خوش آمدید

سن: آقايان چهل و پنج ساله يا بيشتر و خانم‌هاي پنجاه و پنج ساله يا بالاتر بسيار بيشتر از افراد جوان‌تر در معرض سكته قلبي هستند.

دخانيات: سيگار كشيدن يا در معرض دود سيگار بودن منجر به آسيب‌هايي به ديواره عروق مي‌شود و كلسترول و ساير مواد در عروق خوني رسوب مي‌كنند. سيگار كشيدن همچنين خطر ايجاد لخته‌هاي خوني مرگبار را كه منجر به سكته قلبي مي‌شوند نيز افزايش مي‌دهد.

ديابت: در بيماري ديابت، بدن قادر به توليد ميزان كافي انسولين نيست. انسولين هورموني است كه توسط لوزالمعده ترشح مي‌شود و امكان استفاده از گلوكز را به بدن مي‌دهد. ديابت مي‌تواند در كودكي ايجاد شود، ولي تظاهر غالب آن در ميانسالي و در ميان افراد چاق است.

فشار خون بالا: فشار خون بالا در طول زمان باعث آسيب به شريان‌هاي تغذيه‌كننده قلب مي‌شود. احتمال ابتلا به فشار خون بالا با افزايش سن بيشتر مي‌شود؛ ولي در بيشتر افراد داشتن رژيم غذايي سرشار از نمك و داشتن اضافه وزن عامل اصلي آن است. فشار خون بالا مي‌تواند ارثي نيز باشد.

بالا بودن سطح كلسترول يا تري‌گليسريد خون: كلسترول از عمده موادي است كه مي‌تواند در عروق رسوب كرده و باعث باريك شدن آنها شود. كلسترول بد يا LDL بيشترين عامل باريكي عروق است. تري‌گليسريد بالا نيز در اثر رژيم غدايي نامناسب ايجاد مي‌شود. كلسترول خوب يا HDL باعث از بين رفتن كلسترول اضافي مي‌شود و خطر ايجاد سكته قلبي را كاهش مي‌دهد.

سابقه خانوادگي به ‌حمله قلبي: اگر يكي از والدين يا ساير بستگان مبتلا به سكته قلبي بوده‌اند، احتمال سكته براي شما هم چند برابر ديگران است. ممكن است خانواده‌تان از نظر ژنتيكي در شرايطي باشند كه سطح كلسترول خون‌شان بالاست يا فشار خون بالا دارند كه هر دوي اين عوامل منجر به افزايش خطر سكته قلبي مي‌شود.

نداشتن فعاليت جسماني: فعاليت بدني كم باعث ته‌نشين شدن كلسترول در عروق مي‌شود. افرادي كه به طور منظم تمرين‌هاي ايروبيك انجام مي‌دهند از سيستم قلبي ـ عروقي سالم‌تري برخوردارند و خطر سكته قلبي در آنها بسيار كمتر است. نرمش و ورزش همچنين در كاهش فشار خون نيز موثر است.

چاقي: از آنجا كه افراد چاق داراي چربي بيشتري هستند و فشار خون بالاتري دارند و احتمال ابتلا به ديابت در آنها بالاتر است، شانس ابتلا به سكته قلبي نيز در آنها به مراتب بيشتر است.

استرس: داشتن استرس بيش از حد و عصبي بودن، فرد را مستعد حمله قلبي مي‌كند.

مواد مخدر: استفاده از موادي مانند كوكائين و آمفتامين احتمال اسپاسم شريان‌هاي كرونري را افزايش مي‌دهد.

بقیه در ادامه

 ايران روي صفحه تكتونيك اوراسيا‌ و در جوار صفحه عربستان قرار دارد كه فعاليت اين دو صفحه باعث به وجود آمدن رشته كوه زاگرس شده است. كوه‌هاي دماوند، علم‌كوه، سبلان، زردكوه بختياري و اشترانكوه داراي يخچال‌هاي طبيعي هستند. طبق تعريف كنوانسيون رامسر در ايران تالاب كوچك و بزرگ زيادي وجود دارد كه فقط حدود 300 عدد آنها شناخته شده‌اند. از زاويه‌اي ديگر زلزله، خشكسالي، سيل، توفان شن و ريزگردها، برف و بوران و تگرگ، حوادثي طبيعي هستند كه رخدادشان در ايران، نشاني از پويايي و تنوع بالاي جغرافياي طبيعي ايران دارد.

