خوش آمدید

درباره زندگاني ائمه اطهار، تأليفات ارزشمندي به رشته تحرير درآمده و هر كس از زواياي مختلف، زندگي آنان را تجزيه و تحليل كرده، ولي به رويدادها و وقايع دوران حيات آنها در اقصي نقاط جهان به ويژه در ممالك اسلامي كمتر توجه شده كه اين امر، بررسي زندگي ائمه و تحليل دقيق اقدامات آنان را با مشكل رو به رو ساخته است.

پايه هر تحقيق در مورد شخصيت‌ها و رخداد‌هاي تاريخي، رويدادشمار مربوط به آنهاست؛ چرا كه در اين صورت، تجزيه و تحليل‌هاي مربوط به آن نيز متقن و علمي خواهد بود.

بقيه در ادامه

 

درباره زندگاني ائمه اطهار، تأليفات ارزشمندي به رشته تحرير درآمده و هر كس از زواياي مختلف، زندگي آنان را تجزيه و تحليل كرده، ولي به رويدادها و وقايع دوران حيات آنها در اقصي نقاط جهان به ويژه در ممالك اسلامي كمتر توجه شده كه اين امر، بررسي زندگي ائمه و تحليل دقيق اقدامات آنان را با مشكل رو به رو ساخته است.

دوران با بركت حيات امام هشتم حضرت رضا (عليه السلام) داري فراز و نشيب‌هاي زيادي است. با بررسي رويدادهاي دوره حيات آن حضرت كه مصادف بود با آغاز خلافت عباسي و قدرتمندترين خلفيه اين تيره يعني منصور، مهدي، هادي، هارون الرشيد و مأمون، مي‌توان به وضعيت سياسي و اجتماعي شيعيان و آن امام همام پي‌برد و اقدامات امام از جمله پذيرش ولايتعهدي يا علل انتصاب او به اين مقام و يا عدم همراهي ايشان با نهضت‌هاي علوي و ديگر مسائل را مورد تجزيه و تحليل قرار داد.

در اين مقاله، به اختصار حوادث جهان اسلام و آسيا و اروپا در سال‌هاي 148 تا 203ق كه از تولد تا شهادت امام رضا (عليه السلام)را شامل مي‌شود، بيان و بدين منظور از اكثر منابع اوليه استفاده شده است.

148ق
--------
ـ ميلاد با بركت حضرت علي بن موسي الرضا (عليه السلام) در مدينه در روز جمعه 11ذيقعده يا سوم ربيع الاول.[1]

ـ خروج و قتل سعيد يحصبي معروف به مطري. سعيد در شهر لبله اندلس به ياد علاء پرچمي سياه برافراشت و به مخالفت با امير اموي اندلس پرداخت و عبدالرحمن او را در قلعه زعواق محاصره كرد.

ـ شهادت امام جعفر صادق(ع) در 65 سالگي در مدينه.[2]

ـ عزل محمد بن اشعث از افريقيه و جايگزيني اغلب بن سالم تميمي.

ـ امارت خالد بن برمك در موصل از سوي خليفه منصور عباسي.

ـ درگذشت ابومحمد سليمان بن مهران اعمش از ياران امام صادق(ع) و از همراهان زيدبن علي در قيام كوفه.[3]

149ق
---------
ـ اتمام بني شهر بغداد. منصور ساختن اين شهر را در سال 145ق آغاز كرد. وي هزاران كارگر را افزون بر صنعتگران، نجاران، آهنگران و چاه‌كن‌ها از شهر‌هاي مختلف استخدام كرد. عده‌اي از مهندسان بر ساختن شهر نظارت داشتند.[4] ساخت اا ين شهر تقريباً چهار سال طول كشيد و در سال 149ق/766م پايان يافت.[5]

ـ مرگ محمد بن اشعث فرمانده و امير عباسي در جنگ با رومي‌ها.

150ق
--------
ـ قيام غياث بن مسير اسدي در اندلس، استادسيس در هرات و سيستان، حسن بن حرب كندي در تونس كه همه اين قيام‌ها سركوب شدند و سران آن به قتل رسيدند.

ـ امارت حسن بن زيد بن حسن مثني در مدينه از سوي منصور دوانيقي.

ـ درگذشت زرارة بن اعين شيباني از شاگردان معروف امام صادق(ع) و از فقها، متكلمان و ادبي شيعه.

ـ درگذشت ابو حمزه ثمالي (ثابث بن ابي صفيه دينار كوفي)، از ياران با وفاي امام سجاد(ع) امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام كاظم(ع):.

