آيا شهربانو دختر يزدگرد ، بعنوان مادر امام سجاد حقيقت دارد ؟ 2

ب ) بررسي موضوع از چهار منظر :

1-     سندهاي تاريخي واقعه

2-     مضمون و محتواي روايت

3-     سند سلسله راويان

4-     نظر بزرگان و مورخان

1-     سندهاي تاريخي واقعه :

اين قسمت از دو نظر قابل خدشه است :

• عدم وجود اسارت شاهزادگان در جنگهاي زمان عمر
• عدم وجود نام شهربانو در منابع معتبر اوليه

** عدم وجود اسارت شاهزادگان در جنگهاي زمان عمر

با توجه به آن كه در زمان عمر خليفه دوم ، نبردهای قادسیه ، مدائن یا نهاوند اتفاق افتاده است ، همه تاریخ نویسان هنگام شرح جنگ‌های عرب و ایران، داستان حرکت و عقب‌نشینی یزدگرد را از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر به تفصیل نوشته‌اند.

به موجب این گزارش‌ها یزدگرد و خاندان او هیچگاه در میدان نبرد نبوده‌اند .

هنگامی که جنگ قادسیه آغاز شد ، یزدگرد در مدائن بود، و پیش از آنکه مسلمانان به مدائن برسند به حلوان رفت . سپس از حلوان به قم و کاشان و از آنجا به اصفهان و کرمان و مرو افتاد .

در این عقب نشینی‌ها یزدگرد نه تنها زنان و خویشاوندان و خزانه‌ی خود را همراه داشته است، بلکه آشپزان، رامشگران، یوزبانان او نیز همراه وی بوده‌اند. ³

پس دختر او چه وقت و در کجا و چگونه اسیر مسلمانان شده است . ؟

ضمنا «تاریخ الامم و الملوک» طبرى و «الکامل» ابن اثیر ، که به صورت سال‏شمار جنگ‏هاى مسلمانان با ایرانیان را تعقیب کرده و مسیر فرار یزدگرد را به شهرهاى مختلف ایران نشان داده‏اند، و در آن از ذکر جزئیات حادثه نیز غافل نشده‌اند، در هیچ موردى اشاره به اسارت فرزندان او نکرده‌اند؛ با آنکه این مسأله، بسیار مهم‏تر از حوادث جزئى است که به آنها اشاره شده است .

این نکته نيز جعلى بودن گزارش اسارت دختران یزدگرد را تقویت مى‏کند.

** عدم وجود نام شهربانو در منابع معتبر اوليه

• بنا به نوشته برخى از محققان ⁴: اولین بار این نام در کتاب « بصائر الدرجات » محمد بن حسن بن فروخ صفار قمى (م۲۹۰ه. ق) دیده شده است. ⁵

بعدها کلینى، محدّث معروف شیعى (م ۳۲۹ ه. ق) روایت همین کتاب را در کتاب کافى آورد. ⁶

بقیه منابع یا از این دو منبع بهره گرفته و یا آن که روایاتى ضعیف و بدون سند معتبر را در نوشته‏هاى خود  آورده‏اند. ⁷

• ضمنا ، با رجوع به منابع مختلف درمى‏یابیم که برخى از محققان با استفاده از منابع مختلف چهارده نام ⁸ و برخى دیگر تا شانزده ‏⁹ نام براى مادر حضرت ذکر کرده‏اند¹⁰ .

مجموع این نام‏ها چنین است:۱٫ شهربانو، ۲٫ شهربانویه، ۳٫ شاه زنان، ۴٫ جهان شاه، ۵٫ شه زنان، ۶٫ شهرناز، ۷٫ جهان بانویه، ۸٫ خوله، ۹٫ برّه، ۱۰٫ سلافه، ۱۱٫ غزاله، ۱۲٫ سلامه، ۱۳٫ حرار، ۱۴٫ مریم، ۱۵٫ فاطمه، ۱۶٫ شهربانو .

• با آن که در منابع تاریخى اهل سنّت روى نام‏هایى چون سلافه، سلامه، غزاله بیش تر تأکید شده ¹¹

اما در منابع شیعى و به خصوص منابع روایى آنان، نام شهربانو بیش تر مشهور شده است. ¹¹

• هیچکدام از مورخین به دختری به نام شهربانو برای آخرین پادشاه ساساني اشاره نکرده‌اند .¹²
• تنها مسعودی به سه دختر برای یزدگرد به نام‌های آدرک، شاهین و مردآوند اشاره کرده است.¹³

و ظاهر عبارت مسعودی نشان می‌دهد که آنان سالها در مرو بسر برده‌اند و فرزندانی از آنان بجای مانده است. ¹⁴

بنابر اين ، اين حد اختلاف در نام مادر امام(ع) ، نشانگر ترديد و حتي ساختگي بودن روايت اوليه است .

ادامه دارد :

محمد صالحی    18/8/94

/