فهم دین در اختیار کیست ؟

منابع ديني - كتاب و سنت - بنا بر آنچه در خود آنها آمده ، براي همگان قابل فهم است و در انحصار طبقه و قشر خاصي نيست ؛ هر كسي مي‎تواند از اين منابع استفاده كند .....

اما فهم دين به رغم همگاني بودن و منحصر در گروه خاصي نبودن ، بي قاعده و بي ضابطه هم نيست ...

طول زمان براي نسل هاي بعدي و آميختگي ذهن هاي مردم هر منطقه اي با آداب و فرهنگ خود ، چه بسا تأثير خود را در فهم متفاوت از دين بر جا بگذارد .

در طي زمان ممكن است تحريف ها و جعلياتي نيز رخ داده باشد ....

از اين رو لازم است كساني كه در زمينه دين به تحقيق مي‎پردازند ، شرايط لازم را به دست آورند و آنگاه در دين اجتهاد كنند و نظر بدهند ؛ همان گونه كه در ساير علوم نيز چنين است .

كتاب اسلام دين فطرت –   مرحوم منتظري - ص 54 تا 55

قلمرو تعاليم دين کجاست ؟

جهت گيري اصلي دين ، دعوت مشفقانه مردم به خدا و اصلاح امور آنان به دست خودشان است ....

دين هيچ گاه در صدد ارائه شكل خاصي براي زندگي نيست . زندگي شهري يا روستايي ، صحرانشيني و امثال اينها ، توصيه دين نيستند .

دين به انسانها ، در هر كجا كه هستند ، سفارش مي‎كند تا اموري را رعايت كنند....

چه اين كه دخالت در چنين اموري دين را با مشكلات عديده اي مواجه خواهد ساخت و پيشرفت ها و تحولات ، دين را به تدريج از زندگي مردم خارج مي‎كند .

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري –   ص 49 تا 51

محمد صالحی – 31 / 6 / 89 /

جامعیت دین به چه معناست ؟

جامعيت و كمال دين ، به داشتن رهنمودهايي در راستاي راهنمايي انسان به مقصد تعيين شده است ، كه از آنها به هدايت تعبير مي‎شود.  

راز و رمز اصلي اين رهنمودها ، ايجاد رابطه زيستي متناسب ميان انسان و عالم هستي است .....

همين است كه دين در راستاي دعوت مردم به خداوند و تبيين ارزشهاي معنوي ، آنچه را كه انسانها بدون دين نمي توانستند به دست آورند ، در بر دارد و از اين جهت هيچ كاستي ندارد .

بر اين اساس توقع از دين براي برآوردن نيازهايي كه با عقل و خرد جمعي قابل تحصيل مي‎باشد ، توقعي بي جا است .

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري –   ص 47 تا 49

محمد صالحی – 31 / 6 / 89   /

دین چه می آموزد ؟

•  دين به انسانها مي‎آموزد تا خود را با عالمي كه در آن زندگي مي‎كنند هماهنگ سازند . چرا كه بدون چنين هماهنگي ميان انسان و جهان پيرامونش ، تداوم زندگي برايش دشوار مي‎شود و احساس پوچي و بيگانگي به او دست مي‎دهد .

• آنچه دين به انسانها مي‎آموزد ، چه در بخش اعتقادات و چه در بخش احكام ، به منظور رساندن آنان به كمال و سعادت است . دو چيزي كه جزء خواسته هاي ذاتي انسانها است و چنين سعادت و كمالي منحصر در رشد مادي و دستاوردهاي رفاهي نيست .
• دين حرفه اي نيست كه با آموختن آن بتوان رنج ها را كاهش داد و نابساماني ها را از بين برد . دين احساسي قلبي است كه وجودش آثار و ثمرات پيش گفته را دارد .