ـ درگذشت ابوحنيفه نعمان بن ثابت امام حنفي‌ها يكي از مذاهب چهارگانه اهل سنت. او مدتي شاگرد امام صادق(ع) بود و اين را يكي از افتخارات دوران حيات خود برمي‌شمرد.[6]

ـ درگذشت ابوالحسن مقاتل بن سليمان بن زيد بن ادرك بن بهمن رازي، مفسر شيعه و از اصحاب ايراني امام باقر (ع)و امام صادق(ع).[7]

151ق
--------
ـ شهادت عبدالله بن اشتر فرزند محمد نفس زكيه كه از بصره به سند رفته بود و در آنجا به وسيله عامل منصور دوانقي به نام هشام بن عمرو تغلبي به شهادت رسيد.

ـ قبام بربرها به رهبري شقنا بن عبدالله لواحد مكناسي در اندلس و به قتل رساندن سليمان بن عثمان بن مروان حكم در شنت بريه اندلس از سوي شقنا.

ـ بناي شهر رصافة يا بغداد شرقي از سوي منصور دوانقي، براي فرزندش مهدي در كنار شرقي دجله، روبه روي بخش غربي شهر بغداد كه به نام «عسكر مهدي» معروف شد.[8]

ـ استانداري حميد بن قحطبه بن شبيب طائي در خراسان، كه جنايات بي‌شماري را در آنجا مرتكب شد.

ـ درگذشت محمد بن اسحاق، مؤلف سيره نبوي.[9]

152ق
--------
ـ شورش هاشم بن اساجيح در آفريقا، عليه منصور عباسي و قتل او به دستور منصور.

ـ لشكركشي حميد بن قحطبه، استاندار خراسان به كابل.

ـ درگذشت مسعر بن كدا در كوفه. او از راويان حديث و از ياران زيد بن علي (عليه السلام) بود.

153ق
----------
ـ درگذشت ابوبكر بن عياش، از حافظان حديث.

ـ نخستين سفارش چاپ در مقياس وسيع. يك ميليون نسخه از يك دعاي بودايي به فرمان امپراطوري ژاپن به چاپ مي‌رسد (770م).

ـ ساخت معبد بودايي هرمي هندو ، برو بودور، درجاوه.[10]

ـ قتل عمر به حفص امير افريقيه در جنگ با خوارج و انتخاب يزيد بن حاتم مهلبي از سوي منصور عباسي پس از قتل عمر بن حفص به اميري افريقيه.

ـ درگذشت ابومحمد علي بن صالح بن حي همداني، از فقيهان و محدثان شيعه در كوفه.

155ق.
---------
ـ شكست خوارج شمال آفريقا از يزيد بن حاتم مهلبي، امير دولت عباسي و قتل ابوحاتم يعقوب رهبر خوارج اباضي.

ـ جنگ ابوعثمان عبايدالله بن عثمان از طرف عبدالرحمن اموي با شقنا در اندلس. شقنا عبايدالله را فريب داد و او را مجبور به فرار كرد، شقنا غنيمي را برد و جمعي از بني اميه را كشت.

ـ عزل حسن بن زيد بن حسن مثني از امارت مدينه و جايگزيني عبدالله الصمد بن علي عباسي، عموي خليفه.

ـ بناي شهر رافقه به دستور منصور بري سكونت سپاه خراسان.

ـ عزل محمد بن سليمان بن علي عباسي، عموزاده خليفه عباسي از امارت كوفه و جانشيني عمروبن زهاير ضبّي.

156ق
--------
شورش ارشبيلبه به رهبري عبدالغفار و حيوة‌بن ملابس عليه عبدالرحمن، كه شورش به وسيله عبدالرحمن شكست خورد.

ـ شورش ابويحيي بن فانوس هواري در طرابلس عليه يزيد بن حاتم. بسياري از قبيل بربر به او گرويدند، ولي ابويحيي در مقابله با حاكم طرابلس فرار كرد و بسياري از پيروان او كشته شدند.

ـ قيام كشاورزان قبطي در مصر عليه حكومت عباسي و سركوبي آنها.

ـ درگذشت حمزة بن حبيب بن عماره از ياران امام صادق(ع) در حلوان.[11]

157ق
--------
ـ جنگ استاندار برشلونه، جيرنده و سرقسطه با عبدالرحمن اموي حاكم اندلس به تحريك و تشويق خليفه عباسي كه پس از سه سال اين شورش‌ها سركوب شد.[12]

ـ تجديد بني مسجد قيروان از سوي يزيد بن حاتم مهلبي.

ـ بناي منطقه كرخ در جنوب بغداد و انتقال بازارها از بغداد به كرخ به وسيله منصور عباسي.

