
علامه حسنزاده آملی میگوید: سؤال شد ادب با خدا چگونه است؟ امام جواد(ع) فرمودند: قرآن را تلاوت کند، آن گونه که نازل شده است، احادیث ما را روایت کند آن طور که ما گفتهایم و خدا را بخواند بدون اینکه از خدا طلبکار باشد.
علامه حسن حسنزاده آملی متولد 1307، روحانی مجتهد، عارف، فیلسوف متأله و مدرس دروس حوزوی است، وی که تاکنون 85 بهار را پشت سر گذاشته است، یکی از اساتید مطرح اخلاق است که در فلسفه، عرفان، فقه، اصول، ادبیات، ریاضیات، علم فیزیک و شیمی و بسیار علوم دیگر نیز تخصص دارد. بازخوانی سخنان اخلاقی این عارف بالله که در سومین همایش طبیب روحانی تجلیل شده است، خالی از لطف نیست.
*خاطرهای از استاد قاضی طباطبایی
یکی از اساتید بزرگوارم، عالم متأله و حکیم و عارف موحد آیتالله سیدحسن قاضی طباطبایی تبریزی مشهود به الهی مکرراً مرا به مراقبه و ادب با خداوند و محاسبه نفس سفارش میفرمودند، خصوصاً روی مراقبه خیلی تأکید داشتند که هیچگاه، دم مسیحایی حضرتش و بهرههایی را که از ایشان بردهام، فراموش نمیکنم.
*نگویید علم در آسمان است!
حضرت عیسی روح الله و کلمة الله(ع) میفرمایند: نگویید علم در آسمان است و چه کسی قادر خواهد بود به آسمان صعود کرده و آن را بیاورد یا در دل زمین است و چه کسی میتواند به اعماق زمین رفته و آن را بیاورد، بلکه علم در قلوب شما سرشته شده است بیایید و در حضور حضرت حق به آداب ملائکه متأدب شده و به اخلاق صدیقین متخلق شوید تا علم حقیقی در جانتان آشکار شود و سر تا پای وجودتان را فرا گیرد.
*معنای ادب با خداوند
امام جواد(ع) میفرمایند: هرگاه دو نفر را مقایسه کنیم آنکه ادبش بیشتر باشد نزد خدا برتر است، سؤال شد، یا بن رسول الله(ص) ادب با مردم را میدانیم و برتری آن برایمان واضح است، اما ادب با خدا چگونه است؟
امام(ع) فرمودند: قرآن را تلاوت کند آن گونه که نازل شده است احادیث ما را روایت کند آن طور که ما گفتهایم و خدا را بخواند بدون اینکه از خدا طلبکار باشد (و خود را مدیون خداوند بداند) و روایت شده است خداوند متعال در بعضی کتابهای آسمانیاش میفرماید:
ای بنده من! آیا سزاوار است وقتی با من سخن میگویی به چپ و راست نگاه کنی، در حالی که اگر بندهای مثل خودت با تو سخن بگوید و این گونه رفتار کند رهایش میکنی!
بنده من آیا این ادب است که وقتی با برادرت سخن گویی به او توجه کنی و چقدر ادب را رعایت میکنی، اما با من این گونه نباشی پس چه بد بندهای است، بندهای که این گونه باشد.
روایت شده است که روزی پیامبر اکرم(ص) به طرف گوسفندانش که به همراهی چوپانی به بیابان فرستاده بود رفت، چوپان، بی خبر از آن حضرت، لباسهایش را در آورده بود، به محض اینکه متوجه آمدن حضرت رسول(ص) شد لباسهایش را پوشید.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: برو ما نیازی به چوپانی تو نداریم، ما خاندانی هستیم که کسی را که حتی در خلوت با خدایش رعایت ادب نکند، استخدام نمیکنیم.
*ادب با خدا چگونه حاصل میشود؟
ادب با خدا در اثر اقتداء به آداب الهی و آداب رسول خدا(ص) و اهل بیتش پدید میآید که در حقیقت همان عمل به دستورات خدا و صبر در بلا و مشکلات است.
