خوش آمدید

سخن از عالم آل محمد حضرت علي­بن موسي­الرضا عليه السلام است. هم او كه روايات طولاني در زمينه هاي مختلف پند، زهد، حكمت، احكام و امثال آن از ايشان نقل شده است.در اين مجال در حد بضاعت نگاهي به جملات گهربار حضرت مي افكنيم.

طليعه

امامت؛ جايگاه و مرتبه انبيا و ميراث اوصيا است، امامت؛ خلافت خدا و رسول او و مقام اميرالمؤمنين و ميراث امام حسن و امام حسين: است.

بقيه در ادامه

 

امام؛ سررشته امور دين و نظام كار مسلمين و مايه صلاح دنيا و عزّت اهل ايمان است. امام؛ پايه و ريشه اسلام بالنده و رو به رشد و شاخه بلند و والاي آن است. در پرتو امام؛ نماز و روزه و حج و جهاد به تماميتي رسد و كامل مي گردد.

امام؛ حلال خدا و حرام خدا را اعلام مي كند و حدود الهي را جاري مي نمايد و از دين خدا دفاع مي كند و با حكمت و پند نيكو و دليل قاطع به راه خدا دعوت مي فرمايد.

امام؛ همچون خورشيد، درخشان است و نورش جهان را فرا مي گيرد و جايگاهش در افق به گونه اي است كه نه دستها بدان رسد و نه ديدگان تواندش ديد.

امام؛ ماه تابان است و چراغ درخشان و نور طالع و ستاره راهنما در دل تاريكيها و راهنماي هدايت و نجات بخش از نابودي است.

امام؛ گمشدگان را چون آتش روشني است برفراز بلندي و سرمازدگان را گرمي بخش و هراس زدگان حوادث را راهنماست كه هركس ازاو جدا شود؛ نابود و هلاك گردد.

امام؛ ابري است پر باران، و باراني است پر بركت، و آسماني است پرتو افكن، و زميني است گسترده، و چشمه اي است جوشان.

امام؛ امانتداري است همراه، و پدري است خيرخواه، و برادري است مهربان، و همچون مادري است به كودك خردسالش نيكوكار، و پناهگاه بندگان.

امام؛ امين خدا در زمين و حجّت او بر بندگان و خليفه خدا در سرزمين اوست. امام؛ از گناهان پاك، به دانش مخصوص و به حلم و بردباري معروف است. امام؛ يگانه عصر خويش است، هم طرازي ندارد و در تمام فضايل كه از سوي خدا به او عنايت شده، مخصوص است.

با اين اوصاف چه كسي به معرفت امام رسد يا وصفش را دريابد؟!([1])

أللّهمّ صَلِّ عَلي عَليِّ­بن مُوسَي­الرِّضَا المُرْتَضي الإمام التّقيّ النّقيّ و حجّتك عَلَي مَن فَوقِ الأرض وَ مَن تَحْتَ الثَّري الصّديقِ الشَّهيد صَلَوةً كثيرةً تامّةً، زاكيةً متواصلةً متواترةً مترادفةً كأفضلَ ما صَلَّيت عَلَي أحدٍ مِنْ أوليائك.

سخن از عالم آل محمد حضرت علي­بن موسي­الرضا عليه السلام است. هم او كه روايات طولاني در زمينه هاي مختلف پند، زهد، حكمت، احكام و امثال آن از ايشان نقل شده است. امام، زماني به پرسش مأمون در باب كليات شريعت پاسخ مي دهد و در جاي ديگر در زمينه توحيد و يكتاپرستي در مجلس عظيمي كه متكلمان اديان مختلفِ مخالفِ اسلام جمع اند، گفت و شنودي با عمران صابي دارد. شرح و بيان آيه اصطفا([2]) را در مجلس مأمون كه گروهي از علماي عراق و خراسان گرد آمده بودند؛ خواندني است؛ آنجا كه تفسير اصطفا را با استفاده از 12 آيه ديگر بيان مي فرمايد.
مردم را از قدر و منزلت امام با بياني شيوا آگاه مي سازد و با پندهاي حكيمانه خود جان تشنگان را سيراب مي گرداند. در اين مجال در حد بضاعت نگاهي به جملات گهربار حضرت مي­افكنيم.