ـ درگذشت امام اوزاعي (عبدالرحمن بن عمرو)، از بزرگان فقه و صاحب مكتب فقهاي در شام.

ـ درگذشت ابوعبدالله حسين اصغر، فرزند امام سجاد(ع) و از همراهان نفس زكيه. او در سال 145ق در مدينه دستگير شد و در زندان خليفه به شهادت رسيد.

ـ شارلماني بنا به درخواست كمك پاپ به اتاليا لشكر كشيد و لانگوباردها را مغلوب كرد (773م).[13]

158ق
---------
ـ مرگ منصور دوانقي، دومين خليفه عباسي در راه مكه و خلافت فرزندش مهدي.[14]

ـ شيوع وباي گسترده در عراق.

159ق
-------
ـ قيام المقنّع در خراسان و ماوراء النهر.[15]

ـ آزاد كردن تعدادي از زندانيان منصور به دستور مهدي عباسي و ازدواج او با خيزران كه هادي و هارون الرشيد ثمره اين ازدواج بودند.

ـ كناره گيري عيسي بن موسي از ولايتعهدي و واگذاري اين منصب به هادي در مقابل اعطاي اقطاعات و پول.

ـ لشكركشي عباس بن محمد، عموي خليفه، به سرزمين روم و فتح بعضي از مناطق.

ـ مرگ حميد بن قحطبه، امير خراسان.

ـ تولد طاهر بن حسين معروف به ذواليمينين، مؤسس سلسله طاهريان.

ـ پادشاهي لئون چهارم، پسر قسطنطنين پنجم در قسطنطنيه (775م).

ـ حمله امپراتور روم به قلمرو عباسيان و تصرف شهر سمياط و آزادسازي مجدد شهر از سوي سپاه عباسيان.

160ق
-------
ـ قيام يوسف البرم در بخارا عليه مهدي خليفه عباسي با دعوت امر به معروف و نهي از منكر.[16]

ـ قيام عبدالسلام بن هشام شكري به همراه خوارج عليه خليفه عباسي در جزيره.

ـ سفر مهدي عباسي به حجاز و توزيع اموال فراوان در بين مردم و توسعه مسجد الحرام و مسجد النبي.

ـ حكومت مصعب بن زريق در پوشنگ. مصعب جدّ طاهر است.

ـ درگذشت جابر بن حيان، شيميدان بزرگ شيعه و شاگرد امام جعفر صادق(ع).[17]

ـ درگذشت ابوجعفر محمد بن علي كوفي معروف به مؤمن الطاق، از ياران جعفر صادق(ع).

ـ درگذشت خليل بن احمد فرهادي، نحوي مشهور، استاد سيبويه و صاحب كتاب العين.

161ق
--------
ـ وزارت ابوعبدالله يعقوب بن داود از طرف مهدي عباسي. ولي پس از مدتي او به علت طرفداري از علويان عزل و زنداني شد.

ـ حمله سپاه عباسي به شمال حلب و درگيري مجدد با روم شرقي.

ـ درگذشت سفيان بن سعيد بن مسروق ثوري، از فقها و محدثان بزرگ كوفه.

ـ حمله شارلماني پادشان فرانسه به شمال اندلس و شكست او در اين حمله.

162ق
---------
ـ تنظيم و استقلال ديوان‌ها از سوي مهدي خليفه عباسي.

ـ درگذشت داود بن نصير طائي، از زهّاد كوفه و ابرهيم ادهم بلخي در شام.

ـ عقب نشيني شارلماني از حمله به اندلس(778)م.[18]

ـ حمله رومي‌ها به حدث و درگيري مجدد روميان با عباسيان (778م).

ـ درگذشت زهير بن محمد (ابومنذر)، از اصحاب ايراني امام صادق7.[19]

163ق
--------
ـ سركوبي شورش المقنع و خودكشي او.

ـ درگذشت خالد بن برمك و درگذشت عيسي بن علي بن عبدالله، از بزرگان خاندان عباسي.

ـ حمله سپاه عباسيان به قلمرو روم به دستور مهدي و فرماندهي هارون الرشيد.

ـ مشخص شدن مرز ميان انگلستان و ولز با كشيدن ديوار بين دو منطقه.[20]

164ق
---------
ـ بناي قصر سلامة در سمت شرقي بغداد به وسيله خليفه مهدي عباسي.

ـ حملات مسلمانان اندلس به قلمرو مسيحيان و گسترش قلمرو مسلمانان در اسپانيا.

