خوش آمدید

آيت‌الله مجتبي تهراني در سخناني در مورد راه‌هاي برطرف ساختن موانع اجابت دعاي ديگران گفت: بر اساس يك روايت اسلامي، هركس روزي 27 مرتبه براي مؤمنين و مؤمنات طلب آمرزش كند، از كساني خواهد بود كه دعايشان مستجاب است.

به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني آيت‌الله مجتبي تهراني، اين استاد اخلاق در هشتمين روز از ماه مبارك رمضان به بيان سخناني با موضوع «چگونه موانع اجابت دعاي ديگران را برطرف كنيم؟!» پرداخت كه مشروح آن در پي مي‌آيد؛

بحث ما راجع به ماه مبارك رمضان بود كه ماه تلاوت «قرآن نازل» و بازگو كردن كلام الهي و ماه دعا و درخواست عبد از ربّ خود است كه از آن تعبير به «قرآن صاعد» مي‏كنند. عرض كردم دعا بر دو قسم است؛ مأثور و غيرمأثور. گفتم ادعيه غير مأثور داراي شرايطي است كه جلسه گذشته بحث ما به «تقدم در خواسته‏ها» رسيد. ديشب چند مطلب را مطرح كردم؛ يك مطلب همين بود كه عرض كردم انسان براي خودش نسبت به تقدم در خواسته‏هايش، خواسته‏هاي معنوي را بر حاجت‌هاي مادّي مقدّم بدارد.

بقيه در ادامه

* تذكر اوّل؛ فرق اصلاح نفس ما با اصلاح نفس معصومين (ع)

در اينجا چون آن روايتي كه از امام صادق (ع) بود را نقل كردم كه داشت حضرت فرمودند پدر بزرگوارشان امام باقر (ع) اين جملات را در دعا انشا مي‌فرمودند: «رَبِّ أَصْلِحْ لِي نَفْسِي فَإِنَّهَا أَهَمُّ الْأَنْفُسِ إِلَيَّ»، نكته‏اي را تذكر دهم كه البته از مباحث آينده ما هم هست. آن نكته اين است كه خيال نكنيد اولياي خاصّ خدا يعني معصومين (ع) وقتي مي‏گويند: «اصلاح نفْس»، مثل اصلاح نفس من و شما است! يك وقت اشتباه نشود! اينجا يك بحث كلّي هست كه من در مبحث دعاهاي مأثور مي‏خواهم آن را مطرح كنم؛ ولي چاره‏اي ندارم جز اينكه اينجا يك اشاره كوتاهي كنم.

* وجوه سه‌گانه در طلب عفو معصومين(ع)

در ادعيه مأثوره يعني آن‏هايي كه از معصومين (ع) در قالب خاصّ خودش براي ما رسيده، جملاتي هست كه انسان تعجب مي‏كند. مثلاً در ادعيه همين ماه مبارك رمضان، مثل دعاي ابوحمزه و دعاي افتتاح، يا دعاهاي موقّته و غيرموقته‌اي كه مثل دعاي كميل در ايام سال هست، حضرات معصومين (ع) جملاتي دارند كه به بعضي از آن‏ها بعداً اشاره مي‏كنم. به عنوان مثال، طلب عفو كردن معصومين (ع) از خداوند يعني چه؟ خودِ اين بحث يك سؤال مهم است كه اين چنين عباراتي كه در ادعيه معصومين (ع) وارد شده يعني چه؟ إن‌شاءالله در آينده، در بحث از دعاهاي مأثور سه وجه را براي حلّ اين مُشكل بيان مي‌كنم. ولي اينجا فقط به يك وجه اشاره كنم و آن اين است كه اين جملات و عبارات، اشاره است به مقامات عاليه‏اي كه ايشان دارند و ربطي به من و تو ندارد.

* وظيفه ما؛ طلب اصلاح نفس از رذائل اخلاقي

ما از خداوند اصلاح نفس خود از رذائل را مي‏خواهيم. يعني مثلاً اگر ـ‌نعوذبالله‌ـ مبتلا به حسد يا بخل يا كبر يا ساير رذائل اخلاقي هستيم كه مانع بر سر راه سير معنوي انسان براي اهل سلوك إلي‌الله‌تعالي هستند، درخواست ما براي اصلاحِ نفْس، در حقيقت درخواست برطرف شدن اين رذائل و موانع است. يا مربوط به آن آثار زشتي است كه بر اثر معاصي آمده و بر روي روح ما سايه افكنده و ظلمت و تاريكي دروني را براي ما ايجاد كرده است. اما ـ‌نعوذبالله‌ـ اين چيزها نسبت به معصومين (ع) تصوير ندارد. لذا يك وقت اين به ذهن كسي نيايد كه مثلاً اين تعبيري كه حضرت فرمود «رَبِّ أَصْلِحْ لِي نَفْسِي»، مرادشان اين حرف‏ها باشد. نخير، اين‌طور نيست. اين يك مطلب بود كه خواستم تذكر بدهم.

