پشت به اقیانوس هرگز دعای باران بالا نمی رود رودر روی کویر فریاد زدی و باد صحرا در صحرا متولد شد ، امشب به زیارت نواهی فریاد تو آمده ام و لبانم سربلند اعتراف می کند اگر گلوی تو نبود عقل این حنجره هرگز به فریادهای بلند قد نمی داد ، اگر گلوی تو نبود باید برخیزم و رو به اقیانوس انتظار شمایل امروزینَت را از دیوار بوسه بیاویزم ، شاید دلم این دعای عهد را در آستانه ی نام تو مستجاب شود .

سوال – در باب آداب زیارت توضیحاتی بفرمایید .

پاسخ – زیارت کلاس تربیت است . و متن های زیارتی ما متون آموزشی این مدرسه و کلاس است . اگر مفهوم و جایگاه زیارت درک بشود ، شاید آن تاثیرات عمیق و فراوانی که در روایات گفته انسان خیلی ملموس در زندگی خودش احساس کند . من نکته ای در مورد خاستگاه و اهمیت زیارت خدمت بینندگان عزیز عرض کنم . ما مراکز زیارتی متعددی داریم از زیارت خانه خدا گرفته تا قبور ائمه معصومین و رسول گرامی اسلام . شاید بعضی ها سوال کنند که این زیارت به چه منظور است و چرا میلیون ها انسان باید هزینه کنند و به زیارت امام رضا (ع) در مشهد ، مدینه و ائمه بروند ؟ در خانه بنشینند و سلام بدهند ، دور و نزدیک ندارد ، امام همه جا حضور دارد ؟ بخشی از آیات قرآن به ما میگوید با چه کسانی باشید . مثلا می فرماید : یا ایها الذین امنوا تقوا الله و کونوا مع الصادقین . مردم تقوا داشته باشید و با صادقین باشید . نمی گوید در زمان حیا ، بلکه می گوید که همیشه با صادقین باشید . صادقین یعنی کسانی که از نظر اعتقادی و رفتاری معصوم هستند . از معصوم روایت داریم : نحن الصادقون ، منظور از صادقون معصومین هستند . در قرآن داریم : اگر کسی از خدا و پیامبر اطاعت کند با پیامبران ، شهدا و راستگویان همنشین میشود . یکی از مصداق با ائمه بودن زیارت آنها است . وقتی ما به حرم امام رضا (ع) می رویم با امام رضا (ع) هستیم . وقتی حرم پیامبر می رویم با پیامبر هستیم . ما در روایت داریم که با اینکه آن شخص از دنیا رفته ولی جسم او آنجاست ولی روح و آن چهره ی برزخی او در سر قبرش حضور دارد . خیلی ها سوال می کنند که پدر ما از دنیا رفته است و او را در تهران دفن کرده اند و من در مشهد هستم مشود همانجا فاتحه بخوانم و سر قبرش نیایم؟ و چرا سر قبر آمدن تاکید شده است ؟ چون آنجایی که جسد دفن است روح در آنجا حضور دارد . داریم که در قبور ائمه ملائکه می آیند . یکی از مکان هایی که ملائکه هستند قبور ائمه است . و خود معصوم در آنجا نظارت دارد . در زیارت امام رضا (ع) می خوانیم : تو داری من را می بینی ، صدای من را می شنوی و جواب سلام من را می دهی . پس ما به زیارت می رویم تا با ائمه باشیم . نکته ی بعدی این است که قرآن می فرماید : انسانها وقتی به صحرای محشر می آیند حسرت می خورند . انسانها به چیزهای مختلفی حسرت می خورند . یکی از اسامی قیامت یوم الحسرة است . می گویند خدایا ما بخاطر کوتاهی هایی که نسبت به تو کردیم حسرت می خوریم . جنب الله یعنی پهلوی خدا البته خدا پهلو ندارد یا عین الله یعنی چشم خدا و خدا چشم ندارد و این ها کنایه است . امام صادق (ع) فرمود : نحن جنب الله . در زیارت حضرت امیر در نجف می خوانیم : انت جنب الله . یکی از مصادیق جنب الله نزدیکی به خداست و کسی که از همه به خدا نزدیکتر است پیامبر ، ائمه هستند . کسی به خدا از همه نزدیکتر است که معصوم است و گناه نمی کند و عبادت خدا را می کند . و این ها همان معصومین هستند. پس رفتن به زیارت آنها همان جنب الله است و نرفتن به زیارت آنها یک نوع کوتاهی است . امام رضا (ع) فرمودند : هر کس نسبت به امام وظیفه ای دارد و یک از نشانه های وفاداری به امام زیارت کردن قبر آنها است. فردی خدمت امام صادق (ع) آمد و گفت : من مدتی است که نتوانسته ام زیارت جد شما بروم و در زیارت کوتاهی کرده ام . امام فرمود : خیلی بدکاری کردی . تو می توانستی زیارت بروی و نرفتی . اگر از ما نبودی و با ما ارتباط نداشتی ، من اصلا به تو توجه نمی کردم . آیا سزاوار نیست کسی را زیارت کنی که خدا ، انبیاء و ملائکه او را زیارت می کنند ؟ زیارت یک چیز معمولی هم بوده است . حضرت فاطمه (س) مرتب سر قبر حمزه سید الشهدا می آمد و زیارت می کرد . امام حسین (ع) شبهای جمعه کنار قبر برادرش امام حسن (ع) می آمد و زیارت می کرد . امیر المومنین سرقبر مادرش بنت اسد می رفت و زیارت میکرد . این هایی که میگویم در منابع اسلامی است نه فقط در منابع شیعه . پیامبر در مسافرتی که از مدینه داشتند سرقبر مادرشان آمنه رفتند و زیارت کردند . یکی از دلایل اینکه روی زیارت تاکید شده است عبرت گرفتن و ارتباط برقرار کردن است . اصل این است که روی زیارت تاکید شده است . روایت داریم : کسی که امام اول ما را زیارت کند مثل این است که حضرت مهدی را زیارت کرده است . یا اگر کسی به زیارت امام رضا (ع) برود مثل این است که به زیارت امام اول رفته است. زیرا همه ی آنها نور واحد هستند . از زیارت امام زادگان و شخصیت هایی که در شهرها و روستاها دفن هستند حتی علما ، بزرگان و نوادگان ائمه هم غافل نشویم . این ها تاثیر دارد . بالاخره این ها منسوب به آن امام هستند . یا مثلا اصحاب امام هستند مثل مالک اشتر ، عمار یاسر ، سلمان یا علما و بزرگانی هستند که برای ترویج فرهنگ ائمه تلاش کرده اند و قلم زده اند مثل مرحوم ابن بابویه یا شیخ صدوق . قبور این ها هم باید مورد توجه باشد . افرادی مثل فضل بن شاذان و اباصلت که قبرشان در خراسان است و اینها سالها در کنار امام بوده اند . نقل شده است که یکی از علما وقتی به مدائن که نزدیک بغداد است رفتند دیدند که قبر سلمان و حزیفه ( از یاران امیرالمومنین ) خراب شده است و دیدند که بدن سالم است . ایشان لبهای حزیفه را بوسید وگفت که حتما این لبها به دستها و بدن امیر المومنین خورده است و حضرت را بوسیده است . شخصیت هایی مثل شیخ کلینی و شیخ طوسی که در حرم ائمه دفن هستند یا بعضی ها در نجف دفن هستند که باید به زیارت این قبور هم توجه بشود . الان در دنیا مقبره سربازان گمنام درست می کنند یعنی جایی که نمادین است . صرفا برای اینکه به یاد کشته شدگان جنگ ها باشند و از کشورهای دیگر که می آیند کنار این مقبره های نمادین می روند و احترام می کنند . این یک چیز بین المللی است و در دنیا شخصیت هایشان را تکریم می کنند . مثلا شخصیتی مثل پیامبر گرامی اسلام که این همه برای اسلام زحمت کشیده است و در جامعه تحول ایجاد کردند ، چطور می شود که انسان بعد از مرگش این شخصیت را فراموش کند . نفس رفتن به زیارتها آثار تربیتی دارد . شما اگر زیارت نامه هایی که درباره ی ائمه هست مرور کنید ، می بینید که چقدر مسائل تربیتی در آن است . مثل زیارت امین الله ، زیارت جامعه کبیره ، زیارت امام رضا (ع) و زیارت پیامبر . در این زیارات بحث توفیق ، نماز و عبادت است و بحث گواهی دادن به جایگاه آن شخصیت است . در زیارت امام حسین (ع) کلماتی که بکار می بریم ، در واقع هم تحلیل قیام امام است ، هم اعلام وفاداری به امام است و هم اعلام برائت از دشمنان امام است . پس نباید زیارت را سبک بشماریم و کم توجهی کنیم . آثار فراوانی دارد که حتی مرحوم فیض کاشانی در یکی از آثارش می گوید . آنچه که من از روایات بررسی کردم تاکید بر زیارت اگر بیش از حج و عمره نباشد کمتر نیست . دلیلش هم این است که حج و عمره را همه ی فرقه ها و گروهها می روند ولی زیارت معصومین را کسی می رود که محبت به معصوم را دارد ، اعتقاد دارد و ولایت معصوم را می پذیرد .