165ق
--------
ـ شكست روميان از هارون الرشيد، فرمانده سپاه عباسي و قتل و اسارت تعدادي از رومي‌ها و انعقاد معاهده صلح با مادر كنستانتين ششم در ازاي جزيه سنگين از روميان.

ـ ازدواج هارون الرشيد با زبيده دختر عموي خود.

ـ درگذشت جعفر بن زياد خراساني از اصحاب ايراني امام صادق(ع) .[21]

166ق
---------
بيعت گرفتن مهدي عباسي خليفه براي وليتعهدي فرزندش هارون الرشيد.

ـ دستگيري و زنداني شدن يعقوب بن داود وزير عباسي، به دستور مهدي به جرم آزاد كردن يك زنداني شيعه.

ـ عزل مسيب بن زهير از استانداري خراسان و جايگزيني فضل بن سليمان طوسي.

167ق
---------
ـ گسترش بيماري وبا در بغداد و بصره.

ـ شورش اعراب باديه نشين در بصره، يميه و بحرين و ناكامي سپاه خليفه.

ـ درگذشت ابوعبدالله مندل بن علي عنزي معروف به ابوعبدالله كوفي، از راويان حديث و از ياران امام صادق(ع).

ـ درگذشت حسن بن صالح بن حي همداني، از فقهاي زيديه.

168ق
---------
ـ شهادت عيسي بن زيد بن علي (عليه السلام) در كوفه.[22]

ـ شهادت علي بن عباس بن حسن مثني در كوفه به وسيله مهدي عباسي.

ـ آغاز بناي قرطبه از سوي عبدالرحمن الداخل در اندلس.

ـ درگذشت حسن بن زيد بن حسن(ع)، يكي از علويان و امير مدينه. او جدّ حضرت عبدالعظيم (عليه السلام) حسني است.

ـ درگذشت قيس بن ربيع اسدي، از فقها و محدثان كوفه.

169ق
--------
ـ تجديد ساختمان مسجد الاقصي كه بر اثر زلزله ويران شده بود.

ـ آغاز قيام حسين بن علي صاحب فخ در مدينه و تصرف شهر به وسيله او و حركت او به سوي مكه و سپس شهادت او در درگيري با سپاه عباسي.[23]

ـ درگذشت مهدي خليفه عباسي در روستي روذ در نتيجه برخورد با در متروكه‌ به هنگام تمرين صيد آهو يا به وسيله سمي كه كنيزش به او داد.

ـ خلافت هادي عباسي در شانزده سالگي.

170ق
---------
ـ مرگ هادي عباسي در عيسي آباد بغداد و آغاز خلافت هارون الرشيد.

ـ بناي طرطوس به حكم هارون الرشيد.

ـ درگذشت ابرهيم بن نعيم صحاف كوفي، از ياران امام صادق(ع).

ـ حمله هارون الرشيد به كاپادوكيه و فريكيه (786م).

ـ تولد مأمون از كنيزي به نام مراجل.

171ق
--------
ـ عزل موسي بن عيسي از حكومت مكه و طائف از سوي هارون الرشيد.

ـ اخراج علويان از بغداد و تبعيد آنان به مدينه به وسيله هارون الرشيد.

ـ فتح كامل و چند منطقه در خراسان از سوي سپاه جعفر بن محمد بن اشعث، والي خراسان.

ـ آغاز ناآرامي در آفريقيه به علت قيام بربرها و خوارج.

172ق
--------
ـ مرگ عبدالرحمن الداخل و آغاز امارت هشام اول در اندلس. عبدالرحمن 33سال حكومت كرد.

ـ بيعت مردم مغرب (مراكش) با ادريس بن عبدالله، نوه امام حسن(ع) و تأسيس سلسله ادريسان از سوي او.

ـ هجوم شارلماني به انگلستان و غارت آنجا.

ـ فرستادن هديه شامل يك فيل و يك ساعت آبي از طرف هارون الرشيد براي شارلماني.

173ق
--------
ـ بركناري جعفر برمكي به دستور هارون و جايگزيني فضل بن ربيع.

ـ تكميل بناي جامع قرطبه به وسيله هشام بن عبدالرحمن اموي.

ـ وفات سيد حميري ( اسماعيل بن محمد بن يزيد حميري)، شاعر انقلابي شيعه در بغداد.

174ق
---------
ـ بناي دارالحكمه در بغداد.

ـ آزاد شدن يعقوب داود وزير عباسي، به وسيله هارون الرشيد.

175ق
-------
ـ انتخاب محمد، فرزند هارون الرشيد به وليتعهدي با لقب محمد امين و واگذاري شام و مغرب عراق به او.