*نمونههایی از ادب پیامبران الهی با خداوند
-ادب حضرت ایوب(ع)
حضرت ایوب(ع) از روی ادب عرضه میدارد: «رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»، خدایا بلا و مشکلات به من روی آورده است و تو بخشندهترین بخشندگانی! حضرت ایوب(ع) در این جمله از دو جهت ادب ورزیده است.
الف: نگفت: «انک امسستنی بالضر» خدایا تو مرا گرفتار بلا کردهای، بلکه گفت بلا به من روی آورده است.
ب: نگفت «ارحمنی»، خدایا به من رحم کن بلکه به صورت کنایه گفت: خدایا تو بخشندهترین بخشندگانی و اینکه، این گونه به صورت کنایه فرمود، از این جهت بود که خواست مقام و مرتبه صبر در بلا را حفظ کرده باشد.
-ادب حضرت ابراهیم(ع)
همچنین حضرت ابراهیم(ع) به خاطر رعایت ادب عرضه داشت: «وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ»، وقتی من مریض شدم خدا مرا شفا میدهد و نگفت: «اذا مرضتنی»، وقتی مرا مریض کردی پس شفایم بده.
و حضرت ایوب(ع) در جایی دیگر میفرماید: «أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ»، خدایا شیطان مرا سخت به رنج و عذاب انداخته است، زیرا شیطان مردم را تحریک میکند و سبب اذیت و آزار آنها میشود و همه این تعابیر از پیامبران الهی نشانگر ادب سخن گفتن آنها با خداوند متعال است.
-ادب حضرت آدم(ع)
حضرت آدم(ع) و همسرش نیز در سخن گفتن با خداوند رعایت ادب را کرده و این گونه عرضه میدارند: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ»، خدایا ما به خویشتن ظلم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و به ما رحم نکنی جزو زیانکاران خواهیم بود.
در مقابل، ابلیس ادب را رعایت نکرده و میگوید: «فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ»، خدایا چون تو مرا گمراه کردی! من هم در مسیر و صراط مستقیم بندگانت قرار میگیرم و آنها را به انحراف میکشانم.
*خاطرهای از حج علامه
سخن و خاطرات در این موضوع فراوان است و اصلاً رفتار و کردار ایشان مصداق روشنی از ادب با خداوند است، سالیان متمادی که در محضر درس حضرت استاد علامه حسنزاده شرف حضور داشتیم هیچگاه دیده نشد، چهار زانو بنشینند، همه دو زانو و با رعایت ادب با خداوند سبحان بودند که البته این خود نتیجه مراقبت و حضور است که انسان را عنداللهی میکند.
یکی از همسفران حج استاد نقل میکرد: در طی این سفر ما هیچگاه ندیدیم، ایشان به غیر از دو زانو باشند، تا بیدار بودند این چنین بودند، خواب را هم بعد از ما میخوابیدند و همیشه قبل از ما برای تهجّد و نماز شب بیدار بودند.
*ادب راه رسیدن به تجلیات الهی
روزی در اثنای درس مصباح الانس که سخن در انواع تجلی ذاتی، صفاتی و فعلی بود حضرت استاد فرمودند: راه وصول به تجلیات رعایت ادب مع الله است و با یادی از بزرگ استاد اخلاق و عرفان مرحوم آسیدعلی قاضی (1285-1366ه.ق) فرمودند: هر کس به دست مرحوم قاضی (قدسسره) افتاد خورد شد!
*مکاشفهای از مرحوم قاضی!
آن روز سخن در رعایت ادب مع الله بود حضرت استاد فرمودند: یکی از شاگردان آن مرحوم نقل کرد: من شب در خانه به متکا تکیه داده بودم و قرآن میخواندم، فردا که به درس حضرت استادم، آیتالله قاضی حاضر شدم، بدون سؤال از من فرمودند: این چه نوع قرآن خواندن است؟!