كتاب اسلام دين فطرت –  مرحوم منتظري - ص 39 تا 43

پلورالیسم دینی

آنچه از آيه 62 سوره بقره فهميده مي‎شود اين است كه اگر كسي پس از تحقيق و تفحص به يكي از اديان الهي اعتقاد داشته باشد و آن را حق بداند و با عمل صالح همراه باشد، در آخرت معذور و مأجور است ; ولي اين معنا دليل بر حقانيت واقعي اديان در همه زمانها نيست.

 در هر زمان و هر مكان واجب است افراد نسبت به تشخيص دين حق تفحص و تحقيق نمايند; و اگر كسي به حقانيت اسلام در اين زمان پي برده باشد و با اين حال از روي عناد و تعصب يا ساير انگيزه ها زير بار حق نرود، اهل نجات نمي باشد.

با قطع نظر از آيه 62 سوره بقره ، اگر كسي پس از تحقيق و تفحص و بدون تعصب به ديني معتقد شد و بر طبق موازين آن عمل نمود، بر خداوند قبيح است كه او را عذاب نمايد، زيرا از مصاديق ظلم محسوب است ;

و به اصطلاح اگر كسي از روي جهل و اشتباه راه خلافي را طي نمود ولي جاهل قاصر بود نه مقصر، مشمول مجازات الهي نخواهد بود; هرچند در اثر اشتباه مسير، كمالات و مقامهايي را كه ممكن بود از مسير حق به دست آورد طبعا از آنها محروم خواهد بود  .

کتاب دیدگاهها – ج1 - مرحوم منتظري - ص 618

حقانیت ادیان به چیست ؟

 آنچه در اينجا درصدد بيان آن هستيم توجه به جنبه هاي تاريخي دين نيست ، بلكه پرداختن به اين نكته است كه آيا هر يك از اديان سهمي از حقانيت دارند يا خير ؛ و كساني كه ديني را طبق مقتضاي محيطي و تربيتي مي‎پذيرند آيا همان دين از ايشان پذيرفته است و يا خير .

در صورتي كه پيروان اديان سابق به رغم آمدن دين جديد همچنان بر عقيده خود اصرار بورزند و پايبندي خود را بر آن اعلام كنند ، دو صورت براي آن قابل تصور است :

يكي اين كه واقعا به آن اعتقاد دارند و آن را از جانب خداوند مي‎دانند و حقانيت دين جديد براي آنان ثابت نشده است ؛

و ديگر اين كه از سر لجاجت و عناد و با علم به حقانيت دين جديد آن را نمي پذيرند .

در صورت اول ايمان آنان پذيرفته است و اسلام هم آنان را به رسميت مي‎شناسد . ⁽⁵⁾

گروه دوم كه در برابر دين حق سرسختي نشان مي‎دهند و آن را نمي پذيرند و حاضر نيستند تعصب و سرسختي بي دليل خود را كنار گذاشته و دين حق را بپذيرند ، همانند كافراني اند كه حاضر نمي شدند در برابر پيامبران الهي تسليم شوند ⁽⁶⁾

• ليسوا سواء من أهل الكتاب أمة قائمة يتلون آيات الله آناء الليل و هم يسجدون .- همه اهل كتاب مساوي نيستند ؛ گروهي از آنان در دل شب ايستاده آيات خدا را تلاوت مي‎كنند و سجده مي‎نمايند . سوره آل عمران (3)، آيه 113.
• يا أهل الكتاب لم تكفرون بآيات الله و أنتم تشهدون .- اي اهل كتاب ! چرا به آيات خدا كافر مي‎شويد ، در حالي كه خود شاهد آن هستيد .  سوره آل عمران (3)، آيه 70 .

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري   ص 64 تا 67

1. پذیرش ادیان مختلف چگونه است ؟

 نفس قبول يك دين ، پاسخ به خواست فطري و احساس انجام تكليف است . در صورتي كه شخصي به ديني ايمان آورده و به آن قانع و راضي شود ، دل در گرو آن دارد و خود را به آن قانع مي‎داند و براي او پذيرفتن دين ديگر مشكل است . اين شخص را نمي توان مصداق دين گريز دانست ، اگر چه ممكن است دين حق را نپذيرفته باشد .