جغرافياي جانوري ايران

جغرافياي جانوري شاخه‌اي از جانورشناسي است كه توزيع‌ گونه‌هاي جانوري را مورد بحث قرار مي‌دهد. ايران در محل تلاقي سه منطقه زيست ـ جغرافيايي شرقي، حاره‌اي قديم و ديرين شمالگان‌ قرار دارد. از منطقه زيست جغرافيايي ـ شرقي جانوراني نظير سنجاب بلوچي، تمساح پوزه كوتاه تالابي معروف به گاندو، وزغ بلوچي، جربيل بلوچي و خرس سياه آسيايي در ايران حضور دارند. جانوراني نظير خاردم مصري، رودك عسل‌خوار و اكراس آفريقايي از منطقه زيست ـ جغرافيايي حاره‌اي قديم و اغلب جانوران ايران مربوط به منطقه زيست ـ جغرافيايي ديرين شمالگان هستند. دانشمندان جغرافياي جانوري‌ معتقدند ايران از نظر جغرافياي جانوري در منطقه مديترانه‌اي باستاني‌ قرار دارد. بخش ايراني اين منطقه در دو زير منطقه به نام‌هاي صحرا ـ گوبي و ماكرونزي ـ مديترانه‌اي واقع شده است. زير منطقه صحرا ـ گوبي به دو حوزه كلان ايرانو ـ توراني و صحرا ـ عربستان و زير منطقه ماكرونزي ‌ـ مديترانه‌اي حوزه كلان قفقاز‌ را در برمي‌گيرد. از حوزه كلان ايرانو ـ توراني دو حوزه ايران مركزي و تركمن ـ خراسان در ايران واقع شده‌اند. حوزه هيركاني شمال ايران نيز در حوزه كلان قفقاز جاي مي‌گيرد.

جغرافياي گياهي ايران

ايران متنوع‌ترين و جذاب‌ترين شرايط را از نظر پوشش گياهي در ميان تمام كشورهاي جنوب غربي آسيا دارد. امروزه جنگل‌هاي مرطوب در بخش‌هايي از سواحل خزر ديده مي‌شوند و جنگل‌هاي سازگار به خشكي نيز در كوه‌هاي كردستان، رشته كوه‌هاي زاگرس و كوه‌هاي شمال خراسان گسترده شده‌اند. حوزه ايرانو ـ آناتولي منطقه رويشي ايرانو ـ آناتولي بخش وسيعي از نواحي شمال غربي تا شرق و جنوب كشور را در برگرفته است. حوزه نوبو ـ سندي نيز سواحل خليج فارس و درياي عمان و بخش‌هاي وسيعي از استان سيستان و بلوچستان را پوشش مي‌دهد. حوزه اكسينو ـ هيركاني قفقاز بخشي از منطقه رويشي اروپا ـ سيبري است كه شمال ايران (نوار ساحلي خزر) و بخش‌هايي از جنگل‌هاي ارسباران را شامل مي‌شود. زير منطقه صحرا ـ عربستان شرقي نيز بخش‌هايي از استان خوزستان و ايلام را مي‌پوشاند.

لكه‌هاي داغ تنوع زيستي ايران

ايران به دليل شرايط اقليمي و توپوگرافي متنوع و وجود گونه‌هاي بوم‌زاد زياد و تهديد و تخريب گسترده دو بخش از كشورمان به شبكه جهاني نقاط داغ تنوع‌زيستي پيوسته است. اولي «لكه داغ قفقاز» است كه جنگل‌هاي ارسباران و جنگل‌هاي هيركاني شمال ايران را شامل مي‌شود و دوم، «لكه داغ ايران و آناتولي» است كه غرب و شمال غرب ايران، رشته كوه‌هاي زاگرس، البرز تا كوه‌هاي كپه‌داغ در شمال شرق ايران را شامل مي‌شود. نورمن ماير سال 1988 اصطلاح «لكه داغ» را براي نخستين بار ابداع كرد. اين اصطلاح به مناطقي گفته مي‌شود كه هم داراي تعداد زيادي «گونه بوم‌زاد» (Endemic species) هستند و هم تحت فعاليت‌هاي انساني تهديد و تخريب مي‌شوند. اين مناطق در سطح جهاني به مراقبت‌هاي ويژه حفاظتي و حفاظت فوري نياز دارند و از اين نظر هميشه مطرح بوده و هستند.