سوال – آداب ظاهری زیارت چگونه است تا حق زیارت ادا بشود ؟

پاسخ – دو دسته آداب داریم . یک دسته آداب عام داریم که می توان آنرا آداب معنوی یا باطنی زیارت گذاشت . دیگری آداب ظاهری زیارت است که در منابع ما آمده است . در چند سال قبل همایش زیارت برگزار شد که در آن به بحث زیارت پرداخته شد و عنوان آن هم اندیشی زیارت بود . دو جلد کتاب در مورد زیارت چاپ شده است که در مورد فلسفه ی زیارت و آداب زیارت نوشته شده است و تخصصی است . اگر کسی بخواهد یک مطلب کلی در مورد آداب و فلسفه ی بداند کتابی توسط آقای سعید آملی آقازاده آقای جواد آملی نوشته شده است بنام فلسفه و آداب زیارت یک جلد کتاب جمع و جور و خلاصه ای است . البته کتابهای قدیمی مثل کتاب حاج عباس قمی و مرحوم مجلسی و حاجی نوری هستند که زبانش قدیمی تر است .اما این کتابهایی که نام بردم به زبان امروزی تدوین شده است. کتاب فرهنگ زیارت نوشته محدثی هم کتاب خوبی است . در ارتباط با زیارت سه محور اساسی و آداب معنوی وجود دارد . یکی مسئله ی معرفت است که خیلی روی آن تاکید شده است . امام صادق (ع) به شخصی بنام ابراهیم فرمودند وقتی می آیی حج و عمره انجام بدهی ، آنرا با معرفت انجام بده واگر با معرفت انجام بدهی هر قدمی که بر می داری به آن ده حسنه می دهند . در ورایتی داریم که به زیارت مومن هم که می روید با معرفت بروید . فردی از امام صادق (ع) پرسید : منظور از اینکه با معرفت به زیارت نوه ی ما که در طوس دفن است بروید چیست ؟ امام فرمود : معرفت یعنی اینکه معتقد باشی که اطاعت از این امام لازم است . معرفتی که می گوییم مراتب دارد . یک مرتبه ی معرفت اعتقاد به امامتش است . اعتقاد به اینکه ایشان حجت خداست و معصوم است . معرفت مرتبه ی بعدی معرفت حقوقی است که امام بر گردن ما دارد . امام از ما چه میخواهد که رضایت او را فراهم بکنیم . یعنی در واقع در مسیر آنها گام برداشتن است . نکته ی دوم تشکر از توفیق زیارت است . وقتی ما به زیارت امام حسین (ع) می رویم می خوانیم : خدا را شکر که من را هدایت کرد به ولایت تو . و به من توفیق داد که پایم به کربلا برسد . خود توفیق زیارت پیدا کردن یعنی وقتی انسان نگاهش به حرم امام رضا (ع) می افتد بگوید که خدایا شکر که از میان این همه انسان به من توفیق آمدن به زیارت را دادی و پولم اینجا هزینه بشود . نکته ی سوم ترک محرمات است. زیارت به معنای اعراض و دوری است . کسی که دارد زیارت می رود گویی دارد از دنیا اعراض می کند . از عالم ماده و جسم دوری می کند و به محیط روحانی می آید . در زیارت معصومین و پیامبر کسی در مورد اموردنیایی صحبت نمی کند و همه دارند زیارت می خوانند ، اشک می ریزند ، زیارت یک نوع ارتباط قلبی با آن معصوم است ، زیارت نوعی پیوند با صاحب قلب است . کسی که می خواهد با صاحب قلب پیوند برقرار کند ، گفت کبوتر با کبوتر باز با باز . معصوم کسی است که در عمرش مرتکب گناه نشده است ، پس من که به زیارت معصوم می آیم بد حجاب نباشم ، دروغ نگویم ، معصیت نکنم ، به نامحرم نگاه نکنم ، با مال حرام به زیارت نیایم . روایت داریم که اگر کسی به زیارت خانه ی خدا بیاید و در وسایلش پرچم یا علامت حرامی باشد ، وقتی محرم میشود و می گوید که اللهم لبیک خطاب میشود لا لبیک و از تو پذیرفته نیست . احمد اسحاق قمی از نیشابور خدمت امام عسگری (ع )یا امام کاظم (ع) پول می بردند تا پول بدست امام بدهند . امام می فرمودند که من این را قبول نمی کنم ، این حق فلانی است . پس زیارت باید با مال حلال باشد . آن جوری باید به زیارت برویم که آنها دوست دارند . حالا نگویند که ما نمیتوانیم این ها را انجام بدهیم پس زیارت نرویم . خیر سعی کنید که اینکارها را انجام بدهید و توبه کنید . استغفرالله بگویید و بعد به زیارت مشرف بشوید . و خودمان را با معصوم انطباق بدهیم .