در واقع با پذيرفتن ديني ، او خواست قلبي و تكليف خود را انجام يافته تلقي مي‎كند و نداي فطرتش را پاسخ داده است .

بسيار كسان در دنياي دينداري و عقيده از اين قبيل اند . اكثريت جمعيت دنيا نوعي دين را براي خود انتخاب كرده اند و دل به آن بسته اند و با همان زندگي مي‎كنند .

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري   ص 44

<>3-  

دين در اصطلاح ، به برخي امور مقدس گفته مي‎شود كه ارتباط تنگاتنگي با ذات انسان دارد ، و خواست معنوي انسان را پاسخ مي‎دهد و او را سيراب مي‎كند . به نظر ما ، چنين چيزي در صورتي حق است كه از جانب خداوند نازل شده باشد ؛ تنها در اين صورت است كه حقيقتا مي‎توان نام دين بر آن گذاشت . در قرآن كريم به صراحت آمده است :

" و من يبتغ غير الاسلا م دينا فلن يقبل منه ^{. " (3)}

 " و هر كس غير از اسلام ديني جويد از او پذيرفته نشود ." ⁽⁴⁾

كلمه دين گاهي در برابر شريعت استعمال مي‎شود و مراد اصول دين است ؛

و شريعت بخش هاي اخلاقي و فقهي را در بر مي‎گيرد .

1. سوره آل عمران (3)، آيه 85
2.  يادآوري مي‎شود اين كه چه ديني نزد خداوند پذيرفته است مقوله اي متفاوت از پاداش دادن به عمل صالح است . همان گونه كه در آيات ديگر قرآن ملاحظه مي‎شود پيروان ساير اديان نيز اگر ايمان به خدا داشته و عمل صالح انجام دهند مأجور خواهند بود .

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري - ص 33

• انواع دین کدامست ؟

اديان را مي‎توان به دو دسته تقسيم كرد :

 ادياني كه بدون بعثت پيامبري از جانب خداوند به وجود آورده شده اند ،

و ادياني كه پيامبران از جانب خداوند آورده و به مردم ابلاغ كرده اند  .

اديان غير آسماني به دليل اين كه خدا و پيامبران منشاء آن نبوده اند ، مثل همه ساخته هاي بشري ارزش ديني ندارند ; هر چند نام دين بر آنها اطلاق شود .

آنچه را كه اكنون به عنوان اديان الهي مطرح است ، سه دين يهوديت ، مسيحيت و اسلام است .

بنابر نظري - همان گونه كه در قرآن كريم آمده است - مجوسيت (دين زرتشتيان) و دين صابئان نيز از اديان آسماني اند :)⁽¹⁾

ولي از اين آيه ها آسماني بودن دين آنان استفاده نمي شود ، هرچند از اخبار وارده به دست مي‎آيد كه " مجوس" اهل كتاب آسماني مي‎باشند .

مجوسيان معتقد به كتاب آسماني و پيامبري زرتشت هستند ، و صابئان مدعي اند كه كتابي آسماني دارند و معتقد به خدا ، ملائكه ، بهشت ، جهنم و برخي از انبيايند .

1- آیه : ان الذين آمنوا والذين هادوا و النصاري و الصابئين من آمن بالله واليوم الاخر و عمل صالحا فلهم أجرهم عند ربهم . - مؤمنان و يهود و مسيحيان و صابئان ، كساني كه به خدا و آخرت ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، پس پاداششان در پيشگاه پروردگارشان است . - سوره بقره (2)، آيه 62  

و آیه : ان الذين آمنوا و الذين هادوا و الصابئين و النصاري و المجوس و الذين أشركوا ان الله يفصل بينهم يوم القيامة - كساني كه مؤمن اند و يهود و صابئان و نصارا و مجوس و كساني كه مشرك هستند، همانا خداوند ميان آنها در روز قيامت قضاوت خواهد نمود . -   سوره حج (22)، آيه 17

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري ص64  تا 65

1. سابقه تاریخی دین تا کجاست ؟

 تاريخ انسانها نشان مي‎دهد كه رفتار آنان آكنده از تمايل به دين است .

