خوش آمدید

مکاتب مختلف فکری و هنری غرب را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان به دو دسته نخست مدرنیسم (نوگرایی) و پست‌مدرنیسم (ناباوری به وجود حق مطلق) تقسیم کرد.

مدرنیسم:

مفهوم و ماهیت اصطلاح « مدرن ‏» از ریشه‏ى لاتین [Modo] اقتباس شده است. این واژه در ساختار اصلى ریشه‏اى خود به مفهوم « به روز بودن‏» و یا « در جریان بودن‏» است.

چنین مفاهیم و مضامینى بیان‏گر تمایزى است که امور و پدیده‏هاى مدرن نسبت‏ به امور کهنه و قدیمى، یا امور به وقوع پیوسته در دوران گذشته دارد.

مدرنیسم از نظر لغت به معنی امروزی بودن، معاصر بودن، در زمان حال زندگی کردن، به آخرین مدها و مدل‌ها توجّه‌ کردن، اندیشه، شخصیّت و یا عمل مدرن؛ و طرفداری از ایده‌ها، عملکردها و یا استانداردهای مدرن است.

مدرنیسم از نظر اصطلاح عبارت است از تلاش برای بازسازی جهان بدون توجه به قوانین الهی. فرهنگ پیشرفته واژگان آکسفورد، اصطلاح مدرنیسم را به عنوان «نماد اندیشه‏ها و شیوه‏هاى نوینى به کار برده که جایگزین اندیشه‏ها و شیوه‏هاى سنتى شده و همه‏ جوانب و زمینه‏هاى زندگى فردى و اجتماعى انسان غربى، به ویژه جنبه‏هاى مرتبط با دین ،معرفت دینى، هنر و زیبایى او را در بر گرفته است.»‏

بنابراین مى‏توان مدرنیسم را عصرى پر شتاب دانست که شتاب در دگرگونى و تحولات تکنولوژیکى، سرعت در سایر عرصه‏ها را موجب شد.

علاوه بر آن نهادهایى مدرن به وجود آمد که صورت‏هاى اجتماعى جدیدى را به همراه خود آورد.

اما نکته‏ مهم آن است که تمام این تغییرات و تحولات در عرصه‏ اجتماعى، اقتصادى و سیاسى برگرفته از مبانى معرفتى جدیدى است که مدرنیته نام دارد.

به عبارت دیگر مى‏توان مدرنیسم را حاصل بیرونى و نمایش عینى تفکرات و مبانى مدرنى دانست که تغییرات اساسى خود را از رنسانس به بعد آغاز کرده است.

مدرنیته بعد از عصر روشنگرى  در اروپا گسترش یافت.

در همین دوران بود که انسان غربى به عقل خود بیشتر اعتماد پیدا کرد؛ البته باید توجه داشت که این اعتماد بیشتر متوجه نوعى عقلانیت صورتگرا بود. شاید بتوان ویژگیهاى اصلى ایدئولوژیهاى مدرن را که همان ویژگیهاى روشنگرى است، به طور اجمال به شرح زیر برشمرد: نخست، اعتماد به توانایى عقل انسان و علم براى معالجه بیماریهاى اجتماعى؛ دوم، تاکید بد مفاهیمى از قبیل پیشرفت طبیعت و تجربه هاى مستقیم  مخالفت آشکار با مذهب؛ سوم، تجلیل طبیعت و پرستش خداى طبیعى؛ در قلمرو سیاست، دفاع از حقوق طبیعى انسانها؛ بوسیله حکومت قانون و سیستم جلوگیرى از سوء استفاده از قدرت چهارم، تکیه عمده بر روش شناسى تجربى و حسى در مقابل روش شناسى قیاسى و فلسفى، پنجم، پوزیتیویسم به عنوان متدلوژى مدرنیسم است.

علاوه بر شاخص‌ها و ویژگی‌هاى فوق الذکر مدرنیسم به عنوان یک رویکرد تاریخى داراى ویژگیهاى مختلفى در زمینه فلسفه، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، جامعه شناسى و... است؛ براى مثال یکى از ویژگیهاى مدرنیسم در زمینه اقتصاد فوردگرایى، در جامعه شناسى، گذار از سنت به تجدد و ایجاد جامعه صنعتى، در فرهنگ، نوعى نخبه گرایى، در فلسفه، نوعى ماتریالیسم ، یا مادى گرایى و طبیعت گرایى  و دنیا گرایى  و در علم نوعى رویکرد مکانیکى نسبت به علم است.

مهمترین ویژگیها و پایه هاى اساسى مدرنیسم؛ اومانیسم، سکولاریسم، پوزیتویسم و راسیونالیسم است که بیشترین نقش را در تکوین و تکامل ایدئولوژى مدرنیسم داشته اند.