سوال – کسانی که می خواهند زیارت بروند ولی نمی توانند باید چکار بکنند ؟

پاسخ – در مفاتیح داریم زیارت از راه دور . فردی خدمت امام صادق (ع) آمد و گفت : من دوست دارم به زیارت امام حسین (ع) بروم . آقا گفت زیر آسمان برو و رو به قبله سه مرتبه بگو : صلی الله علیه یا ابا عبدالله و تو در ثواب زیارت شریک می شوی . در تولد و شهادت ائمه معصومین مقید باشید. دو رکعت نماز بخوانید و به روح آن شخصیت هدیه کنید . مثلا امشب شب اربعین است . دو رکعت نماز بخوانید و به امام حسین (ع) هدیه کنید و بگویید یا ابا عبدالله . با این کار اسم من در جزء زائران ثبت میشود . حالا ممکن است آن نمره ای که زائر کربلا می گیرد من نگیرم ولی بخشی از ثواب زیارت را می برم . وقتی جابربن انصاری در شب اربعین به کربلا آمد گفت : که ما در ثواب شهادت حسین و یارنش با آنها شریک هستیم . من از پیامبر شنیدم که هر کس هر قومی را دوست داشته باشد با همان قوم مشهور میشود . گاهی دوست داشتیم که مثلا فردا که روز اربعین است در کربلا باشیم و وقتی تلویزیون کربلا را نشان میدهد اشک تو جاری می شود ، شما در ثواب شریک هستی . زیارت از راه دور برای هر معصومی ممکن است . انسان دو رکعت نماز بخواند و هدیه کند انشاء الله در ثواب زیارت شریک می شویم .

سوال – سوره مائده آیات 76-71 را توضیح دهید .

پاسخ – این صفحه در مورد اعتقادات مسحیت است که عیسی را پسر خدا می دانند . قرآن می فرماید که این اعتقاد درستی نیست ، او بنده ی خدا است و خدا فرزند ، پدر و مادر ندارد . بعد آیه 74 اشاره می کند که آیا مردم توبه و استغفار نمی کنید ؟ آن خدایی که غفور و رحیم است به سراغش نمی رویید و از او طلب مغفرت نمی کنید . این شبهای اربعین شبهای توبه هم است . انسان می تواند با استغفار و توبه ارتباطش را بیشتر و مستحکم تر کند .