يكي ازاموري كه با دقت در كلام مولا به اهميت آن پي مي بريم؛ مسأله حجيت عقل و تكامل آن است؛ چرا كه آدمي به وسيله عقل كه عطايي الهي است،([3]) راست گوي بر خدا را شناخته و تأييد مي كند و دروغ گوي بر خدا را نيز مي شناسد و تكذيب مي نمايد.([4])

امام عليه السلام عقل و خرد را دوست انسان مي داند،([5]) و مهرورزي و محبت با مردم را نيمي از عقل و خرد.([6]) آن حضرت، لازمه كامل شدن عقل را برخورداري از خصلت هايي چون اميد ديگران به خير رساندن او، و ايمن بودن از شر او، بسيار شمردن خير ديگران و اندك شمردن خير خود، خسته نشدن از مراجعه نيازمندان و تحصيل علم، و نيز گمنامي را از شهرت مطلوب­تر مي داند.([7])

گمشده مؤمن كه همان باب حكمت است؛‌ از نگاه امام رضا عليه السلام خموشي([8]) دانسته شده است. اهميت فكر و تعقل در كلام مولا تا بدانجا است كه زياد انديشيدن در امر خدا ـ‌ و نه زياد نماز خواندن و روزه گرفتن ـ عبادت([9]) شمرده شده است.

نظر امام عليه السلام اين است كه:

بنده متّفقه در دين و نگاه دارنده در اندازه معيشت و صبر كننده در بلاها به حقيقت كمال ايمان مي رسد.([10])

امام رضا عليه السلام مؤمن را مؤمن نمي داند؛ مگر آنكه سه خصلت در او باشد: سنتي از پروردگار، سنتي از پيامبر صل الله عليه و آله و سلم و سنتي از امام عليه السلام، و اما منظور از سنت پروردگار رازپوشي اوست، و سنت پيامبر صل الله عليه و آله و سلم مدارا كردن با مردم، و سنت امام شكيبايي در سختي و تنگي است.([11])

امام عليه السلام در پاسخ به مأمون ايمان را انجام واجبات و دوري از محرمات معرفي فرمود. عقيده به دل و اقرار به زبان و كردار با اعضا را نيز از ايمان مي داند.([12])

در نگاه امام رضا عليه السلام، توكل بر خدا، رضا به قضاي الهي، تسليم امر خدا شدن و واگذاشتن كار به خدا اركان ايمان است.([13])

نيز مي فرمايد: بنده اي كه به خدا ايمان آورد و بر او منّت نهد. با اينكه شايسته است خدا بر او منت گذارد. دچار عجبي مي شود كه مفسد عمل اوست.([14])

نكته ديگر در حكمت هاي مولا، اين است كه: داشتن علم و حلم از نشانه هاي دين فهمي انسان است.([15])

امام عليه السلام يقين را بهترين چيزي مي شمرد كه به انسان عطا شده است.([16]) شايد به اين دليل كه ثبات در دين، و ايمان را به دنبال دارد.

خداي سبحان به فضل خود به بندگان معرفت داده و به فضل خود به آنها درستي عطا كرده است([17])؛ بنابراين بندگان را سزاست كه جز از خدا نترسند تا به حقيقت توكّل نايل شوند.([18]) همچنين در همه كارها به خدا اعتماد كرده و از آنچه به آنها مي دهد، خشنود باشند. بنده اي كه به خدا توكل دارد از خيرخواهي كوتاهي نمي كند و به غيب خدا هم عقيده دارد.([19]) وقتي بنده جز از خدا نترسد و پرواي الهي را پيشه كند، مي توان به او اميد داشت،([20]) و چنين فردي مرگ را برگردن خود و دوزخ را به دنبال خود مي داند. به عمر كاسته و كردار ثبت شده، مي انديشد و اينكه نمي داند با او چه خواهد شد؟([21])؛ بنابراين گرفتار عجب نشده، وكردار زشت خود را زيبا جلوه نمي دهد و آن را خوب نمي داند.([22])

آنگاه كه بنده اي خود را در پيشگاه خدا مي بيند؛ از نيكي هايش خرّم مي شود و از بدي هايش آمرزش مي خواهد. زماني كه به او عطايي شد، شكرگزار خواهد بود و هرگاه بلايي به او برسد صبر پيشه مي كند و به هنگام خشم در مي گذرد.([23]) ديگران در زندگي او خوش زندگي مي كنند.([24]) و اين بنده از بهترين مردمان است.([25])

و چنانچه بنده اي چيزي داشته باشد كه او را از خدا باز دارد([26]) و آنچه را كه دارد از كسي كه بر او وارد شده، دريغ كند؛ از بدترين مردمان خواهد بود.([27])