مرزوبوم ايران

ايران با يك ميليون و 648 هزار كيلومتر مربع در 32 درجه عرض شمالي و 53 درجه طول شرقي بين درياي خزر، خليج فارس و درياي عمان قرار دارد. ايران از نظر مساحت در رتبه 19 جهان قرار دارد و داراي 2510 كيلومتر خط ساحلي در شمال‌ (630 كيلومتر) و جنوب‌ (1880 كيلومتر) است. همچنين ايران با كشورهاي همسايه خود نظير ارمنستان‌ (35 كيلومتر)، بخش غربي آذربايجان‌ (432 كيلومتر)، بخش شرقي آذربايجان‌ (179 كيلومتر)، عراق‌ (1458 كيلومتر)، پاكستان‌ (909 كيلومتر)، تركيه‌ (499 كيلومتر) و تركمنستان‌ (992 كيلومتر) مرز مشترك دارد. مرتفع‌ترين نقطه و پست‌ترين منطقه در ايران به ترتيب قله دماوند با 5671 متر بالاي سطح دريا و سواحل درياي خزر با 28 متر پايين‌تر از سطح درياست. فاصله دورترين نقطه در شمال غربي تا دورترين نقطه در جنوب شرقي 2250 كيلومتر و فاصله دورترين نقطه در شمال شرقي تا دورترين نقطه در جنوب غربي 1400 كيلومتر است.

علي ترك قشقايي

نخستين بار سال 1895 جان هارش‌برگر (Jan Hrshberger) اصطلاح گياه‌شناسي قومي يا گياه‌قوم‌شناسي را ابداع و آن را به عنوان علم مطالعه روابط كاربردي و سودمند، بين انسان و گياهان پيرامونش از جمله كاربردهاي دارويي گياهان تعريف كرد اما ريچارد اوانس شولتس بود كه آن را به عنوان يك رشته دانشگاهي پايه‌ريزي كرد. گياه‌قوم‌شناسي تا نيمه قرن بيستم كاملا توصيفي عمل مي‌كرد و پژوهشگران اين علم فهرستي از گياهان و كاربرد آنها را گردآوري مي‌كردند اما در 60 سال اخير اين علم جنبه تحليلي و آماري به خود گرفته است و گياه‌ قوم‌شناسان امروزه با سوالات نظري درگير هستند. امروز «تنوع‌زيست ـ فرهنگي» مطرح است كه رابطه تنوع‌زيستي و تنوع فرهنگي را مورد بحث قرار مي‌هد و گياه‌شناسي قومي نيز به طور چشمگيري به حمايت از طرح‌هاي حفاظتي در دو جنبه اجتماعي و زيستي گرايش پيدا كرده است.

هدف اصلي مرحله دهاني گوارش خردشدن قطعات درشت غذا و تبديل آن به شكل خمير و البته شكستن مولكول‌هاي درشت‌تر آن به مولكول‌هايي ريزتر است. در اين مرحله غذا آماده حركت از دهان به سوي معده و ادامه گوارش در آن خواهد شد. درست است كه دندان‌ها وظيفه يكي از مهم‌ترين فعاليت‌هاي گوارشي، يعني جويدن را برعهده دارند، اما به تنهايي نمي‌توانند از پس اين وظيفه برآيند. هنگام جويدن، زبان كه يك عضو ماهيچه‌اي بسيار منعطف است با حركات وسيع خود غذا را زير دندان‌ها مي‌فرستد و در ميان آنها جابه‌جا مي‌كند. علاوه بر آن در پايان عمل جويدن، زبان محصول نهايي مرحله دهان را به سمت حلق هدايت مي‌كند.

غدد بزاقي و بزاق

غدد بزاقي از اعضاي جانبي دستگاه گوارش به شمار مي‌روند. دستگاه گوارش در واقع يك لوله طولاني است كه به ترتيب از دهان، حلق، مري، معده، روده‌كوچك و روده‌بزرگ تشكيل‌شده و در نهايت به مقعد ختم مي‌شود. غذا براي انجام عمل گوارش يا به عبارت ديگر تبديل‌شدن به مواد قابل جذب در بدن بايد از اين لوله طولاني عبور كند، اما در جنب اين لوله، اعضاي ديگري هم هستند كه با ترشح آنزيم‌هايي به درون آن، بخشي از فرآيند گوارش را به عهده دارند. به اين اعضا، اعضاي جانبي دستگاه گوارش مي‌گويند كه عبارتند از غدد بزاقي، لوزالمعده، كبد و كيسه صفرا.