مدتی ماجرا گذشت، شبی دیگر که میخواستم در خانه پایم را دراز کنم، کتابها را بالای طاقچه گذاشتم تا رعایت ادب شود، صبح که به درس آمدم حضرت استاد فرمودند: حالا که کتابها را بالا گذاشتی بیادبی نیست!
*ادب سرمایه راه
حضرت استاد در نامهای به یکی از دوستانش این گونه مرقوم فرمودند: این رباعی که از طبع این بنده فقیر الی الله جاری شده است، به حضور دوست بزرگوار جناب آقای ... تقدیم میدارد:
سرمایه راهرو حضور و ادب است
آنگاه یکی همت و دیگر طلب است
ناچار بود راهرو این چار اصول
ورنه به مراد دل رسیدن عجب است
مولوی در اینباره میگوید:
از خدا جوییم توفیق ادب
بی ادب محروم شد از لطف رب
بی ادب تنها خود را داشت بد
بلکه آتش بر همه آفاق زد
امام مهدی(عج) در شرایط و موقعیتی به دنیا آمدند که حکومت عباسی با تمام قدرت و توان بر منصب زمامداری مسلمانان تکیه زده و علاوه بر سلطه بر اوضاع سیاسی نظامی و اجتماعی بر امور اقتصادی نیز چنگ انداخته بود.
یکی از سؤالات درباره امام زمان (عج) این است که وضعیت سیاسی و اجتماعی هنگام ولادت حضرت مهدی (عج) چگونه بود؟
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، در یادداشتی این مسأله را بررسی کرده است.
سال ولادت امام زمان (عج) بنابر نقل اکثر مورخین معتبر و محدثین شیعه و غیر شیعه نیمه شعبان سال 255 (هـ . ق) میباشد.(1)
در آن روزگار سامرا پایتخت حکومت عباسی بود و امام حسن عسکری ـ علیهالسّلام ـ تحت نظارت و مراقبت شدید قرار داشت.
امام ـ علیهالسّلام ـ در این موقعیت علاوه بر آنکه مسئولیت عام امامت و رهبری جامعه اسلامی به ویژه شیعیان را بر عهده داشت وظیفه سنگین و مهمتر دیگری را نیز عهده دار بود و آن زمینه سازی و مهیا ساختن جامعه اسلامی برای تولد جانشین پس از خود یعنی فرزندش حضرت مهدی ـ علیهالسّلام ـ بود البته این امر خطیر باید به صورتی انجام میپذیرفت که نه تنها حکومت عباسی از آن مطلع نشود بلکه دیگران نیز ولو از بستگان امام باشند نباید از آن آگاه گردند چه اینکه اطلاع یافتن از ولادت مساوی یا به خطر افتادن جان امام مهدی ـ علیهالسّلام ـ بود.
این همه در حالی بود که حکومت از بشارت به تولد چنین فرزندی از امام عسکری ـ علیهالسّلام ـ از سالیان قبل اطلاع یافته بود لذا تمام حرکات و سکنات امام عسکری ـ علیهالسّلام ـ و خانواده و اطرافیان او را زیر نظر داشت به همین جهت گام اصلی را در این جهت برداشت و ابتداءَ امام ـ علیهالسّلام ـ را به زندان و محاصره افکند و سپس با جاسوسان بسیاری بیت و خانواده امام را کنترل میکرد.