در مباحث اخلاقي نيز از امام رضا عليه السلام دُرّهاي نابي به ما رسيده است. آن حضرت فرد با گذشت تر را پيروز مي داند([28]) و عمل به وعده را مهم مي شمارد؛ چنانكه رسول خدا صل الله عليه و آله و سلم آن را چون دِيْن مي شمرد.([29])

برترين صدقه در نزد حضرتش كمك به ناتوان است.([30]) به صله رحم ولو با جرعه اي از آب ـ و نيز خودداري كردن از آزار رحم تأكيد مي فرمايد.([31])

اداره زندگي تا جايي اهميت دارد كه اجري بزرگ تر از اجر مجاهد در راه خدا براي او در نظر گرفته شده است.([32])

در نگاه امام رضا عليه السلام پاكيزگي از اخلاق پيامبران: است([33]) و به انسان داراي طبع كريم و خوي متين مي توان اميدوار بود.([34])

امام عليه السلام آسايشي براي بخيل و خوشي و لذتي براي حسود پيش بيني نمي كند و فرد دروغگو را دور از مروت و مردانگي مي داند.([35]) انسانها را از پر گفتن حذر مي دهد؛ چرا كه خداوند فرد پرگو را دشمن مي دارد.([36])

در وادي اصول و فروع دين نيز روايات گهرباري از حضرتش به ما رسيده است.

وقتي مأمون از كليات شريعت مي پرسد، حضرت از توحيد، نبوت، قرآن، امامت و فروع دين براي او مباحث روشنگرانه اي بيان مي فرمايد.

حسن ختام كلام را سخن حضرت در شرح اصطفا قرار مي دهيم. در مجلسي كه گروهي از دانشمندان عراق و خراسان بودند؛ مأمون از معنا آيه: (ثُمَّ أوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا...) ([37]) پرسيد، علما گفتند: مقصود خدا از عباد برگزيده همه امت است.

امّا امام رضا عليه السلام مقصود خدا را عترت طاهره و خاندان پيامبر صل الله عليه و آله و سلم برشمرد و فرمود: خدا اصطفا را در ظاهر قرآن ـ به جز معني باطن آن ـ در دوازده جا تفسير كرده است. و در توضيح كلام خود آيات 214 شعرا، 33‌ احزاب، 87 يونس، 28 اسرء، 23 شوري، 56 احزاب، 42 انفال، 45‌ نحل، 22 نسء، 28 مؤمن، 132 طه را تفسير فرمود و در پايان اشاره نمود كه: خداوند هيچ كدام از ذريّه انبيا را به اين كرامتي كه ما را بدان ارجمند كرده و در ميان امت مخصوص نموده، گرامي نداشته است و اين فرق ميان آنها و امت است. و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد نبيّه.([38])

پي­نوشت:
[1]. ابي محمدحسن­بن علي حرّاني، تحف العقول عن آل الرسول9، ترجمه:‌ آيةالله كمره­اي، تصحيح: علي­اكبر غفاري، ص 464 ـ 462 با تصرف و تلخيص.

[2]. الفاطر (35) : 2.

[3]. حكمت 45.

[4]. حكمت 48.

[5]. حكمت 14.

[6]. حكمت 15.

[7]. حكمت 17.

[8]. حكمت 8 و 28.

[9]. حكمت 7.

[10]. حكمت 38.

[11]. حكمت 1.

[12]. تحف العقول، ص 444.

[13]. حكمت 26.

[14]. حكمت 19.

[15]. حكمت 28.

[16]. حكمت 22.

[17]. حكمت 21.

[18]. حكمت 24.

[19]. حكمت 18.

[20]. حكمت 31.

[21]. حكمت 30.

[22]. حكمت 19.

[23]. حكمت 23.

[24]. حكمت 41.

[25]. حكمت 23.

[26]. حكمت 11.

[27]. حكمت 41.

[28]. حكمت 32.

[29]. حكمت 34.

[30]. حكمت 37.

[31]. حكمت 27.

[32]. حكمت 29.

[33]. حكمت 4.

[34]. حكمت 31.

[35]. حكمت 48.

[36]. حكمت 16.

[37]. فاطر (35) : 32.

[38]. ابي محمدحسن­بن علي حرّاني، تحف العقول عن آل الرسول9، همان، ص 460 ـ 448.


منبع: كتاب شريف تحف العقول