* تذكر دوم؛ تفكيك بين «اصلاح امور جوانحي» با «نهي از منكراتِ جوارحي»

تذكر دوم؛ راجع به اصل مسأله و نسبت به خودمان است. من اين را جلسه گذشته عرض كردم كه آنچه پيش ما اهمّ است، عبارت از آن اموري است كه در تمام نشئات مايحتاج ما است كه آن هم مسائل معنوي است. لذا تقاضاي آن هم در بين حوائج، اهمّ از ساير تقاضاها است. بعد به اين مناسبت من عرض كردم انسان اگر خودش مبتلا به رذيله‏اي نفساني است، خودش مقدم بر ديگران است. يعني بايد اول براي خودم دعا كنم. انسان بايد اوّل خودش را درست كند. لذا در باب مسأله رذائل نفساني اگر خودمان مبتلا به حسد يا بخل يا كبر يا حرص و امثال اين رذائليم، بايد برويم سراغ ساختن خودمان، كه يكي از راه‏هايش دعا كردن و استمداد از عالم غيب براي اصلاح نفس است.

* تقدم خويشتن در اصلاح نفس، مانع نهي از منكر نيست

اين مسأله جزء امور جوانحي و دروني است. اين غير مسأله امور بيروني است. اين را اشتباه نكنيد! نهي از منكر كردن نسبت به اعمال بيروني ديگران حسابش از اين بحث جدا است. كسي اگر خودش ـ‌نعوذبالله‌ـ در پنهان روزه‌اش را خورد، اگر ببيند كسي در عَلَن دارد روزه‌خواري مي‌كند بايد نهي از منكر كند؛ واجب است كه او را نهي كند. نمي‌تواند بگويد خودم روزه‌ام را خورد‌ه‌ام، من ديگر به او چه بگويم! اين بحث‏ها را از هم تفكيك كنيد. آن روايتي كه از امام صادق (ع) بود، بحث «اصلاح نفس» بود. يعني انسان اگر خودش مبتلا به يك رذيله‏اي است، ظاهراً معنا ندارد كه بخواهد ديگري را اصلاح كند. اوّل برو سراغ خودت!

* تا خودت را اصلاح نكرده‌اي به دنبال اصلاح نفس ديگران نباش

حالا يك روايت مي‏خوانم تا مطلب روشن‌تر شود؛ روايت از علي (ع) است: «عَجِبْتُ لِمَنْ يَتَصَدِّى لِإصْلَاحِ النَّاسِ وَ نَفْسُهُ أشَدُّ شَي‏ءٍ فَسَاداً». مي‏فرمايد در شگفتم از كسي كه مي‏خواهد ديگري را اصلاح كند، در حالي كه نفْس خودش بيشترين فساد را دارد. دقّت كنيد كه حضرت تعبير به «اصلاح» و «نفس» كردند؛ يعني اينجا هم بحث «اصلاح نفس» مطرح است و ربطي به «نهي از منكر» ندارد. اين روايت آنجايي را مي‌گويد كه شخص خودش مبتلا به ملكه رذيله‌اي مثل بخل است، آن‌وقت به ديگري بگويد چرا بخل مي‏ورزي! اين همان معنا است كه حضرت مي‏فرمايد: «عَجِبْتُ لِمَنْ يَتَصَدِّى لِإصْلَاحِ النَّاسِ وَ نَفْسُهُ أشَدُّ شَي‏ءٍ فَسَاداً».
بنابر اين در باب سازندگي، انسان اوّل خودش را بايد بسازد و بعد ديگري را. اين يك بحث مستقلّ است. من اينجا در باب دعا فقط خواستم اشاره‌اي كرده باشم. چون وقتي مي‏خواهي دعا كني، اين بحث كاربرد دارد. مثلاً فرض كنيد كسي مبتلا به حسد است؛ من موقع دعا مي‌گويم خدايا حسد را از او دور كن؛ در حالي كه خودم مبتلا به همان رذيله هستم. اينجا اگر تو به همان رذيله گرفتار هستي، خودت براي دعا كردن بر او مقدّمي. به خودت مشغول شو و درصدد اصلاحِ نفْس خودت بربيا. يكي از راه‏هاي آن هم استمداد است كه استمداد از راه دعا و از خدا خواستن است. اين هم مطلب دوم بود.