به هر حال امام مهدی ـ علیهالسّلام ـ در روزگاری پا به عرصه وجود نهاد که وضعیت سیاسی و اجتماعی بسیار تاریک بود و ترس و بیم سایه گستر بود ظلم و جور همه جا را فرا گرفته آشوبها فراگیر بوده و شورشهای داخلی همه جا به چشم میخورد و تمام اینها را میتوان ناشی از علتهای زیر دانست:
الف. تسلط ترکها بر اوضاع حکومت و خود سری آنها در تمام شئون سیاسی حکومت در حالی که هیچ آگاهی از سیاست و اداره مملکت نداشتند. (2)
ب. نادانی و بیخبری سلاطین عباسی و فرو رفتن آنها در شهوترانیها ولخرجیها و بیاعتنایی به تمام شؤون زندگی رعیت. (3)
به عنوان نمونه در تاریخ آمده است هزینه مخارج جشن ختنهکنان عبدالله معتز پسر متوکل بالغ بر 86 میلیون درهم شده بود و یا متوکل هنگامی که قصر «جعفری» خود را تمام کرد مطربان و دلقکان را فراخواند و پس از انجام کارشان به آنها دو میلیون درهم داد. (4)
برخی از آثار وضعیت یاد شده عبارتند از:
1. شکنجه علویان به بدترین وضع جسمی (5) و به تنگنا قرار دادن در مسائل مالی و اقتصادی مثلاً در تاریخ این دوره آمده است که حاکمان عباسی از جمله متوکل به ساکنین حجاز دستور داد تا هیچ گونه ارتباطی با علویان بر قرار نسازند و آن ها را از نظر مالی حمایت نکنند و از حداقل احتیاجات محروم بمانند. (6)
2. ظلم و جور وزراء (7)
3. نهضتهای داخلی (8)
4. نهضت زنگیان (9)
5. خشونت در جمع آوری مالیات و سوء استفاده عباسیان از اموال دولتی در سال 254 (هـ . ق) شورش جدّی در جنوب عراق صورت گرفت که مدت چهارده سال خطری برای دستگاه خلافت به شمار میرفت.
این شورش نتیجه دشواریهای اجتماعی خاصی بود که تا آن زمان به آنها توجه نشده بود رهبر این شورش را فردی به نام علی که مدعی بود از اخلاف علی ـ علیهالسّلام ـ است بر عهده داشت و مشکلات فراوانی را به وجود آورد افرادی که در این شورش دست داشته گروه زیادی از بردگان سیاه بومی آفریقا بودند که در جنوب عراق به کشاورزی اشتغال داشتند و چون در اوضاع و احوال بسیار بدی میزیستند دست به شورشی زدند و این قیام به قیام صاحب زنج شهرت یافت. (10)
علاوه بر این قبیل آشوبها که حاکی از ستمگری و ظلم حاکمان عباسی بود فساد دستگاه حکومت نیز وضعیتی را برای جامعه اسلامی به وجود آورده بود که قابل تحمل نبود.
جرجی زیدان با بررسی اوضاع این دوران درباره فساد عباسیان مینویسد: «فساد دستگاه عباسیان را فرا گرفته بود وزیران و سرداران برای کسب نفوذ و قدرت و مال با هم مبارزه داشتند و در عین حال از هر راهی که می توانستند پول به دست میآرودند و ذخیره روز مبادا میکردند.» (11)
امام حسن عسکری ـ علیهالسّلام ـ نیز اوضاع خطیر سیاسی ـ اجتماعی حاکم در این عصر را در قالب دعا ترسیم کرده که خلاصه آن چنین است:
1. گسترش فتنههای وحشتناک میان مسلمانان.
2. خواری و پستی آنان.
3. فرمانروایی جنایتکاران و فرومایهگان، که نتایج و آثار این سیاست را در بارزترین نمونه های آن در امور زیر میتوان دید:
الف. تعطیلی احکام خداوند.
ب. تبدیل بیت المال به اموال شخصی حکام و کارگزاران.
ج. صرف بیت المال در راه های باطل.
د. واگذاری مناصب دولتی به اصل ذمّه.
هـ. ولایت فاسقان و فاجران بر مردم مسلمان. (12)
به هر حال امام مهدی ـ علیهالسّلام ـ در شرائط و موقعیتی به دنیا آمد که حکومت عباسی با تمام قدرت و توان بر منصب زمامداری مسلمانان تکیه زده و علاوه بر سلطه بر اوضاع سیاسی نظامی و اجتماعی بر امور اقتصادی نیز چنگ انداخته بود و تمام این امور با سیاست گذاری عباسیان و وابستگان ایشان اداره میشد.