ـ قيام حصين خارجي در خراسان.

176ق
--------
ـ قيام يحيي بن عبدالله حسن مثني در سرزمين ديلم و دستگيري او به وسيله هارون الرشيد، زنداني كردن و به شهادت رساندن او.

ـ حكومت حكم بن هشام اموي در طليطله از سوي پدر.

ـ حمله مسلمانان اندلس به جنوب فرانسه.

ـ درگذشت ابواسحاق ابرهيم بن هرمه، شاعر شيعي.

177ق
---------
ـ بناي شهر فاس در مراكش از سوي ادريس دوم.

ـ شهادت ادريس بن عبدالله بن حسن مثني با توطئه هارون.

ـ حمله ويكينگ‌ها به اروپا (793م).

178ق
---------
تأسيس نخستين كارگاه كاغذ سازي در بغداد به دست فضل بن يحيي، وزير هارون الرشيد.[24]

179ق
--------
ـ زنداني شدن امام موسي كاظم(ع) براي بار دوم به وسيله هارون الرشيد.

ـ شورش حمزه آذرك عليه خليفه كه تا 213ق طول كشيد.

ـ عزل فضل بن يحيي از حكومت خراسان و جايگزيني منصور بن يزيد از سوي هارون.

ـ درگذشت مالك بن انس، بنيانگذار فرقه مالكي.

ـ تأسيس سرزمين مرزي اسپانيا از سوي شارلماني (795م).

ـ انتخاب لئون سوم به مقام پاپي (795م).

180ق
----------
ـ لشكركشي هارون الرشيد به حديثه الفرات در چند فرسخي انبار براي سركوبي خوارج.

ـ سقوط مناره اسكندريه بر اثر زلزله.

ـ مرگ هشام بن عبدالرحمن الداخل در اسپانيا در حدود چهل سالگي در قرطبه و آغاز امارت حكم اول.

ـ شهادت يحيي بن عبدالله بن حسن مثني به دستور هارون.

ـ عزل موسي بن عيسي از حكومت خراسان و جانشيني علي بن عيسي ماهان.

ـ درگذشت عمروبن عثمان، مشهور به سيبويه، بزرگ نحويون در اسلام.

ـ درگذشت محمد بن ابرهيم فزاري، منجم بزرگ و اولين سازنده اسطرلاب در جهان اسلام.

181ق
-------
رهيابي سپاه عباسي به آنكارا و رسيدن به ساحل درياي اژه.

ـ انتخاب مأمون به وليتعهدي از سوي هارون و سپردن توليت خراسان به او.

ـ درگذشت نوح بن دراجّ، از اصحاب امام صادق(ع).

183ق
---------
ـ شهادت امام موسي بن جعفر(ع)، پس از چند سال حبس در زندان هارون الرشيد، و آغاز امامت امام رضا (عليه السلام).

ـ ولايتعهدي قاسم پسر هارون الرشيد ملقب به المؤتمن و واگذاري جزيره به او.

ـ قيام ابوخصيب وهايب بن عبدالله نسائي در خراسان.

ـ رحلت علي بن يقطين. او چند ماه قبل از شهادت امام كاظم(ع) رحلت كرد.

ـ صلح چهارساله روم و هارون الرشيد و تقاضي كمك پاپ از شارلماني (799م).

184ق
---------
ـ پاپ تاج امپراتوري غربي را بر سر شارلماني مي‌گذارد (800م).

ـ قيام ابوعمرو شاري خارجي در شهر زور و قتل او.

185ق
--------
ـ قتل تعدادي از طرفداران حمزه آذرك در سيستان به وسيله عيسي بن علي بن عيسي.

ـ اوج شكوفايي تمدن اسلامي.

186ق
---------
ـ تقسيم ممالك اسلامي بين امين و مأمون و مؤتمن و گرفتن پيمان از آنان در مكه كه در كار يكديگر دخالت نكنند.

ـ به امپراتوري رسيدن نيكفور در روم شرقي و جلوگيري از حمله تركان و بلغارها (802م).

187ق
---------
ـ قتل جعفر برمكي و جايگزيني فضل بن ربيع به جاي او به دستور هارون الرشيد و زنداني كردن يحيي و فرزندانش و مصادره اموال و دارايي‌هاي آنها.

ـ نقض معاهده صلح مسلمانان و روميان از سوي نيكفور و وقوع دو جنگ پياپي ميان آنها.

188ق
---------
ـ زنداني شدن ابوعبدالله احمد بن عيسي، از فقهاي زيدي به وسيله هارون الرشيد.

