشته ايد آن را در يک فضايي مانند وبلاگ به اشتراک بگذاريد تا ديگران همه ديده و در مورد آن نظر بدهند. اين شيوه جديد از انتقال اتفاقات، در ميان کارشناسان با عنوان روزنامه نگاري شهروندي يا موبايل ژورناليسم شناخته شده است. دليل اين نامگذاري هم بسيار مشخص است زيرا در اين سبک، تلفن همراه کليدي ترين نقش را در تهيه يک مطلب دارد. در حال حاضر فضاي آزادي براي انتقال اخبار به وجود آمده است و هر فردي به آساني مي تواند نقش يک سازنده و انتقال دهنده يک خبر را داشته باشد و به همين خاطر هم به روزنامه نگاري شهروندي بيشتر از گذشته توجه مي شود. اين که افراد عادي با استفاده از قابليت هاي پيشرفته تلفن هاي همراه و نت بوک هايي که به اينترنت وصل مي-شوند، بتوانند گزارش هاي خبري مختلفي را در پايگاه هاي اينترنتي نوشته و انتشار دهند از ديدگاه بسياري از کارشناسان اهميت دارد. شايد براي شما هم جالب باشد که بدانيد اکنون بسياري از شرکت هاي توليد کننده تلفن هاي همراه به فکر توليد گوشي هاي جديدي مخصوص به افرادي هستند که به تهيه خبر علاقه دارند و به همين خاطر امکانات خاصي براي اين دسته از گوشي ها در نظر گرفته شده است. به طور مثال وجود دوربين هاي با کيفيت بسيار بالا و لنز قدرتمند براي عکاسي و فيلم برداري از ابتدايي ترين امکاناتي است که مي توان به آن اشاره کرد. علاوه بر اين موارد نرم افزارها و برنامه-هاي کاربردي متفاوتي براي ويرايش متون براي اين گوشي ها در نظر گرفته شده است. شرکت نوکيا به تازگي بعضي از گوشي هاي خود را مجهز به بسته نرم افزاري ويژه روزنامه نگاري کرده است. در سال گذشته خبرنگاران پايگاه خبري رويترز، در يک طرح به صورت آزمايشي شرکت کردند، بر اساس اين طرح قرار شد که افراد تنها با استفاده از گوشي هاي تلفن همراهي که به روزنامه نگاري اختصاص پيدا مي کردند، اخبار مربوط به اجلاس جهاني اقتصادي داووس را تهيه کرده و در اختيار افراد مختلف قرار دهند، اين کار بسيار آسان انجام شد و باعث شد که خبرنگاران هم بيشتر از گذشته به موفقيت در اين شيوه اعتماد پيدا کنند.
در زماني که روزنامه نگاري ديجيتالي و رسانه هاي مختلف در جهان توجه بسياري از افراد را به خود جلب کرده اند و در حال حاضر بيشتر اخبار از اين طريق در ميان مردم رد و بدل مي شود، مسلما ما نمي توانيم نسبت به اين قضيه بي تفاوت بوده و حرکتي در اين زمينه نداشته باشيم. گردش اطلاعات و خبر رساني ديجيتالي اکنون اهميت بسيار زيادي در ميان مخاطبان دارد و بيش از هزار روزنامه الکترونيک به صورت بين المللي در دسترس همه مردم جهان قرار مي گيرد. از ميان اين روزنامه-ها مي توان به روزنامه ديجيتالي مانند روزنامه نييورک تايمز اشاره کرد که جايگاه بسيار مناسبي را در ميان مخاطبان خود در سراسر جهان پيدا کرده است. مشکلي که