زمینه‌های ظهور:

برخی از زمینه‌های ظهور مدرنیسم عبارت‌اند از: نخست، گسترش صنعت چاپ: که به پیدایش و گسترش اندیشه‌های نو و‌بالندگی تمدن بشری کمک شایانی کرد. دوم، گسترش جهانگردی: این صنعت که در سده‌های اخیر سبب انتقال علوم و دستاوردها مسلمانان و دیگر تمدن‌های بشری به غرب شد.سوم، اختراع روش تحقیق و ابداع : که به گسترش مرزهای دانش انجامید که در کنار دو عامل قبل،منجر به گسترش ابداعات و اختراعات شد.چهارم، احساس نیاز: در استثمار جهان سوم که زمینه‌ساز اختراعاتی چون خودرو ، هواپیما ، کشتی‌های پیشرفته و... شد.

شاخص‌های مدرنیسم:

شیوه‌ای نو و کارآمد برای مطالعه و تحقیق در امر طبیعت (مبتنی بر مشاهده،تجربه و آزمایش)،  فنّ‌آوری‌های ماشینی نو، شیوه‌های نو در تولید صنعتی ، بالا رفتن سطح زندگی مادی، اقتصاد سرمایه‌داری و بازار آزاد، مردم سالاری لیبرال و غیر دینی، فرهنگ عمدتاً دنیوی واین جهان (سکولاریسم)، فردگرایی، عقل‌گرایی و تحقیق و برنامه‌ریزی عقلانی (قائل به عقل جزئی، استدلال‌گر و ابزاری)، انسان‌گرایی (اومانیسم) است.

برای بررسی اجمالی اندیشه‌های غربی و تاثیری که در جهان به خصوص تمدن شرقی و سرزمین اسلامی و کشور ما داشته‌اند، در سلسله گزارش‌هایی به معرفی و انتقاداتی که اندیشمندان مسلمان به آن اندیشه‌ها می‌پردازیم.

با توجه به این هدف در آغاز به عصر روشنگری پرداخته می‌شود که با گذشته تفاوت اساسی پیدا کرده است.

در این نقطه خاص از تاریخ حادثه‌ای بس مهم رخ داده است که قبل و بعد آن را به طور کامل از هم جدا می سازد؛ حادثه‌ای که هیچ گاه در تاریخ نمونه نداشته است و آن «کشف انسان» است.

انسان در این زمان مدعی شد خود و توانایی خویش را کشف کرد و به این بینش رسید که سرپنجه «خود نقاد انسان» چنان توانی دارد که هیچ پدیده یا موجودی را از آن گریز نیست و او می‌تواند با عقل نقاد خود بر همه زوایای مبهم این جهان پهناور، پرتو افشانی کند.

در جهان غرب پاره‌اى از قرن‌ها با نشانى روشن نام‌گذارى و شناخته مى‌شوند؛ مانند قرن هفدهم با نام «عصر خرد»، قرن نوزدهم با نام: «عصر ایدئولوژى» و قرن هیجدهم با نام: «عصر روشنگرى» (The Age of Enlightenment) گرچه ممکن است شهرت نامگذاری‌هاى یاد شده یکسان نبوده و نیز درباره آنها اتفاق نظر نباشد اما درباره قرن هجدهم این نامگذارى از شهرت و اهمیت ویژه‌اى برخوردار است.

شمارى نهضت روشنگرى را در سال 1688 همزمان با انقلاب و انتشار آثار «جان لاک» انگلیسى مى‌دانند و پایان آن را سال 1776 یعنى سال استقلال امریکا یا سال 1789؛ یعنى سال انقلاب کبیر فرانسه و شمارى نیز پایان آن را سال 1815 یعنى شکست فرانسه در یکى از جنگ‌ها و مقارن با جنبش رومانتیک مى‌دانند.

عصر روشنگری به نهضتی اطلاق می‌شود که در قرن هجدهم در اروپا آغاز شد و از این جهت که رهبران نهضت مدعی بودند انسان‌ها قبل از عصر روشنگری در وهم و خرافه می‌زیستند و این نهضت عصر علم را آغاز کرده است، به آن نام «عصر روشنگری» دادند.

به تعبیر دیگر، در این عصر طرز تفکر علمی- انتقادی، که بر شناخت علمی متکی است، حاکم شد. در این عصر، اصالت تجربه و مشاهده، اساس و بنیان همه شناخت‌ها بود و همه علوم، حتی فلسفه، باید به علم طبیعی تبدیل می‌شد.

عقل گرایی اساساً مفهومی دو پهلوست: گاهی مراد از آن قوه‌ای است که با کمک گرفتن از آن می‌توان خدا را عبادت کرده، بهشت را به دست آورد و گاه برعکس، عقل گرایی در مقابل دین و دین داری می‌ایستد و به مقابله با آن بر می‌خیزد.