* تذكر سوم؛ تقدم كلّي «طلب مغفرت» بر ساير دعاها و حوائج

اما مطلب سوم؛ اين ديگر يك مطلب كلّي در ادعيه ما است. اينجا بحث درباره تقدم در دعا نسبت به ديگران است. ما در دعاهايمان براي غير اين را داريم كه آنچه تقريباً به ذهن مي‏آيد كه در دعا براي برادران ايماني اهمّ باشد، «طلب مغفرت» براي ايشان است. يعني وقتي مي‏خواهيم به صورت كلّي براي مؤمنين و مؤمنات دعا كنيم، به عنوان اوّلين دعا براي آن‏‌ها از خدا چه بخواهيم؟ كدام دعا مقدم است؟ ما در روايات متعدده داريم كه نسبت به مغفرت آن‏ها دعا كنيد.

* اثر طلب مغفرت براي ديگران بر روي داعي

من يك روايت را مي‏خوانم و بعد با يك مقدمه اين مطلب را توضيح مي‏دهم. در يك روايت داريم: «مَنْ اسْتَغْفَرَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ كُلَّ يومٍ سَبْعاً وَ عِشْرِينَ مَرّةً كَانَ مِنَ الَّذِينَ يسْتَجَابُ لَهُم وَ يرْزَقُ بِهِم أهْلَ الأرْضِ». يعني هركس روزي بيست و هفت مرتبه براي مؤمنين و مؤمنات طلب غفران و آمرزش كند، از كساني خواهد بود كه دعايشان مستجاب است و اهل زمين به واسطه ايشان روزي داده مي‌شوند. اين اثري است كه طلب مغفرت براي مؤمنين دارد. من روايات متعددي ديده‌ام كه در دعاها اول اين عبارت هست كه "اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات "؛ گويا اين نوع دعا كردن الآن براي ما يك روش شده است كه وقتي مي‏خواهيم دعا كنيم، اول مي‏گوييم «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَات»؛ از اين دعا شروع مي‏كنيم و جلو مي‏رويم. اين روش از معارف ما گرفته شده است.

* معصيت؛ مانع اجابت دعا

نكته‏اي را كه مي‏خواستم عرض كنم اين است كه سال گذشته يا سال قبل از آن بود كه من موانع دعا را مطرح كردم. يكي از موانع دعا براي اجابت، مسأله «معصيت» است. يعني انسان كه مرتكب معصيت مي‏شود، آن معصيت موجب مي‏شود دعايي كه انسان مي‏كند به اجابت نرسد. اهل معرفت از آن تعبير به «حجاب» مي‌كنند. معاصي از آن حُجُبي است كه اسم آن را مي‏گذارند «حُجُب ظلماني»، يعني حجاب‌هاي سياه و تاريك. در اين باب، هم در رواياتمان و هم در ادعيه‏مان خيلي مطلب داريم كه چون قبلاً بحث كرده‌ايم، من به بعضي از آن‏ها اشاره مي‏كنم؛ اين مقدمه است براي آن مطلبي كه مطرح كردم.
روايت از علي (ع) است كه حضرت فرمود: «لَا تَسْتَبْطِئْ إجَابَةَ دُعَائِكَ وَ قَدْ سَدَدْتَ طَرِيقَهُ بِالذُّنُوبِ». يعني تو كه راه دعا را با گناه بسته‌اي، ديگر بعيد ندان كه دعايت به اجابت نرسد. «وَ قَدْ سَدَدْتَ طَرِيقَهُ بِالذُّنُوب»، يعني با گناه‏ها راه دعا را بسته‌اي و ديگر به اجابت نمي‏رسد. اين جملات دعايي هم از خودِ علي (ع) است كه همه شما غالباً بلديد: «اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَحْبِسُ الدُّعَاءَ»؛ يا "أَعُوذُ بِكَ مِنْ ذَنْبٍ يَمْنَعُ الدُّعَاءَ» و امثال اين دعاها كه زياد داريم.