به تعبيري تاريخ انسان با تاريخ دين يكي است .

اين واقعيت در منابع اسلامي هم منعكس شده است .

اولين انسان - طبق آنچه در قرآن كريم آمده - آدم (ع) بوده كه سخن از امر و نهي خدا به او و نبوت اوست .⁽¹⁾

انسانها بنا به خواسته دروني شان ، يا خود دين هايي ساخته اند و يا انبياي الهي از جانب خداوند براي آنان دين حقي را آورده اند ، مانند دين هاي ابلاغ شده توسط حضرت موسي (ع) و عيسي (ع) و پيامبراسلام (ص).

1. سوره بقره (2)، آيه 30 ; سوره آل عمران (3)، آيه 33

كتاب اسلام دين فطرت – مرحوم منتظري - ص64  

مانیفست پیامبر (ص) 8- تمسک کردن به ودیعه خود ( ثقلین ) ( تعیین تکلیف چالشهای آیندگان )

پیامبر اکرم (ص) ، 76 روز قبل از رحلت ، در زمانی که در سفر حجه الوداع ، در مکه حضور داشتند ، در پایان حج خود ، قبل از بازگشت به مدینه ، سه خطبه در مکان های " عرفات – روز عرفه ، 9 ذی الحجه سال دهم هجرت " ، " منی – روز عید قربان ، 10 ذی الحجه سال دهم هجرت " و " غدیر خم – 18 ذی الحجه سال دهم هجرت " ایراد کردند .

ایشان در این سه محل ، خطوط اساسی اندیشه اسلام محمدی را بیان و آموز شهای لازم را به مردم گوشزد نمودند .

8- تمسک کردن به ودیعه خود ( ثقلین ) ( تعیین تکلیف چالشهای آیندگان ) ::

انى قد خلفت فیکم ما ان تمسکتم به لن تضلوا : کتاب الله و عترتى اهل بیتى.

الا هل بلغت؟ !

قالوا: نعم! قال: اللهم اشهد!

من در میان شما دو چیز را به ودیعت مى‏گذارم که اگر به آنها تمسک کردید هیچگاه گمراه نخواهید شد: یکى کتاب خدا، و دیگرى عترت من که اهل‏بیت من مى‏باشند.

آگاه باشید: آیا من تبلیغ کردم‏» ؟ !

گفتند: آرى! آن حضرت فرمود: خداوندا شاهد باش‏» !

تذکر : در حقیقت ، پیامبر در این بیان پر ارزش ، اعلام می دارند که بعد از من نزدیکترین فهم و قرائت از دین به قرائت من ، بیان و قرائت اهل بیت من میباشد .

و البته این به معنی باطل بودن قرائت دیگران از دین نبوده ، بلکه فصل الخطاب در فهم دین مطابق فهم پیامبر (ص) را مشخص می کنند .

و دلیل آن نیز مشخص است ؛ چرا که تنها کسی که در همه حال و همه شرایط ، در کنار پیامبر(ص) حضور داشت و قطعا مباحثات مختلفی بین آنها انجام شده و آموزه های پیامبر(ص) به او منتقل شده است ، امام علی(ع) بوده که بعدا نیز به امامان بعدی رسیده است . ( صحیفه امام علی(ع) )

 ( تاریخ یعقوبی ج1 ص 500 به بعد ) - ابن اثیر ج 3 ص 241

محمد صالحی – 15 / 6 / 94