حال با توجه به چنین موقعیتی حضرت مهدی ـ علیهالسّلام ـ در چنین خانوادهای به وجود می آید و به خواست خداوند متعال از گزند دشمنان و حوادث در امان میماند تا روزی که به اذن خداوند ظهور نماید و ریشه ظلم و فساد و تباهی را از بیخ و بن بر کند.
پاورقی
1. شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، 1413ق، ج 2، ص 339. محمد بن یعقوب کلینی، کافی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق. ج 1، ص 514.
2. ر.ک: مسعودی، مروج الذهب، بیروت، دارالمعرفه، 1403ق، ج 4، ص 145. باقر، شریف قرشی، زندگانی امام حسن عسکری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1371، ص 288.
3. جاحظ، البیان و التبیین، ج 3، ص 370 ـ 371.
4. ر.ک: پور سید آقایی، مسعود و همکاران، تاریخ عصر غیبت، قم، انتشارات حضور، چاپ دوم، 1383، ص89ـ91 به نقل از: العصر العباسی الثانی، دکتر شوقی ضعیف، ص 67 ـ 69.
5. مسعودی، همان، ج 4، ص 180، ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص 395.
6. جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، قم، انتشارات حضور، چاپ دوم، 1383، ص 133.
7. ر.ک، شریف قرشی، باقر، تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، 1371، ص 258.
8. ابن اثیر، الکامل، بیروت، دار صادر، 1385، ج 5، ص 314 ـ 316.
9. جمعی از نویسندگان، تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1381، ص 87.
10. ر.ک: تاریخ اسلام، ص 187 ـ 188، الکامل، ج 7، ص 205 به بعد.
11. تاریخ التمدن الاسلامی، بیروت، دار مکتبة الحیاة، ج 4، ص 461.
12. سید ابن طاووس، مجمع الدعوات، قم،منشورات دارالذخائه، چاپ اول، 1411 هـ، ص 63 ـ 67.
امام زمان(عج) خطاب به حسن بن مثله جمکرانی فرمود: نزد سید ابوالحسن برو و بگو تا حسن بن مسلم را حاضر کند و درآمد چند ساله این زمین را از او بگیرد و خرج بنای مسجد کند و مابقی مخارج مسجد را از «رهق» بیاورد و مسجد را تمام کند.
یکی از مکانهای مقدس برای دعا و راز و نیاز با امام زمان(عج) طبق روایات رسیده مسجد مقدس جمکران در شهر قم است، به همین منظور در ادامه به تاریخچه مختصر احداث مسجد مقدس جمکران از کتاب «نجمالثاقب» تألیف محدث نوری اشاره میشود.
شیخ حسن بن مثله جمکرانی میگوید: من شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان سال 273 هجری در خانه خود خوابیده بودم که ناگهان عدهای از مردم به در خانه من آمدند و در حالی که نیمی از شب گذشته بود، مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و خواسته امام مهدی(عج) را اجابت کن که تو را میخواند».
حسن بن مثله جمکرانی میگوید: برخاستم و به در خانه آمدم، جماعتی از بزرگان را دیدم؛ سلام کردم، جواب دادند و آنگاه مرا آوردند تا جایگاهی که اکنون مسجد است. دیدم تختی گذاشتهاند و فرشی بر آن پهن کردهاند و ...؛ جوانی سی ساله بر آن بالشها تکیه کرده و شخصی پیر در مقابل او نشسته و کتابی در دست گرفته و میخواند، آن پیرمرد حضرت خضر(ع) بود.
آن پیرمرد مرا نشاند و امام(عج) به من فرمود: «برو و به حسن بن مسلم بگو که تو چند سال است که در این زمین میکاری و ما خراب میکنیم و پنج سال است که زراعت میکنی و امسال دوباره زراعت کردی، دیگر اجازه نداری که در این زمین زراعت کنی و باید هر نفعی که از این زمین بردهای، برگردانی تا در این مکان مسجد بنا کنند، به او بگو: حق تعالی این زمین را از میان زمینهای دیگر برگزیده است و تو آن را همراه زمین خود گرفتی و حال آن که خداوند به سبب این عمل تو، دو پسر جوانت را از تو گرفت و تو بیدار نشدی»!.
