مخالفت حباب ابن منذر با طرح پیامبر(ص) در جنگ بدر و پذیرش نهایی طرح او

جایگاه مشاوره در جنگ بدر

روز جمعه هفدهم ماه مبارك رمضان سال دوم هجرت ، نقطه عطفي در تاريخ اسلام به شمار مي‏رود . در اين روز يكي از مهم‏ترين جنگهاي سرنوشت ساز در تاريخ اسلام به وقوع پيوست و دستاوردهاي مهمي را براي دولت نو پاي پيامبر (ص) به همراه داشت .

نمایش مشارکت پیامبر در خرد جمعی که از مهمترین دستورات  خداوند در اداره جامعه است ¹ ، مشخص شدن جایگاه وحی در افعال و افکار پیامبر (ص) ² ، تبلور وحدت و همدلي در ميان مسلمانان ، و به نمايش درآمدن شكوه و عظمت اسلام ، بخشي از آثار مفيد اين مبارزه بين حق و باطل مي‏باشد .

از آنجا که حرکت زیبای پیامبر (ص) در رابطه با مشاوره عمومی و خصوصا صرف نظر کردن از نظر خود و پذیرش نظر حباب ابن منذر ، موضوع این مجال است ، به اختصار آن را در ادامه خواهیم آورد :

لشكر حضرت رسول (ص) به دستور حضرتش در نقطه‏اي پست و سرازيري از ناحيه بدر موضع گرفته بود و لشكر قريش در نقطه مرتفعي فرود آمده بودند .

 قرآن كريم به اين موضع‏گيري متقابل اشاره مي‏كند و مي‏فرمايد: « اذْ اَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيا وَ هُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوي »³ ؛ « به ياد آريد آن هنگامي را كه شما در طرف پايين ( بدر ) و آنها در جاي بلندي موضع گرفته بودند . »

** حباب بن منذر ، نزد پيامبر (ص) آمد و عرضه داشت :

أَمَنْزِلًا أَنْزَلَكَهُ اللَّهِ لَيْسَ لَنَا أَنْ نَتَقَدَّمَهُ، وَلَا نَتَأَخَّرَ عَنْهُ، أَمْ هُوَ الرَّأْيُ وَالْحَرْبُ وَالْمَكِيدَةُ ؟

يا رسول الله ! آيا به فرمان خداوند اين نقطه را انتخاب كرده‏اي ؟ و وحی بوده است ؟ - كه ما بدون چون و چرا از آن اطاعت كنيم - يا اينكه طبق تشخیص شخصي خود اين ناحيه را براي نبرد ، مناسب تشخيص داده‏اي ؟

&& رسول خدا (ص) پاسخ داد :

قَالَ: بَلْ هُوَ الرَّأْيُ وَ الْحَرْبُ وَالْمَكِيدَةُ ؟

از طرف خداوند دستور خاصي به من نرسيده و این نظر شخصی من می باشد .

** حباب گفت :

فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَإِنَّ هَذَا لَيْسَ بِمَنْزِلِ ....

به نظر من اینجا محل مناسبی از نظر نظامی برای استقرار نیست ....

به نظر من ما بايد لشكر را به كنار آبي ببريم كه در نزديكي دشمن است ، سپس در كنار آن حوضي بسازيم كه براي خود و چهارپايانمان هميشه به آب دست رسي داشته باشيم .

&& پيامبر اكرم (ص) فرمود :

نظر خوبي است و به نکته خوبی اشاره کردی .

لَقَدْ أَشَرْتَ بِالرَّأْيِ

سپس به لشكر دستور حركت داد . آنان در نزديكي دشمن و در كنار آب فرود آمدند و در آنجا حوضي ساختند و آن را پر از آب كردند .

و با اینکار خود ، ضمن آنکه ، لزوم برخورداری از عقل جمعی و نظرات تخصصی افراد در امور حکومت و اداره جامعه را به مسلمانان گوشزد نمودند ، جامعه نوپا و کوچک اسلامی مدینه را از خطری بزرگ حفظ کردند ، چرا که چه بسا با ماندن در جایگاه قبلی که پیشنهاد پیامبر(ص) بود ، مسلمانان در این اولین رویارویی جدی با قریشیان ، شکست خورده و هم شهر خود را از دست می دادند و هم تلفاتی که بر آنها تحمیل می شد ، به فروپاشی آن می انجامید .

توضیح : خداوند حتی برای اداره عالم تکوین، نظام علل و اسباب را طراحی کرده و خارج از آن عمل نمیکند ⁴ ، و این قاعده را  در اداره جامعه انسانی و عالم تشریع نیز صحه گذارده و سفارش اکید فرموده است ⁵ .

بگونه ای که امام رضا(ع) می فرماید ، گاهی خداوند از زبان دیگران ، قفل مشکلی را باز کرده و راه حلی را بر او آشکار می کند ⁶ .

زیرنویس :

1. و شاورهم في الامر – آل عمران 159
2. قل انما انا بشر مثلكم يوحي الي – کهف 110
3. سوره انفال – آیه 42
4. امام صادق(ع) : أبَى اللّه ُ أن يُجرِيَ الأشياءَ إلاّ بِأسبابٍ ، فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيءٍ سَبَبا - بحارالأنوار، ج۲، ص ۹۰ و ج۲، ص ۱۶۸ ( و یا ابی الله ان یجری الامور الا باسبابها ؛ خداوند امتناع دارد که امور جز به اسباب جریان یابد.(مجمع البحرین، طریحی، ذیل واژه سبب)
5. همان بند 1
6. قال الإمام الرضا(ع) (لما ذکر عنده أبوه): کان عقله لا توازي به العقول و ربما شاور الاسود من سودانه، فقيل له: تشاور مثل هذا؟! فقال: إن الله تبارک وتعالي ربما فتح علي لسانه. مکارم الأخلاق، ج 2، ص 99

منبع : سيره ابن هشام ، ج 2 ، ص 278  ( ص 617 از کتاب تک جلدی بصورت word)

محمد صالحي – 6/4/95

@beshnofekrkon

http://mahsan.rasekhoonblog.com