ـ درگذشت جرير بن عبدالحميد بن قرط، از اصحاب ايراني امام صادق(ع).

189ق
---------
ـ قيام فقها و بزرگان قرطبه عليه حكم بن هشام (قيام ربض) و سركوبي اين قيام به دست حكم.

ـ استانداري عيسي بن ماهان در خراسان از سوي هارون.

ـ وفات هشام بن حكم و كساني از اصحاب ايراني امام صادق و كاظم(ع).

ـ مطيع ساختن اسلاوها در پلوپلونز از سوي امپراتوري روم شرقي (804م).

190ق
-------
ـ جنگ هارون الرشيد با رومي‌ها و حمله ناوگان دريايي مسلمين به جزيره قبرس.

ـ درگذشت يحيي بن خالد برمكي در زندان هارون الرشيد.

ـ شورش رافع به ليث در سمرقند عليه هارون و جنگ‌هاي طولاني علي بن عيسي با او.

191ق
--------
ـ تأسيس نخستين بيمارستان در بغداد به دستور هارون الرشيد.

ـ استيلاي مسلمانان بر جزيره رودس.

ـ عزل علي بن عيسي ماهان از استانداري خراسان به وسيله هارون.

192ق
--------
ـ فرستادن دومين سفير و هيئت سياسي هارون الرشيد نزد شارلماني.

193ق
----------
ـ سفر هارون الرشيد به خراسان براي سركوبي شورش رافع بن ليث و مرگ او در طوس د ر46 سالگي.

ـ آغاز خلافت امين و خلع مأمون و مؤتمن از وليتعهدي.

194ق
---------
ـ شورش مردم حمص عليه امين و سركوبي آنها.

ـ اختلاف و درگيري امين و مأمون.

195ق
--------
ـ تولد امام جواد(ع) در مدينه.

ـ درگيري سپاه مأمون به فرماندهي طاهر بن حسين با لشكر امين به فرماندهي علي بن عيسي و پيروزي طاهر و مرگ علي بن عيسي.

ـ پايان شورش رافع بن ليث با كمك هرثمة بن اعين.

ـ ملقب شدن طاهر به ذواليمينين و فضل بن سهل به ذوالرياستين.

196ق
-------

ـ استيلاي طاهر بن حسين بر واسط و مدائن و محاصره كردن بغداد.

ـ مذاكره امپراتوري روم شرقي با شارلماني بري رفع اختلاف بين دو امپراتوري.

197ق
--------
ـ تشديد محاصره بغداد از سوي سپاه طاهر بن حسين.

198ق
---------
ـ شرفيابي صفوان بن يحيي به محضر امام رضا (عليه السلام) در مدينه و پرسش درباره جانشين امام كه امام رضا (عليه السلام) به ابوجعفر امام جواد(ع) اشاره مي‌كند و مي‌فرمايد كمي سن ايرادي ندارد؛ چون حضرت عيسي در سه سالگي به پيشوايي و پيامبري رسيد.

ـ خروج هرشي درعراق با شعار «الرضا من آل محمد9».

ـ قتل امين به دست مأمون و آغاز خلافت مأمون.

ـ حكومت حسن بن سهل در عراق و جزيره و شام، فارس و حجاز از سوي مآمون.

ـ درگذشت حسن بن هاني معروف به ابونواس، شاعر مشهور مسلمان در بغداد.

ـ قيام ابوالسريا در كوفه با كمك محمد بن ابرهيم علوي (ابن طباطبا) در كوفه با شعار «الرضا من آل محمد»، ولي امام رضا (عليه السلام) شكست او را پيش بيني كرد.

ـ خلع مؤتمن از وليتعهدي از سوي مأمون.

ـ مرگ شارلماني پادشاه فرانك‌ها (فرانسه) (814م) و پادشاهي لويي اول.

199ق
--------
ـ قيام ابرهيم بن موسي بن جعفر در يمن.

ـ قيام زيد بن موسي(ع) در بصره و اهواز، و قيام اسماعيل بن موسي(ع) در فارس.

200ق
--------
ـ اولين سفر امام جواد(ع) همراه پدر بزرگوارش به مكه براي زيارت خانه خدا.

ـ احضار امام رضا (عليه السلام) به مرو از سوي مأمون و هجرت امام از مدينه به مرو از راه بصره.

ـ قيام محمد بن جعفر صادق معروف به ديباج در مكه و قيام حسين بن حسن افطس در مدينه.

ـ شهادت حسن بن حسين بن زيد(ع) و در نبرد هرثمة بن اعين با ابوالسريا.

ـ اسارت زيد بن موسي(ع)در بصره.

