موشك فضايي سايوز در واقع نمونه تكامل‌يافته‌اي از موشك بين‌قاره‌اي موسوم به آرـ7 است كه در سال‌هاي پرآشوب جنگ سرد ساخته شده بود. اين موشك در چندين نوبت دوباره طراحي شده و زيرسامانه‌هاي الكترونيكي و هدايتي آن اصلاحات فراواني را شاهد بوده است اما ساختار كلي آرـ7 آنچنان خوب طراحي شده بود كه هنوز نيازي به اصلاح آن يا تغيير فرآيند پرتاب، احساس نشده است. موشك فضايي سايوز در بالاترين طبقه خود مي‌تواند پذيراي محموله‌هاي فضايي متنوعي شامل انواع ماهواره، ناو باربري پروگرس يا سفينه سرنشين‌دار سايوز باشد. همنامي سفينه فضايي سايوز با موشكي كه آن را حمل مي‌كند در‌برخي مواقع باعث سردرگمي خواننده ناآشنا مي‌گردد. اولين نمونه ناو سرنشين‌دار سايوز قادر به حمل 3 سرنشين بود كه احتياجي به پوشيدن لباس فضايي نداشتند. اين نمونه از سايوز كه به منظور سفر به ماه طراحي شده بود، همچنين داراي تجهيزات لازم براي الحاق بود اما دريچه‌اي جهت نقل و انتقال بين 2 سفينه‌اي كه به هم وصل مي‌شدند، پيش‌بيني نشده بود. از اين رو فضانوردان براي انتقال بين سفينه‌ها مجبور به انجام راهپيمايي فضايي بودند، كاري كه در زمان الحاق سايوز ۴ و ۵ روي داد. از نظر تاريخي اين رويداد، اولين الحاق 2 ناو فضايي سرنشين‌دار و اولين جابه‌جايي خدمه بين 2 سفينه محسوب مي‌شود. فضانوردان ناوهاي كيهاني سايوز ۱ تا ۱۱، بجز در موارد ضروري (به طور مثال راهپيمايي فضانوردان سايوز5) از لباس فضايي استفاده نمي‌كردند. اين مساله باعث مرگ كيهان‌نوردان سايوز۱۱ در هنگام بازگشت به زمين شد. اين اتفاق زماني رخ داد كه هنگام بازگشت فضانوردان به زمين و پس از جدايي واحدهاي مداري و بازگشت، يكي از دريچه‌ها به طور تصادفي باز شد و باعث خروج هواي ناو به خارج و خفگي فضانوردان گرديد. با حذف يك صندلي در سايوزهاي ۱۲ تا ۴۰، تعداد سرنشينان به 2 نفر كاهش يافت اما در عوض خدمه مي‌توانستند لباس فضايي مناسبي بر تن كنند تا در شرايط ويژه و اضطراري از جان آنها محافظت نمايد. با توسعه برخي تجهيزات و به روز كردن دستگاه‌ها، ناوهاي سايوز ـ تي توانستند تعداد سرنشينان را بار ديگر به ۳ نفر برسانند در حالي كه هر سه مي‌توانستند لباس فضايي بر تن داشته باشند.
سايوز تي.ام سال ۱۹۸۶ و به منظور حمل و نقل خدمه به ايستگاه فضايي «مير» طراحي و ساخته شد. در اين نمونه از سفينه فضايي سايوز، موتورهاي زمان نشستن، راديوي برد بلند، چتر نجات اضطراري و سيستم جديد خودكار براي ملاقات و الحاق در فضا اضافه شد. بعد‌ها و پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، نمونه ديگري از سايوز، با پسوند تي.ام.آ جهت حمل و نقل بار و مسافر به ايستگاه بين‌المللي فضايي طراحي و ساخته شد و تغييراتي بنا به سفارش سازمان فضايي آمريكا در سامانه چتر نجات و محفظه سرنشين آن اعمال شده است. ناو پروگرس كه مدل غيرسرنشين‌دار سايوز است به منظور حمل بار به ايستگاه‌هاي فضايي طراحي و ساخته شده است.