سوال - در مورد نماز زیارت توضیح دهید .

پاسخ – یکی همان دو رکعت است که می توانیم بخواهیم به کیفیت نماز صبح و آنرا به ائمه هدیه کنیم و به معصوم سلام بدهیم .البته ما نمازهای زیارت مخصوص هم داریم مثل نماز حرم پیامبر که دو رکعت است . رکعت اول آن سوره یاسین و رکعت دوم سوره الرحمن است . در حرم امیر المومنین در رکعت اول سوره الرحمن و در رکعت دوم سوره یاسین را می خوانیم .

سوال – زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین را توضیح بدهید .

پاسخ – اربعین یعنی چهل روز بعد از وفات یا شهادت کسی . این مسئله اولین بار در داستان کربلا مطرح شده است . در مورد امام حسین (ع) داستان اربعین مطرح است و چهل روز بعد زیارت نامه ی خاصی برای ایشان مطرح میشود . این زیارت را امام صادق (ع) انشاء کرده اند . در روایتی داریم که مومن چند علامت دارد . یکی از آنها زیارت اربعین است . پس یکی از نشان های مومن زیارت اربعین است . ثواب زیادی هم بر این زیارت مترتب است . روز اربعین درکربلا دو اتفاق مطرح است . اتفاق اول آمدن اولین زائران بر قبر ابا عبدالله است که او جابر بن انصاری و عطیه است . او خودش یک مفسر قرآنی است . جابر هم از اصحاب رسول خداست و از کسانی است که وقتی امام به کوفه آمد با امام صحبت کرد . او برای زیارت امام حسین (ع) آماده شد . غسل کرد و لباس مرتب پوشید . قبر هم مثل امروز معلوم نبود و صحن و سرا هم نداشت . خاک و بیابان بود. او کنار قبر آمد و قبر را تشخیص داد . در آنجا زیارتنامه ای را خواند که این زیارتنامه در منابع است و به اباعبدالله سلام داد و سه بار الله اکبر گفت و حتی کنار قبر بیهوش شد . وقتی به هوش آمد فریاد زد یا حسین حبیبی یا حسین . جریان دیگر آمدن اهل بیت است که بعضی ها نوشته اند که اهل بیت از شام آمدند و به کنار قبر اباعبدالله آمدند . البته بعضی ها مثل شیخ عباس قمی می گویند که امکان آمدن نبوده است و بعضی ها مثل قاضی طباطبایی معتقد است که اهل بیت آمده اند . من پیشنهاد میکنم که بینندگان این زیارت دو صفحه ای که در مفاتیح است را بخوانند . وقتی آفتاب می زند و روز میشود هر کجا که هستید شروع به خواند این زیارت بکنید که در این زیارت فلسفه ی قیام اباعبدالله آمده است . این همان مسئله ی تربیتی زیارتنامه است . خدایا حسین ما خونش را داد برای اینکه جامعه را از جهل و گمراهی نجات بدهد . خیلی ها در مورد قیام امام بحث کرده اند ولی زیباترین کلمات در همین کلمه ی آمده است . امام صادق (ع) می فرمایند که حسین شهید شد تا دو تا بیماری را در جامعه ریشه کن کند . یکی جهالت و یکی ضلالت . این دو تا بیماری همواره جوامع را زمین زده است . اگر برادران یوسف ، یوسف را در چاه انداختند بخاطر جهالت بود . یوسف به آنها گفت که شما جاهل هستید . اگر قوم لوط سراغ همجنس بازی رفتند بخاطر جهالت بود. اگر قوم موسی گوساله پرست شدند بخاطر جهالت و نادانی انها بود . پس یکی از علتهای قیام امام جهل زدایی بود که اتفاق موفق هم شد . چون بعد از این قیام بود که انقلاب ها شکل گرفت و مردم با مسائل آشنا شدند .