ـ شهادت علي بن عبدالله بن محمد، از نوادگان جعفر طيار در يمن.

ـ درگذشت موسي بن شاكر خوارزمي، منجم و مهندس معروف اسلامي.

ـ قيام بابك خرم دين در آذربايجان.

201ق
---------
ـ معرفي امام رضا (عليه السلام) به عنوان وليعهد از سوي مأمون.

ـ مخالفت بزرگان عباسي با ولايتعهدي امام رضا (عليه السلام) و بيعت آنان با مهدي.

ـ هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) از مدينه به سوي خراسان و بيماري او در ساوه و رحلت او در قم.

ـ قيام معروف بن فيروز كرخي، از رجال طريقت در بغداد.

ـ قيام منصور بن عبدالله بن يوسف برم در خراسان.

202ق
---------
ـ عزيمت امام جواد(ع) به قصد زيارت پدر از مدينه به خراسان.

ـ ازدواج ام فضل، دختر مأمون، با محمد بن علي (عليه السلام)و ازدواج ام حبيب، دختر ديگر مأمون، با امام رضا (عليه السلام).

ـ حركت مأمون از مرو به سوي عراق در پي شورش مردم بغداد.

ـ خروج داعي الي الحق حسين كوكبي در قزوين و زنجان.

ـ قتل فضل بن سهل وزير مأمون، در حمام سرخس با توطئه مأمون.

ـ تقسيم قلمرو شارلماني بين پسران و جانشينان (817م).

203ق
---------
ـ شهادت امام رضا (عليه السلام)، در خراسان به دست مأمون در آستانه پنجاه سالگي با انگور زهرآلود.

ـ آغاز امامت امام جواد(ع).

ـ سفر هشتاد نفر از شيعيان برجسته خراسان به مدينه به منظور يافتن امام بر حق خود و پرسش از امام جواد(ع) و رهنمون شدن به امامت او.

ـ وفات احمد بن موسي بن جعفر معروف به شاه چراغ در شيراز.

ـ شهادت آقا علي عباس فرزند امام موسي بن جعفر در منطقه كويري بادرود اردستان به وسيله كارگزاران عباسي.

ـ درگذشت محمد بن جعفر صادق(ع)، معروف به محمد ديباج درگرگان.

ـ تأسيس دولت شيعي بنو زياد در صنعا، نجران و صعده.

ـ زلزله عظيم در خراسان و ماوراء النهر.

پي‌نوشت‌ها


[1] . در روز، سال و ماه تولد امام رضا (عليه السلام) بين علما اختلاف است. شيخ كليني و طبرسي سال تولد امام را 148 هجري در مدينه نوشته‌اند. ابن شهر آشوب در مناقب ص412 و شيخ صدوق درعيون اخبار الرضا سال ولادت را 153ق ذكر كرده‌اند. برخي تولد امام را روز جمعه 11 ربيع الاول سال 148ق و بعضي 11 و 12 و 14 ذيقعده همان سال نوشته‌اند.

[2] . امام صادق(ع) در اويل نيمه دوم ربيع الاول با آغاز ماه رجب 83 هجري طبق روابت مفيد و كليني و يا در سال هشتاد هجري ولادت يافتند و در شوال سال 148 يا در نيمه رجب 68 سالگي به دست منصور دوانقي به شهادت رسيدند (زندگاني دوازده امام، ص309).

[3] . ابومحمد سليمان بن مهران مشهور به اعمش، از اصحاب ايراني امام صادق(ع) و از منطقه طبرستان است (ريحانة الادب، ج8، ص201). او از قاريان و مفسران بنام زمان خويش و فردي فقيه و عابد بود و مدت زيادي شاگردي امام را كرد. او همزمان با شهادت امام صادق(ع) در 88 سالگي رحلت كرد. (تاريخ بغداد ج9،ص12).

[4] . تاريخ بغداد، ج1، ص66.

[5] . براي ساختن بغداد از مصالح مدائن استفاده شد و چون منصور ديد هزينه خراب كردن مدائن بيشتر از هزينه مصالح آن است، لذا از خراب كردن بقيه ساختمان چشم پوشي كرد.

[6] . امام صادق در مدينه دانشگاهي تأسيس كردند كه بيش از چهار هزار شاگرد داشت كه از جمله ابوحنيفه بود و بعدها ادعاي رياست مذهب حنفي را كرد.

[7] . ابوالحسن مقاتل بن سليمان بن زيد رازي، اهل ري يا خراسان بود. او در مرو تحصيل و سپس به بغداد هجرت كرد و در شمار شاگردان امام باقر(ع) وامام صادق(ع) قرار گرفت . مشهور‌ترين اثر او تفسير كبير است (تفسير و مفسران، ج2،ص146).