* اوّل استغفار، سپس دعا

من اين را به عنوان نمونه گفتم؛ اما مطلب چيست؟ مطلب اين است كه هم خود داعي كه دارد دعا مي‏كند، بايد رعايت كند كه مانعي بر سر اجابت دعايش نباشد و هم براي ديگري طلب مغفرت كند تا موانع اجابت دعاهاي او را برطرف كرده باشد. لذا مي‏گويند كسي كه مي‏خواهد دعا كند، اوّل استغفار كند و خودش اين مانع را برطرف كند و بعد شروع كند به دعا كردن. يكي از بهترين دعاها براي غير هم اين است كه تو دعا كني كه مانع دعاي او برطرف شود. ببينيد كه معارف ما چقدر دقيق است! براي هر كسي مي‏خواهي دعا كني، اوّلين دعايت اين باشد: «أللَّهُمَّ اغْفِرْ لَه»، يعني خدايا گناهانش را بيامرز؛ تا اين دعا را كردي، دعاهاي او مستجاب مي‏شود.

* با طلب مغفرت براي ديگري، مانع اجابت دعاهاي او را برطرف كن!

پس يك‌وقت هست كه رفع مانع از دعاي خودم مي‏كنم و يك‌وقت هم رفع مانع از دعاي غير مي‌كنم. چون استغفار جزء آداب دعا است؛ من اين را قبلاً هم گفته‌ام كه شيوه استغفار اين است كه اوّل صلوات بفرست، بعد استغفار كن، بعد دوباره صلوات بفرست تا خدا گناهانت را بيامرزد. حالا كه حجاب‌ها رفع شد، مي‏خواهم براي ديگران دعا كنم؛ چه بگويم؟ بگو: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات»؛ اگر هم براي شخص خاصي مي‌خواهي دعا كني، بگو: «أللَّهُمَّ اغْفِرْ لَه» و به اين صورت مانع را از سر راه اجابت دعاي او بردار. چون او گرفتار است و دائماً از خدا مي‏خواهد، ولي دعاهايش اجابت نمي‌شود. خوب، مانع اجابت دعاهاي او چيست؟ چيزي كه نمي‌گذارد دعاي او به اجابت برسد، گناهان او است. تو با اين دعايت، مانع اجابت دعاي او را بردار. اين‌طوري بهترين خدمت را داري به او مي‏كني! لذا اين جزء معارف ما است كه براي ديگران كه مي‏خواهي دعا كني، اوّل اين را بگو: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات». اين بهترين خدمت به او است.
اين نكته‌اي كه عرض كردم به نحو عمومي است. اين‌طور نيست كه خاص باشد. چون بحثم راجع به دعا نسبت به غير بود، آن هم نه شخص خاص بلكه به نحو عموم، لذا بهترين دعا همين است. اين دعا مقدّم بر همه آن دعاها است. چه‌بسا او حاجتي داشته باشد كه من ندانم. شما كه همه حاجت‌هاي مرا نمي‏دانيد؛ من آن حاجتي را دارم از خدا براي خودم مي‏خواهم كه من مي‏دانم و تو نمي‏داني. اگر مانع را از سر راه دعاي من رفع كردي، آن حاجت به اجابت مي‏رسد. براي همين است كه در روايات ما اين همه سفارش شده كه اوّلين دعايتان براي برادران و خواهران ايماني‏تان اين باشد: "اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَات». چون اين موجب مي‏شود كه مانع را از سر راه دعاهاي آن‏ها برطرف كند و دعاهايشان به اجابت برسد.

* رحمت و مغفرت واسعه حق تعالي، راه را باز گذاشته است

به يك نكته اشاره مي‏كنم و بعد مي‌روم سراغ توسلم و آن اينكه مي‏دانيد همه اين حقايق از چه سرچشمه گرفته است؟ مبدأ تمام اين‏ها، رحمت و مغفرت و وسعت رحمت و مغفرت الهي است؛ منشأ همه اين‌ها رحمت بي‏نهايت و مغفرت بي‏نهايت خداي متعال است كه به قلب هيچ بشري خطور نخواهد كرد. اين‌ها همه از او سرچشمه گرفته كه اين معارف از طريق اولياي خدا به ما رسيده است. لذا اين رحمت واسعه حق تعالي است كه مُدام براي ما راه باز مي‏كند. آن مغفرت واسعه حق تعالي است كه اين راه‏ها را باز كرده براي اينكه هيچ انساني كه رو به سوي او آورده است، محروم برنگردد. دهه اوّل ماه مبارك دارد تمام مي‏شود. امشب به اين فكر مي‏كردم كه شب دهم است؛ اين ده روز چه كار كرديم؟ خوشا به حال كساني كه از اين دهه بهره‌گيري كردند! خوشا به حال كساني كه توانستند از اين ايام و از اين ليالي، چه در بُعد معنوي و چه در بُعد مادّي با دست پر بيرون بيايند!