عقل‌گرایی این دوران دارای خصوصیاتی است که آن را از عقل متافیزیکی و فلسفی جدا می‌سازد. این نوع عقل گرایی را با عناوینی همچون عقل بسندگی، اصالت عقل، عقل گرایی ابزاری، عقل گرایی تکنیکی و غیره یاد می‌کنند. عقل گرایی به معنای مطلق آن، نه تنها با اخلاق سکولار سنخیتی ندارد، بلکه یکی از پایه ها و پشتوانه‌های اخلاق دینی به شمار می‌آید.

بر اساس مبانی عقلی و روش‌های برهانی که مبتنی بر توانایی عقل است، باورهای دینی اثبات و زمینه ایمان و اعتقاد فراهم می شود. از این رو، در فرهنگ دینی ما از عقل به عنوان نیرویی که بندگی خدا بدان صورت می گیرد و بهشت توسط آن به دست می آید، یاد می شود و بین آن و اعتقادات دینی هیچ منافاتی وجود ندارد.

باید توجه داشت که واژه «عقل گرایی» در حوزه‌های مختلف علوم، معانی متفاوتی دارد. این واژه، گاهی در مقابل تجربه گرایی به کار رفته و گاهی در برابر ایمان گرایی قرار می‌گیرد.

در اینجا نوع عقل گرایی مربوط به دوره روشنگری مورد نظر است. یعنی، دیدگاهی معرفت‌شناختی که معتقد است تنها مرجع کسب معرفت، ارزش، عمل، اخلاق و هر آنچه که مربوط به حیات انسانی است، توانایی‌های نهفته در وجود خود آدمی است. بر اساس این نگرش، آنچه منشأ ماورایی دارد، یا به طور کلی مورد انکار است و یا مرجعیت پذیرفته نیست. به طور کلی، بی اعتمادی به سنت ها و شرایع دینی، خودبسندگی عقل در حل مشکلات و مسائل فردی و اجتماعی، تأکید و بر نقش ابزاری عقل و انصراف از حقیقت جویی آن به نقش آفرینی ابزاری و تکنیکی، از خصوصیات این نوع عقل گرایی شمرده می شود.

تقابل عقل گرایی عصر روشنگری با دین و مرجعیت دینی، تقابلی است که مربوط به یک جغرافیا و فرهنگ خاص است. در حقیقت، عقل گرایی عصر روشنگری رویکردی بود که در مقابل دین مسیحیّت قد علم کرد. مراد از آن نفی مرجعیّت سنتی،برخی نهضت روشنگری را اینگونه تعریف کرده اند: «قبل از این دوره، انسان بخشی از جهانی که نظام الهی دارد به حساب می آمد. در این دوره، نه تنها از این اندیشه دست برداشته شد، بلکه به سوی این نگرش گام برداشته شد که جهان بر حسب عقل، تجربه و کشف انسان شناخته شود».

روشنگرى مجموعه‌اى از جریان‌هاى تجربى و عقلى گوناگون است که سرچشمه آن به وضعیت اروپا در قرون وسطى و رنسانس در قرون پانزده شانزده و هفده مى‌رسد و در قر‌ن‌هاى بعدى بسیار اثر داشته است.

بیشتر فلسفه‌ها و جهان بینى‌هاى معاصر نیز ریشه در عصر روشنگرى دارند؛ همانند: پوزیتویسم، ماتریالیسم، مارکسیسم، عقل گرایى، انسان گرایى، اخلاق گرایى، پست مدرنیسم و همین مسأله پژوهش در عصر روشنگرى را اهمیت بیش‌ترى مى‌بخشد.

اگر بخواهیم از میان چهره‌هاى فراوان سازندگان عصر روشنگرى معروف‌ترین آنان را در فرانسه بشناسیم باید از کسانى مانند: ولتر، روسو، دالامبر، دیدرو، تورگو، بل فونتنل، مونتسکیو، موپرتویى، وودناگ، کندیاک، لامترى، دلباک (هولباخ)، کابانیس و هلوسیوس نام ببریم.

بر اساس واقعیّت های تاریخی، آنچه موجب پیدایش این سنخ از عقل گرایی در فرهنگ غرب شده است، چالش و معارضه دیانت مسیح با آموزه های عقلانی است.

در قرون وسطی، کلیسا در سایه الهیّات دگماتیزم، زمینه رشد و نموّ عقل در عرصه های مختلف نظری را از بین برد و آن را به اسارت تأیید و تفسیر کلیسا پسندانه کتاب مقدس و اعتقادات مسیحیّت درآورد.

