آیا سرنوشت نهایی انسان "بی حزن و خوف بودن " است یا "معلق بودن بین خوف و رجا " ؟

در فهم سنتی مردم ، خوف و رجا ، ترس از خدا و امید به او معنا گرفته و روش تربیت دینی آنها ، معلق بودن بین آن دو تعریف گشته است !

و در این فهم ، به آیه 16 سوره سجده ، که احوال مومنان را ، خواندن خداوند بگونه ای که معلق بین خوف و طمع (رجاء) می باشد ، متوسل شده اند .

يدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ينفقون ¹

آیا حقیقت مطلب اینگونه است ؟

خداوند در بدو خلقت انسان ، طی مجادله ای که با فرشتگان می کند ، اعلام می دارد که موجودی را می خواهد به جمع مخلوقات اضافه کند که نه تنها ، هر ناهنجاریی از او سر خواهد زد ² ، بلکه بدلیل جسارت و شجاعتش در پذیرش مسیر سخت کمال ³ ، خدا را به تبریک گفتن به خودش واخواهد داشت ⁴.

از سویی دیگر ، خداوند به صراحت به این انسان اعلام می دارد که به هیچ ایمان و کفری نیاز ندارد ⁵ .

حال چگونه است که بر سر راه انسان بنشسته باشد تا بر خطاهای انسانیش ، مهر تخلف و گناه بزند و به تیغ عذاب بسپارد ؟

در حالی که ، جای جای قرآن ، ندا در داده که ذات من بخشندگی و مهربانی است و ناامیدی شما از رسیدن به کمال مطلوب و آرامش جاوید الهی را نمی پسندم ⁶ .

پس چگونه است که انسان باید در ترس زندگی کند ولی خود را به بخشش خدا امیدوار نماید ؟ چرا که او مانند طلبکاری نیست که دایم بدنبال رسیدن به طلب خود است که او غنی عن العالمین است ، بلکه مانند مادر مهربانی است که هم شادی فرزندش را دوست می دارد و ابزار آن را برایش فراهم می کند و هم مراقب اوست که اگر مشکلی پیش آمد به کمکش بشتابد .

و این نگاهست که انسان را ترغیب به جلو رفتن می کند نه از ترس اشتباه کردن، متوقف شود .

پس خوف و رجا قرانی چیست ؟

خوف ، ترس از راه های متعددی است که بر سر راه انسان قرار دارد و کم آگاهی او از ملاکهای انتخاب درست و یا عدم توانایی نفسانی در رها کردن بعضی از آنها .

 و رجا ، امید به ناظر و حامی مهربانی است که جز سعادت ما نمی خواهد و قطعا کمکمان می کند و حتی اگر اشتباه کنیم بزودی متنبهمان کرده و بدلیل اراده ای که در یافتن راه درست بکار گرفته ایم ، راهمان روشن خواهد کرد ⁷ .

و دیگر سخن اینکه ، خوف ، ترس از گذشته ایست که اشتباهات متعددی را دربرداشته و بازدارنده ما از اقدام مجدد و جلو رفتن است ، اما رجا ، می گوید دست از آنها بردار ⁸ و امیدوار به خداوندی باش که تو را در این راه تنها نخواهد گذاشت و اگر به جای سرزنش و ترس ، به اشتباهات خود فکر کنی و دنبال یافتن راه صحیح باشی ، خداوند راه های رسیدن به تعالی را برایت هموار خواهد کرد ⁹.

در حقیقت ، خوف و رجا ، یک نگرش انگیزشی است که از اشتباه کردن مهراس ، که هستی تو را راه نشان خواهد داد . و این در مراحل اولیه سیر کمالی انسان ، که با عناوین مراقبه و جهاد اکبر شناخته شده است ، کاربرد بی بدیل دارد .

به گذشته ات بیندیش ، از اشتباهاتت درس بگیر و راه را ادامه بده که هدایتگر هستی تو را همراهست .

اما ، انسانی که به عالی ترین مراحل شناخت که همان اتصال به آگاهی متعالی است رسید و خداوند را شعور برتر هستی و مهربانترین ناظر و حامی در لباس یک عاشق دید که جز محبت و خیر از او سر نمی زند ، دیگر نه خوفی دارد و نه حزنی و آنجاست که به مرحله بی طلبی و شادمانی جاودانه می رسد ¹⁰.

زیرنویسها :

1. سجده 16
2. و اذ قال ربك للملائكة اني جاعل في الارض خليفة قالوا و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك قال اني اعلم ما لا تعلمون – بقره 30
3. انا عرضنا الامانة علي السماوات و الارض و الجبال فابين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه كان ظلوما جهولا – احزاب 72
4. انشاناه خلقا آخر احسن الخالقين – مومنون 14
5. و من كفر – آل عمران 97
6. قل يا عبادي الذين – زمر 53
7. يهدي من يشاء الي صراط مستقيم – بقره 142
8. کل بنی آدم خطاء و خیر الخطائِين التوابین - پیامبر(ص) - سنن ابن ماجه، حديث شماره: 4251
9. و و ان الله لمع المحسنين – عنکبوت 69
10. فرحين بما آتاهم الله من فضله و يستبشرون بالذين لم يلحقوا بهم من خلفهم الا خوف عليهم و لا هم يحزنون – آل عمران 170

محمد صالحي – 20/9/96

https://telegram.me/beshnofekrkon

http://mahsan.rasekhoonblog.com