حسن بن مثله گفت: ای مولای من، باید لیل و نشانی بر گفته شما داشته باشم تا مردم حرف مرا تصدیق کنند. حضرت(عج) فرمود: «ما در این جا علامتگذاری میکنیم، تا تو را تصدیق کنند، تو نزد سید ابوالحسن برو و بگو تا حسن بن مسلم را حاضر کند و درآمد چند ساله این زمین را از او بگیرد و خرج بنای مسجد کند و مابقی مخارج مسجد را از «رهق» (یکی از روستاهای کاشان) بیاورد و مسجد را تمام کند».
در ادامه تصاویری از حضور رهبر انقلاب را در مسجد مقدس جمکران را مشاهده میکنید:
تحقیقات جدید در «لسآنجلس» نشان داده است آن دسته از مردانی که به اندازه کافی میخوابند، شانس بیشتری برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند.
به نقل از مدیکال نیوز تودی، تحقیقات انجام شده توسط پژوهشگران موسسه لسآنجلس پزشکی «بیو مد»، (LA BioMed) ارتباط بین خواب و استفاده بدن از انسولین را نشان داده است.
این یافتهها ثابت کرد که خواب کافی میتواند استفاده بدن از انسولین، هورمون تنظیم کننده سطح قند خون را بهبود بخشد.
«پیتر لیو» محقق اصلی این تحقیقات از موسسه تحقیقات پزشکی لس آنجلس از مرکز پزشکی UCLA «هاربر» (LA BioMed) و همکارانش مردانی را که در زندگی خود در طول هفته بیخوابی مزمن داشتند را مورد ارزیابی قرار دادند.
آنها دریافتند که مردان حساس به انسولین بعد از سه شب خواب تعطیلات آخرهفته به طور قابل توجهی بهبود یافتند.
لازم به ذکر است که آشکارترین عمل انسولین، پایین آوردن سریع مقدار قندخون است؛ بسیاری از بافتهای بدن برای گرفتن گلوکز، از خون به انسولین متکی هستند.
در غیاب انسولین، گلوکز نمیتواند به آسانی وارد سلولها شود و بنابراین، سوختن و تولید انرژی از آن، دچار اختلال میشود، دو مورد استثنای مهم در این میان، مغز و کبد هستند که سلولهای آنها حتی در غیاب انسولین، کاملا نسبت به گلوکز نفوذپذیری دارند.
دیابت نوع 2 شرایط مزمنی است که در آن بدن قادر به استفاده و ذخیره گلوکز نمیباشد و گلوکز به جای تبدیل به انرژی به جریان خون باز گشته و سبب ایجاد علایم مختلف میگردد.
دیابت نوع 2 (یا دیابت بزرگسالی یا غیر وابسته به انسولین) در نتیجه عدم توانایی بدن در تولید انسولین کافی و/یا ناتوانی از استفاده بهینه از انسولین تولیدی رخ میدهد. (به این حالت مقاومت به انسولین گفته میشود).
این نوع دیابت اغلب در افراد بالای 40 سال، چاق و دارای سابقه خانوادگی دیابت رخ میدهد ولی متاسفانه باید اذعان کرد که امروزه آمار ابتلا افراد جوانتر نیز به دلیل شیوه زندگی امروزی افزایش یافتهاست.
این یافتهها در نود و پنجمین سالگرد نشست سالانه انجمن غدد درون ریز و متابولیسم، که در سان فرانسیسکو برگزارشد، ارائه شد.
لیو در باره این تحقیقات گفت: افزایش خواب برای افرادی که بیماری مزمن کمخوابی دارند میتواند حساسیت بدن را به انسولین بهبود بخشد و در نتیجه به کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم منتهی شود.