بدیهی است آموزه هایی همچون تثلیث، تجسد، گناه نخستین، مسأله فِدا و ده ها مسئله اعتقادی دیگر، عقل و عالمان نظری را در مقابل مسیحیت و به اعتبار یکسان انگاری مسیحیّت با دین راستین در مقابل دین به طور کلی قرار داد.

بنابراین، می توان گفت: عقل گرایی ابزاری، رویکردی تقابل جویانه در مقابل چنین باورهایی بوده و به یک معنا، عکس‌العمل روانی اندیشمندان و طالبان تفکر عقلانی در برابر دین و آموزه های آن بوده است.

همین امر سستی و بی‌پایگی این نگرش یا گرایش را آشکار ساخته و به همین دلیل طرفداران اخلاق سکولار را با مشکل مواجه می کند. دینی که چنان آموزه هایی داشته باشد، به روشنی با عقل تعارض پیدا خواهد کرد.

در دین راستین و آموزه‌های عقلانی اسلام هیچگاه تهافت و تناقضی بین ارکان آن و عقل وجود ندارد.

به نقل از نشریه انجمن بیماریهای قلب آمریکا به نام "Circulation"، محققان دانشگاه مینی سوتا در آمریکا به اطلاعات جدید و خطرناکی درباره خوردن غذاهای فست فود دست یافتند.

برپایه این گزارش، مصرف فست فودها یکی از شایع ترین عادت های غذایی اشتباه در این روزها به شمار می رود بویژه که این فست فودها دارای مقادیر زیادی کالری و مقادیر اندکی عناصر دارای ارزش غذایی بالا است و معمولا افراد نیز مقادیر زیادی از آنها را مصرف می کنند که خطراتش برای سلامت انسان را دوچندان می کند.

این تحقیقات افزود: مصرف وعده های فست فود و غذاهای آماده خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم و بیماریهای عروق کرونر را بالا می برد و میانگین مرگ ناشی از آن را افزایش می دهد.

این تحقیقات با حمایت مالی تعدادی از انستیتوهای ملی سلامت آمریکا انجام شد و در جریان آن 52000 نفر در طول یک دوره 16 سال مورد بررسی قرار گرفتند.

در این تحقیقات آمده است: خطر مرگ ناشی از بیماریهای عروق کرونر در افرادی که غذاهای فست فود را ولو برای یک بار در هفته می خورند، به میزان 20 درصد نسبت به کسانی که از خوردن آنها پرهیز می کنند، افزایش می دهد.

این تحقیقات افزود: کسانی که غذاهای آماده را دو یا سه بار در هفته مصرف می کنند، خطر ابتلای آنها به بیماریهای عروق کرونرقلب به میزان 50 درصد افزایش می یابد و این درصد در مورد افرادی که فست فودها را چهار بار یا بیشتر در یک هفته مصرف می کنند، 80 درصد است.

در این تحقیقات آمده است: مصرف غذاهای فست فود به مقدار دو بار یا بیشتر در طول یک هفته خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم را به میزان 27 درصد افزایش می دهد.

به نقل از نشریه Experimental Psychology" آمریکا، این تحقیقات حاکی است: مغز انسان در جریان خواب به سازماندهی و ساختارسازی دوباره اطلاعات ذخیره شده در طول روز اقدام می‌کند و انسان می‌تواند از این مکانیزم بهره ببرد به شرط آنکه از خواب کافی برخوردار باشد.

بر اساس این تحقیقات، حجم حافظه شکل گرفته به کیفیت خواب بستگی دارد.

محققان دانشگاه میشگان آمریکا در تحقیقات خود روی 250 نفر دریافتند: خواب حافظه جدیدی را در مغز انسان تشکیل می‌دهد که مسئول تقویت توانمندیهای آن برای یادآوری و یادگیری چیزهای جدید است و این حافظه از نظر فرم و محتوا با حافظه سنتی انسان متفاوت است.

محققان گفتند که این حافظه از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است که دو نفر از یک میزان خواب برخوردار باشند اما قدرت یادآوری یکی از آنها بیشتر از دیگری باشد.

این تحقیقات بر لزوم خواب خوب در طول شب به ویژه برای کودکان و محصلان تاکید دارد زیرا این امر می‌تواند توانمندی آنها در کلاس درس را تقویت کرده و قدرت یادآوری و یادگیری چیزهای جدید را افزایش دهد.

محققان گفتند که تحقیقات بیشتری را برای آگاهی از حقیقت این نتایج و میزان تاثیر کم خوابی بر حافظه و خود انسان انجام می‌دهند به ویژه که نهاد ملی خواب آمریکا اعلام کرده است که 63 درصد آمریکایی‌ها از خواب کافی برخوردار نیستند که این امر خطرناک به شمار می‌رود.