ماموريت‌هاي سال آينده
كمتر از يك ماه پيش و در آخرين ماموريت سرنشين‌دار اين سفينه فضايي، ناو كيهاني سايوز تي.ام.آ-03 ام در حالي سكوي پرتاب خود در پايگاه بايكونور را ترك كرد كه الگ‌كانوننكو شهروند روسيه، آندره كويپرس تبعه هلند و دانالد پتيت فضانورد آمريكايي بر عرشه آن حضور داشتند. 2 روز بعد اين ناو به ايستگاه فضايي بين‌المللي پيوست و طبق برنامه قرار است سرنشينان آن تا خرداد سال آينده در اين پايگاه مداري فعاليت كنند. طي اين مدت فرماندهي ايستگاه با الگ كانوننكو خواهد بود.
سفينه بعدي يعني سايوز تي.ام.آ-04 ام بايد در روزهاي نخستين نوروز و يكي دو روزي قبل از اينكه ما ايراني‌ها سبزه گره بزنيم راهي فضا شود. فرماندهي اين ناو با كيهان نورد با سابقه روس گنادي پادالكاست. در اين سفر، سرگي روين، شهروند روسيه و جوزف آكابا، تبعه آمريكا وي را همراهي خواهند كرد.
گنادي پادالكا سال 1368 به عنوان فضانورد انتخاب شد. وي يك پرواز به ايستگاه مداري مير و 2 سفر به ايستگاه فضايي بين‌المللي داشته و 585 شبانه روز از عمرش را خارج از جو زمين گذرانده است. سرگي روين سال 1375 به جرگه كيهان‌نوردان روس پيوست و تاكنون لذت سفر به فضا را نچشيده است. جوزف آكابا تقريبا 7 سالي است كه نامش در ليست فضانوردان ناسا نوشته شده ولي همين 2 سال پيش شانس آورد و توانست به مدار زمين سفر كند؛ ماموريتي كه 13 روز طول كشيد.
پيش‌بيني شده است كه سايوز تي.ام.آ-04 ام و سرنشينانش در مهر ماه 1391 به زمين بازگردد.
سايوز تي.ام.آ-05 ام كه اوايل تابستان پيش رو راهي مدار زمين مي‌شود، 6 ماه به ايستگاه فضايي بين‌المللي متصل باقي خواهد ماند و سپس با 3 سرنشين جديد راه بازگشت به زمين را در پيش مي‌گيرد. يوري مالنچنكو (شهروند روسيه)، سونيتا ويليامز (تبعه آمريكا) و اكيهيكو هوشيد (فضانورد ژاپن)، 3 كيهان‌نورد باسابقه‌اي هستند كه سوار بر اين ناو راهي فضا خواهند شد.
يوري مالنچنكو سال 1375 براي سفر به فضا انتخاب شد. نخستين سفرش را 7 سال بعد انجام داد. پس از آن يك بار هم با شاتل فضايي، سفر كوتاه 11 روزهاي به مدار زمين داشت اما هر كدام از سفر‌هاي بعدي او با سايوز به ايستگاه فضايي بين‌المللي حدود 6 ماه طول كشيد كه جمع مدت اقامت فضايي‌اش را به514 شبانه روز رساند. در جريان سومين سفر، او در حالي كه در مدار زمين بود با دختر مورد علاقه‌اش ازدواج كرد. مراسم عروسي آنها از طريق مركز هدايت پرواز انجام شد و نام او به عنوان نخستين داماد فضايي به ثبت رسيد!
سونيتا ويليامز سرنشين ديگر سايوز تي.ام.آ-05 ام يك ماموريت 195 روزه در پرونده دارد كه در جريان آن طي 4 بار راهپيمايي در فضا، ركورد جالبي از راهپيمايي زنان در فضا را به مدت 29 ساعت و 17 دقيقه به دست آورد و اكيهيكو هوشيد فضانورد ژاپن نيز يك بار با شاتل آمريكا سفري تقريبا 14 روزه به مدار داشت.