[8] . فتوح البلدان بلاذري، ص414.

[9] . ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن يسار نخستين سيره نويس اسلام در سال 80ق در مدينه ولادت يافت. جدش اسير و به كوفه برده شد و سپس اسلام آورد.

[10] . رويداد نگاري تاريخ جهان، ص59.

[11] . حمزة بن جيب بن عمار، يكي از قراي هفتگانه و از اصحاب امام صادق(ع)بود كه آن حضرت لقب حبر القرآن را به او دادند (طبقات الكبري، ج6، ص358؛ رجال شيخ طوسي؛ تأسيس الشيعه، ص345.

[12] . دولت عباسيان، ص85.

[13] . كرونولوژي تاريخ جهان، ص28.

[14] . تاريخ طبري، ج8، ص60.

[15] . المقنع از مردم ماوراء النهر بود و از طريق رخت‌شويي امرار معاش مي‌كرد، ولي ذكاوت وهوش سرشاري داشت و با فراگيري علوم گوناگون كارهاي خارق العاده انجام مي‌داد و با نشان دادن كارهاي شگفت‌انگيز از جمله فرستادن ماهي از قعر چاه به آسمان، خود را پيامبر معرفي كرد. او معتقد به حلول و تناسخ بود و همچنين قتل زيد بن يحيي را كاري زشت مي‌دانست و خواهان انتقام خون او بود (آثار الباقيه، ص315؛ تاريخ كامل، ج9، ص394.

[16] . يوسف بن ابرهيم بّرم از موالي ثقيف در خراسان، عليه مهدي خليفه قيام كرد و شهر‌هاي پوشنگ و مرورود و طالقان را گرفت، ولي مغلوب سپاهيان خليفه شد و خليفه او را به دار آويخت (تاريخ يعقوبي، ج2، ص397).

[17] . جابر بن حيان فيلسوف، پزشك، شيميدان نامي يران و از رجال شهر طوس خراسان بود. پدرش در طوس به شغل دارو فروشي مشغول بود كه به خاطر مخالفت با بني اميه به قتل رسيد و جابر پس از مرگ پدرش به مدينه رفت و در خدمت امام باقر(ع) و صادق(ع)به تحصيل مشغول شد. از او آثار ارزشمندي بالغ بر پانصد مجلّد نام برده‌اند (جابر بن حيان، زكي نجيب محمود، ص28).

[18] . دولة الاسلام في اندلس، ص175.

[19] . زهر بن محمد، معروف به ابومنذر خراساني، در يكي از روستاهاي اطراف نيشابور به نام حزق به دنيا آمد و سپس به حجاز سفر كرد. او از راويان حديث شيعه و از اصحاب امام جعفر صادق(ع) بود (رجال طوسي، ص210).

[20] . رويداد نگاري تاريخ جهان، ص60.

[21] . ابوعبدالله جعفر بن زياد احمر، از مواليان مزاحم بن زفر و از ساكنان كوفه و از سران شيعه بود. او در خراسان مي‌زيست. به دستور منصور خليفه عباسي، او را به علت داشتن عقيده تشيع با حالت توهين آميز به بغداد آوردند و مدت زيادي در يك زير زميني زنداني كردند و پس از مرگ منصور در كوفه ساكن شد (تاريخ بغداد، ج7، ص150).

[22] . عيسي بن زيد يكي از علويان مبارز و همراهان ابرهيم و برادرش محمد نفس زكيه بود كه به دستور مهدي عباسي به شهادت رسيد.

[23] . حسين بن علي در سحرگاه روز سيزدهم ذيقعده سال 169ق بر مدينه مستولي شد و مسجد نبوي را مركز حكومت خود قرار داد. او پس از پانزده روز به قصد مكه حركت كرد، ولي در دره فخ با سپاه عباسي به جنگ پرداخت كه عاقبت او و يارانش به شهادت رسيدند و حسين به صاحب فخ يا كشته شده فخ مشهور شد(مقاتل الطالبين، ص366).

[24] . برمكيان در گسترش و نشر علوم سعي فراوان داشتند و بسياري از كتب طبي و نجومي را به عربي ترجمه و اساس بيت الحكمه را پايه ريزي كردند و اولين كارگاه كاغذ سازي را در بغداد فضل بن يحيي راه‌اندازي كرد. (تاريخ تمدن ويل دورانت، بخش اول، ج4، ص303).


* حسين فقيهي

منبع:ماهنامه كوثر- شماره 71