براي گذر از فضاي سنتي و چاپي به فضاي ديجيتالي در بسياري از مناطق مختلف جهان به چشم مي خورد اين است که بسياري از مردم به سختي از عادت ها و روش هاي سنتي خود دل مي کنند و دير با فناوري هاي جديد ارتباط برقرار کرده و به آن ها اعتماد مي کنند. هنوز هم مخاطبان وابستگي خاصي به روزنامه هاي چاپ شده نشان مي دهند و شايد صحت خبري را که در يک فضاي ديجيتال مي بينند به آساني باور نداشته باشند. در کشور ما هم کشمکش زيادي در ميان اين شيوه ها به وجود آمده است و سعي بر اين بوده است که توجه ويژه اي به هر دو بخش در کنار هم صورت پذيرد. به طور مثال بعد از سال ها روزنامه هاي مختلف به اين راضي شده اند که حداقل پايگاهي را براي خود در فضاي مجازي هم ايجاد کنند و به اين ترتيب تصوير روزنامه چاپي خود را در اختيار مخاطبان اينترنتي خود قرار دهند. اين امکان از چند سال گذشته تغييرات زيادي داشته است و اکنون بسيار بهتر از گذشته شده است و براي مطالب روزنامه هاي مختلف قابليت جست وجو هم قرار داده شده است. استفاده از اينترنت و جست وجوي اخبار از طريق سايت هاي مختلف در ميان کاربران ايراني به جايگاه مناسبي رسيده است و در حال حاضر سايت هاي خبرگزاري رسمي و دولتي و همچنين سايت هاي غير دولتي و وبلاگ هاي شخصي زيادي روي شبکه اينترنتي قرار گرفته است و اين امر نشان دهنده اين موضوع است که مردم کشور ما قبول کرده اند که بايد ساختارهاي کهن تغيير پيدا کرده و از فناوري هاي نوين هم در زندگي امروز بيشتر از گذشته استفاده کرد. تنها نکته اي که بيش از تمامي مشکلات موجود براي مخاطبان ايراني وجود دارد محدوديت هاي سخت افزاري و نرم افزاري موجود بر سر راه توسعه روزنامه نگاري سايبر يا شبکه هاي الکترونيک است. دسترسي به اين امکانات مهم ترين نکته اي است که بايد به آن توجه شود و پس از آن، اين نياز احساس مي شود که مديران ما بايد تصميمات ويژه اي را براي آموزش استفاده از فضاي مجازي به کاربران و حتي خبرنگاران داشته باشند. اگر بسترهاي لازم به منظور سوادآموزي و توسعه اين فضا در ميان مردم ايراني به وجود آيد، روزنامه نگاري ديجيتالي کمترين چيزي است که مي توان مردم را به آن تشويق کرد. شايد ترسي که از تعطيل شدن روزنامه هاي چاپي وجود دارد باعث شده است که تا به حال کسي به اين شيوه اهميت خاصي ندهد و همه به نحوي از آن فرار کرده اند. اما نمي توانيم چشم هايمان را ببنديم و به جهاني که به سمت ديجيتالي شدن پيش مي رود، نگاه نکنيم. در زماني که ايران رتبه پنجم وبلاگ نويسي را در جهان کسب کرده است، با توجه به ميزان علاقه جوانان به اينترنت و فناوري هاي ديجيتالي بهترين موقعيت براي توسعه روزنامه نگاري الکترونيکي وجود دارد و مي توان اميد داشت که مديران اين صنعت، بهترين استفاده را از اين موقعيت داشته باشند.