پس از اين ماموريت مي‌توانيد از تابستان خودتان لذت برده و به سفر برويد تا اينكه در اوايل پاييز نوبت پرتاب بعدي از راه برسد. در اين ماموريت پاييزي الگ نويتسكي، يوگني ترلكين (هر دو شهروند روسيه) و كوين فورد (تبعه آمريكا) با سايوز تي.ام.آ-06 ام سكوي پرتاب شماره 1 بايكونور را به مقصد مدار زمين ترك خواهند گفت. آنها قرار است مثل ساير خدمه ايستگاه فضايي بين‌المللي حدود 6 ماه در اين سرزمين كوچك‌مداري اقامت كنند و البته حسابي كار نمايند. الگ نويتسكي و يوگني تارلكين هيچ كدام سابقه سفر فضايي ندارند، اما كوين فورد قبلا يك‌بار تجربه ماموريتي 14 روزه به مدار زمين را داشته است.
سفر بعدي با سايوز تي.ام.آ-07 ام است كه اواخر پاييز سال بعد آغاز مي‌شود. اين ناو فضايي قرار است تا اواخر شهريور 1392 در كنار ايستگاه بين‌المللي فضايي در مدار زمين باقي بماند. بر عرشه اين ناو 3 كيهان‌نورد از 3 كشور مختلف دنيا حضور خواهند داشت؛ رامان راماننكو شهروند روسيه، تام مارشبورن تبعه آمريكا و كريس هدفيلد فضانورد كانادا.
رامان راماننكو، فرزند فضانورد با سابقه و ركورددار روسيه، يوري راماننكو و از نسل دوم كيهان‌نوردان به شمار مي‌رود. اين خلبان برجسته نيروي هوايي 15 سال پيش جهت آموزش براي ماموريت‌هاي فضايي فراخوانده شد. وي نخستين سفر فضايي‌اش را 4 سال بعد از آغاز تمرينات فضانوري انجام داد و 188 شبانه‌روز در فضا بود. تام مارشبورن، كيهان‌نورد 51 ساله ناسا سال 1388 سفري 16روزه با شاتل فضايي به مدار زمين داشت. كريس هدفيلد فضانورد كانادايي از همكار آمريكايي‌اش باسابقه‌تر است و طي 2 سفر در سال‌هاي 1373 و 1380 بيش از 20 شبانه‌روز در فضا بوده است.
اما آخرين سايوز سال 1391 موسوم به سايوز تي.ام.آ-08 ام به فرماندهي پاول وينوگردوف در حالي اواسط زمستان راهي مدار زمين مي‌شود كه الكساندر ميسوركين شهروند روسيه، كريس كسيدي تبعه آمريكا وي را همراهي مي‌كنند تا حدود 6 ماه در ايستگاه فضايي بين‌المللي همكاري داشته باشند.
پاول وينوگردوف، كيهان‌نوردي است كه ماموريت فضايي در پرونده دارد. سفر اول او در مجتمع مداري مير حدود 198 شبانه‌روز طول كشيد و پرواز دومش در ايستگاه فضايي بين‌المللي نيز حدود 6 ماه ادامه داشت. در جريان همين سفر بود كه او مجموعه‌اي از مينياتور‌هاي استاد فرشچيان را به عنوان نخستين محموله ايراني با خود به فضا برد.
الكساندر ميسوركين، سرگرد نيروي هوايي روسيه كه سال 1384 براي سفر به فضا انتخاب شد، نخستين پروازش را با همين ماموريت انجام خواهد داد. كريستوفر كسيدي فضانورد 41 ساله آمريكايي كه 8 سال است به گروه كيهان‌نوردان ناسا پيوسته است، يك پرواز 16 روزه به فضا در پرونده خود دارد و حالا مي‌رود تا 6 ماه زندگي در مدار زمين را تجربه كند.