بزاق كه مخلوطي از دو گونه مايع است؛ يكي مايع غليظ و لزج (موكوس) و ديگري مايع آبكي (سِروز)، در بدن انسان در سه جفت غده بزاقي توليد و از آن به حفره دهاني ترشح مي‌شود. هر جفت از اين غده‌ها بر اساس محل استقرارش نام خاصي را به خود اختصاص داده است. در ضمن در ترشح موكوس و سروز در بين اين جفت‌ها تقسيم كار شده است: 1 ـ غدد بناگوشي كه وظيفه توليد و ترشح سروز يا همان مايع آبكي را به عهده دارند. 2‌ ـ غدد زير فك پايين كه توليد و ترشح مخلوطي از موكوس و سروز را به عهده دارند. 3 ـ غدد زير زباني كه وظيفه توليد و ترشح موكوس يا همان مايع غليظ و لزج را به عهده دارند.

وظايف بزاق

بزاق در حفره دهاني كارهاي فراواني انجام مي‌دهد كه مهم‌ترين‌شان را مي‌توان چنين برشمرد:

جويدن: ترشح بزاق و حضور آن در حفره دهاني براي عمل جويدن امري حياتي است تا آنجا كه دندان‌ها در غياب بزاق هرگز نمي‌تواند غذا را بجوند.

روان‌سازي و چسبناكي: موكوس در بزاق سبب چسبيدن مواد غذايي جويده شده و تبديل آنها به گلوله‌هاي لغزان مي‌شود تا مسير خود را از راه مري به معده به راحتي و بدون آسيب به لايه‌ها و بافت‌هاي مخاطي طي كنند. به علاوه، بزاق كل سطوح مخاطي را در حفره دهاني و مري مي‌پوشاند و اين سطوح را روان مي‌كند. به اين ترتيب، هيچ ماده غذايي مستقيما با سطح اين مخاط تماس پيدا نمي‌كند.

تشخيص طعم غذا: براي تشخيص طعم غذا كه از وظايف زبان است، لازم است ملكول‌هاي غذا در بزاق حل شوند وگرنه زبان نمي‌تواند از عهده اين كار برآيد.

بهداشت دهان: بزاق تقريبا هميشه حفره دهاني را شست‌وشو مي‌دهد و تكه‌هاي ريز غذا را با خود مي‌برد و دهان را نسبتا تميز نگه مي‌دارد. از همين رو هنگام خواب كه جريان بزاق در دهان كاهش چشمگيري مي‌يابد، باكتري‌ها با خاطري آسوده در آنجا تجمع مي‌كنند و سبب ايجاد بوي بد صبحگاهي دهان مي‌شوند. بزاق همچنين دربردارنده آنزيم «ليزوزيم» است كه بسياري از باكتري‌ها را از بين مي‌برد و مانع تجمع بيش از حد باكتري‌ها در دهان مي‌شود.

شكستن مولكول‌هاي هيدروكربن: بزاق در دهان، مولكول‌هاي هيدروكربن را به ملكول‌هاي كوچك‌تري مي‌شكند و آنها را براي هضم در معده آماده مي‌‌كند.

تنظيم ترشح بزاق: تنظيم ترشح بزاق را «دستگاه عصبي خودكار» به عهده دارد. با احساس بوي غذا يا ورود غذا يا يك شيء خارجي به حفره دهاني يا حتي با فكركردن به غذا يا شيء خارجي در دهان، ترشح بزاق افزايش مي‌يابد. ميزان و نوع بزاق ترشح‌شده را همين دستگاه عصبي تعيين مي‌كند.

اختلالات غدد بزاقي: مهم‌ترين اختلالات غدد بزاقي را مي‌توان به اجمال انسداد مجاري خروج بزاق و عفونت اين غدد دانست. انسداد در نتيجه تشكيل سنگ در مجاري بزاقي است كه بخصوص حين خوردن غذا كه سبب تحريك غدد بزاقي براي ترشح بيشتر مي‌شود، خود را به صورت درد بروز خواهد داد. بعلاوه، غدد بزاقي ممكن است به دلايل گوناگوني عفوني شوند. همه ما به نوعي با اين عفونت آشناييم زيرا يا خودمان در كودكي به اوريون مبتلا شده‌ايم يا دست‌كم يكي از نزديكان‌مان را در اين حال ديده‌ايم. اوريون رايج‌ترين نوع ابتلا به عفونت در ناحيه غدد بزاقي به شمار مي‌رود.

مسعود ايثاري