🍁🍁سیری در مبانی فقهی مرحوم احمد قابل  🍁🍁

       " بمناسبت پنجمين سالروز پرواز به ميهماني حضرت عشق "

❤️تولد : 9 مهر ماه 1337 -   💔 فوت : 1 آبان ماه 1391

تحصیلات حوزوی : اجتهاد از سال 1377 با حكم مرحوم آيه الله منتظري

🍁الف ) اصول و مبانی سه گانه فقهی مرحوم قابل

ایشان در تحقیقات اجتهادی خود به شریعت عقلانی می رسد . نکته عقلانیت ، در میان روشنفکران دینی ، سابقه داشته اما وجه ممیزه قابل ، نسبت به دیگران این است که او خوانش دین را و مشخصا خوانش فقه را از منظر عقلانی می نگرد .

کتاب او در این زمینه ، شریعت عقلانی بوده که در 12 بخش و 37 قسمت نگاشته اینترنتی شده است . او در این کتاب ، به سه اصل اساسی زیر که دو اصل دوم و سوم آن ، انحصاری برجسته خود اوست اتکا داشته و فتاوای خود را با نگاه تسامح و تساهل به دین ، ارائه کرده است . 1

❤️اصل اول : عقل ،حجت اصلی و اولی است و شرع ، حجت فرعی و ثانوی ؛ لذا شرع تنها در منطقة الفراغ عقل ، حق اظهار نظر دارد :

•  💐عقل، حجت مستقل باطنی است که خداوند برای بشر قرار داده است و « پیامبران الهی » و شرایع آنان ، حجت ظاهری‌اند و تنها در منطقة الفراغ عقل ، حق اظهار نظر دارند و در سایر موارد ، موظف به تأیید و تأکید حکم عقل می‌باشند . بنا بر این ، عقل ،حجت اصلی و اولی است و شرع ، حجت فرعی و ثانوی.  ( شریعت عقلانی ، 6 ، بخش 5 )

• 💐 منطقةالفراغ عقل جایی است که عقل مشترک بشری، نسبت به گزینه‌های موجود یا محتمل، هیچگونه گرایش یگانه و مستقل مثبت یا منفی الزامی ندارد و طبیعتا نسبت به آنها «بی تفاوت» است. ( شریعت عقلانی ، 9 ، بخش 24 )

• 💐 باتوجه به سکوت عقل در چند و چون مسائل عبادی ( نماز ، روزه و حج ) ، یعنی عدم اظهار نظر قطعی عقل ، در نفی یا اثبات راهکارهای پیشنهادی شرع ، حضور نسبتا مستقل و غیرقابل انکار شریعت را در این حوزه نمی‌توان انکار کرد .  ( شریعت عقلانی ، 9 ، بخش 24 )

•  💐در حوزه‌ی مسائل غیرعبادی ، رویکردهای شرعی با معیارهای موردنظر عقلای زمان نزول وحی یا زمان حضور اولیاءخدا، هماهنگی داشته و مبتنی بر « مدارا با عقلانیت بشر در هر زمان » بوده ولی اگر با عقلانیت مشترک بشر امروز سازگار نباشد و برخلاف رویکرد آنان ارزیابی شود و قدرت استدلال کافی برای قانع کردن عقلاء رانداشته باشد، لزوما باید تغییر کند . در این صورت، معلوم می‌شود که حکم شریعت محمدی در آن موارد، ثابت نبوده و موارد مورد نظر، از احکام متغیر شریعت بوده است . ( شریعت عقلانی ، 9 ، بخش 24 )

❤️اصل دوم : اصل اصاله الاباحه عقلیه است ، یعنی اصل جواز و اباحه است ( در مقابل اصالة الحظر عقلی . )

• 💐 نتیجه‌ی عملی مبنای اصالة الإباحة العقلیة این است که بهره‌گیری از همه‌ی مواهب طبیعت و توان آدمی ، به حکم عقل مجاز است و جز با دلایل اطمینان‌آور ، نمی‌توان آدمی را از چیزی محروم کرد . ( شریعت عقلانی ، 5 ، بخش 4)

•  💐از نظر قرآن ، تمامی پیروان شرایع الهی ، حقیقتا مسلمان شمرده می شوند ، هرچند نام خود را « یهودی ، زرتشتی ، صابئی ، بودایی ، مسیحی ، یا چیز دیگری » بگذارند . ( شریعت عقلانی ،12، بخش 37 ، بند 14)

• 💐 اساس دین یگانه ی خدای یکتا ، که تمامی پیروان شرایع ؛ نوح ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و محمد ، به آن فرا خوانده و می خوانند ، چیزی جز ؛ « ایمان به خدا ، ایمان به آخرت ( پندار نیک ) و عمل صالح ( گفتار و کردار نیک ) » نبوده و نیست . ( شریعت عقلانی ،12، بخش 37 ، بند 13)

• 💐 به همین خاطر است که بین " دین و شریعت " باید تفکیک کرد ، هرچند در برخی متون ، با تسامح ، از عنوان « دین » به جای « شریعت » بهره گرفته شده است . ( شریعت عقلانی ،12، بخش 37 ، بند 14)

❤️اصل سوم : اصل مداراست . مدارای فقها با عقلانیت بشر در هر زمان .

•💐  یکی از مسائل شریعت محمدی(ص) که اساس آن در فقه شیعه بسیار محکم و رایج است ، بحث « تقیه » ( به عنوان نوعی مدارا ) است . ( شریعت عقلانی ،7، بخش 14)

•💐  تقیه‌ی مداراتی تا وقتی که جامعه‌ی بشری ، زمیه‌ی پذیرش احکام شرعی را پیدا نکند ، ادامه می‌یابد و هر گاه و به هر نسبت که امکان پذیرش آنها پیدا شود ، طرح و به کار بستن آنها مجاز خواهد بود. ( شریعت عقلانی ،7، بخش 14)

•💐 رویکردهای اصیل تمامی یا اکثر این شرایع ، توحیدی است و اعتقاد به عالم دیگر در آن آشکار است.

* 💐اگر در آیین بودا سخنی از خدا نیامده است ، درست به این خاطر بوده که مردم آن سرزمین ، از کثرت خدایان، نسبت به لفظ و مفهوم خدا اشباع شده بودند و مشکل اصلی آنان اعتقاد به خدا نبود بلکه مشکل اصلی ، کمبود شدید معنویت در روابط انسان با همنوعان و مجموعه‌ی هستی بود . ( شریعت عقلانی ،6، بخش 8)

1-  مجاهدت های علمی احمد قابل ، استاد دکتر محسن کدیور
منبع : كتاب شريعت عقلاني مرحوم استاد قابل

محمد صالحی – 13/1/ 92

http://mahsan.rasekhoonblog.com