نمي توان به شکل دقيقي آينده را پيشبيني کرد، اما شايد بتوان گفت که در آينده اي نزديک اگر هر روزنامه نگار يا خبرنگار حرفه اي براي انجام کارهايش تنها از گوشي همراهش استفاده کند، با مشکلي مواجه نشده و بتواند تمامي کارهاي خود را به آساني انجام دهد. شرکت هاي زيادي در حال حاضر روي اين موضوع سرمايه گذاري کرده اند و در زمينه توليد اين دسته از تلفن هاي همراه با يکديگر رقابت مي کنند. علاوه بر شرکت نوکيا که روزنامه نگاري کاربران تلفن هاي همراه را آسان کرده است، شرکت اپل هم برنامه هاي زيادي براي اين صنعت دارد و در آيفون نرم افزارهاي ويژه اي را براي خبرنگاران قرار داده است. اين برنامه هاي کاربردي به افراد کمک مي کنند که بتوانند براي تهيه و تنظيم يک خبر نوشتاري يا چند رسانه اي با مشکلات کمتري مواجه شوند. از جمله اين برنامه هاي نرم افزاري مي توان به QQ ،iProRecorder ،IM+ ،VideoUp WordPress ،TypePad ،LinkedIn ،ReQuail و DocsToGo اشاره کرد. اين برنامه ها تحت يک بسته نرم افزاري ويژه براي خبرنگاران در گوشي هاي مختلف ارائه خواهند شد. همچنين گوشي هاي جديد شرکت اپل به برنامه هايي مجهز شده است که مي تواند اين گوشي ها را به يک ايستگاه سيار براي پخش زنده برنامه هاي ويديويي تبديل کند. اين شرکت ها سرمايه گذاري زيادي را در اين زمينه انجام داده اند و اميدوار هستند با توجه به علاقه اي که شهروندان مناطق مختلف در تهيه اخبار از خود نشان مي دهند، در آينده سود بسياري از فروش اين گوشي ها داشته باشند. با اين اوصاف دفتر روزنامه نگاري هر خبرنگار حرفه اي يا يک شهروند عادي هميشه همراه او خواهد بود و شايد شما هم بتوانيد سوژه هاي خبري داغي را به سرعت پيدا کرده و انتقال دهيد که خبرگزاري هاي بزرگ هم با دارا بودن يک تيم حرفه اي از پيدا کردن آن ها عاجز باشند. شيوه روزنامه نگاري شهروندي در حال حاضر توسط افرادي بسياري در جهان شناخته شده و استفاده مي شود و بسياري از کارشناسان روزنامه نگاري بيان کرده اند که شايد در آينده بخش بسيار عمده اي از اخبار از اين طريق منتشر شوند. به همين خاطر هم خبرگزاري هاي معتبر بخش جداگانه اي را براي موبايل ژورناليست ها در پايگاه هاي خود در نظر گرفته اند. به طور مثال سايت پايگاه خبري رويترز، سامانه اي را با نام iReport مخصوص به جمع آوري اخبار تهيه شده توسط شهروندان ايجاد کرده است. شرکت نوکيا هم پايگاه اينترنتي OVI را براي کاربراني راه انداخته است که از گوشي هاي نوکيا براي تهيه خبرهاي خود استفاده مي کنند، Kyte هم به تازگي امکاني را براي صاحبان آيفون به وجود آورده است که با کمک آن مي توانند تنها با يک کليک کليه فايل هاي مورد نظر خود را به پايگاه هاي خبري ارسال کنند.
سايت هاي بسيار خوبي از اين موضوع ايده گرفته اند و به منظور گردآوري اخبار به اين شيوه بستري را براي افراد مهيا کرده اند. از ميان اين سايت ها ميتوان به سايت Fwix اشاره کرد که در حال حاضر اخبار محلي 85 شهر در آمريکا را به صورت تفکيک شده منتشر مي کند. اين سايت برنامه خاصي را براي دارندگان گوشي آيفون دارد و همين موضوع به کليد موفقيتش تبديل شده است، زيرا در اين صورت آماده کردن فايل هاي نوشتاري و ارسال عکس و ويديو با استفاده از آيفون به اين سايت بسيار آسان خواهد بود. اين سايت به شما يک آي پي اختصاص مي دهد و اگر شما در شهرهاي تحت پوشش اين سايت باشيد، به صورت خودکار به صفحه اي وارد خواهيد شد که اخبار اختصاصي شهرتان در آن قرار گرفته است. سايت Fwix بيش از 500 هزار بازديد کننده در ماه دارد و بازديد کلي از صفحات آن به 8 ميليون صفحه در ماه مي رسد.
گلسا ماهيان