اعتراض به حکم ارث در حکومت پیامبر(ص) و تغییر آن

وقتی که پیامبر(ص) از طرف مردم به حکومت مدینه رسید ، برای اداره آن جامعه کوچک چند هزار نفری ، ولی متشکل از قبایل و شرایع مختلف ، همان قوانینی که مورد تایید اکثریت آن جامعه بود ( و بعضا با اصلاحات و یا تعدیلات اخلاقی ) را امضا و جهت اجرا در شرایطی که پیش می آمد ابلاغ می فرمود . ( احکام امضایی ) . ¹

قوانین و آدابی که پیامبر اسلام به عنوان پیامبر ابداع نمود و به مردم معرفی کرد بسیار نادر است.

او تعداد اندکی از قوانین و سنن معمول را به طور تدریجی و معمولاً هنگام روبرو شدن با مشکلات و یا اعتراضات تغییر داد .

یکی از آن قوانین ، قانون ارث بود که زنان ، طبق قانون اکثر قبائل حجاز، ارث نمی بردند.

در این راستا اگر زنی شوهر خود را از دست می داد ، تمام اموال او به خانواده شوهرش به ارث می رسید و چیزی به او و فرزندانش داده نمی شد و یا حداکثر به فرزندان پسر او داده می شد، و همین امر باعث ایجاد مشکلات فراوان برای خانواده های بی سرپرست شده ، بگونه ای که بعضی از آن زنان ، از آن همه بی عدالتی به تنگ آمده و معترضانه ، نزد پیامبر(ص) رفتند و اینگونه شد که حکم قبلی لغو و حکم جدید ارث همسر و فرزندان وضع گردید . ²

در این رابطه چند نمونه اعتراض در شان نزول آیات ارث در تواریخ مختلف نوشته شده است که ذیلا به آنها اشاره می شود :

• زنی که چهار دختر کوچک داشت پس از مرگ شوهر خود به پیامبر مراجعه کرد و از وضع زندگی خویش شکایت نمود. او گفت که اموال شوهرش را خویشاوندان وی به ارث بردند و برای او و دخترانش مالی باقی نگذاشتند. به دنبال این حادثه، علیرغم اعتراضات مردان، قوانینی برای ارث بردن زنان وضع وآیات مربوط به آن نازل شد . ³

• عبد الرحمن بن ثابت انصارى برادر «حسان بن ثابت»، شاعر معروف صدر اسلام، از دنیا رفت در حالى که یک همسر و پنج برادر از او به یادگار مانده بود.
  برادران ، میراث «عبد الرحمن» را در میان خود قسمت کردند و به همسر او چیزى ندادند . او جریان را به خدمت پیامبر(ص) عرض کرد و از آنها شکایت نمود. در این هنگام آیات فوق نازل شد و در آن، میراث همسران دقیقاً تعیین گردید. ⁴

•  از « جابر بن عبداللّه» نقل شده که: بیمار شده بودم، پیامبر(ص) از من عیادت کرد، من بى هوش بودم، پیامبر(ص) آبى خواست ، با مقدارى از آن وضو گرفت، و بقیه را بر من پاشید، من به هوش آمدم، عرض کردم: اى رسول خدا!  تکلیف اموال من بعد از من چه خواهد شد؟
  پیامبر(ص) خاموش گشت، چیزى نگذشت که آیات فوق نازل گردید و سهم ورّاث در آن تعیین شد. ⁵

توضیح : اگر ارث دختر ، نصف ارث پسر بود ، بخاطر آن بود زنان وظیفه ای در تامین هزینه های زندگی آتی خود نداشته و بر شوهر او بود که نیازهای زندگی او را تامین کند ، و همین دلیل بر دوبرابر بودن ارث پسر بود . و این یک امر منطقی عقلایی در عصر نزول بود .

ولی همان قاعده عقلی چنین میگوید که در ساختار خانوادگی امروز که زن نیز پا به پای مرد ، در خارج خانواده مشغول بوده و درآمد دارد ، بایستی تغییرات بنیادین انجام گرفته و نظام سنتی مبتنی بر مرد دهنده – زن گیرنده به نظام مشارکتی تبدیل شده ، و همین امر باعث تغییر همه قوانین نظام سنتی ( از قبیل حذف مهریه ، نفقه ، حق مزد زن در خانه ، حق مالکیت زن بر اموال خود ، حق یکطرفه طلاق مرد و ... ) شده و تصویب قوانین تساوی حقوق در نظام مشارکتی جدید بشود .

زیرنویسها :

1. شريعت عصر نزول و مدارا با فهم و پذيرش مردم – 1  https://t.me/beshnofekrkon/754
2. آیات 11 به بعد سوره نسا
3. تفسیر طبری،محمدبن جریر طبری ،جلد۴ ص ۱۷۶ ،دارالکتب العلمیه بیروت.
4. کتاب: شان نزول آیات قرآن(برگرفته از تفسیر نمونه)، محمد جعفر امامی، چاپ اول ، ص 135.
5. همان

محمد صالحي – 30/10/96

https://telegram.me/beshnofekrkon

http://mahsan.rasekhoonblog.com