نگاهی گذرا به آیه ارتداد
... لا يزالون يقاتلونكم حتي يردوكم عن دينكم ان استطاعوا و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم في الدنيا و الآخرة و اولئك اصحاب النار هم فيها خالدون ۱
... آنها با شما مي جنگند تا اگر بتوانند شما را از دينتان بازگردانند . از ميان شما ، آنها كه از دين خود بازگردند و در حالیکه کافر هستندٖ ، بميرند ، اعمالشان در دنيا و آخرت تباه شده و جاودانه در جهنم باشند .
مقدمه :
همانطور که می دانیم ، ذهن بشر ، دايم در یک جستجوی بی پایان برای کشف حقایق هستی و دستیابی به مجهولات آنست .
و در این جستجو ، هر چه برایش به اطمینان منجر شود ، به ایمان و باور او تبدیل گشته و از عقایدی خواهد شد که براحتی از آن نخواهد گذشت .
در پروسه فوق ، تهیه مقدمات جستجو ، از اختیارات بشر و مورد تاکید خداوند بوده است ۲ ولی عقیده ای که از نتایج آن جستجو حاصل شود ،از اختیار او خارج است ۳ و قطعا مشمول پاداش و یا مجازات کسی نمی تواند بشود .۴
و از آنجا که جستجوگری ، یک پروسه سیال و وابسته به دانشهای به روز و حد بلوغ مستمر بشر است ، لذا تغییر عقیده او ، به کرات ، امریست محتمل و غیر قابل مواخذه . ۵
برای بررسی این مسأله ، به آیه ای که در ابتدای مقال ، اشاره شد ، نگاهی مختصر افکنده و خواهیم دید که :
خداوند « بر خلاف فهم و یا برداشت دیگران از آن و احکام عجیب و غریب برای تغییر دهندگان دین ( عقیده ) ، با عنوان مرتد ،» بر نتیجه گیری ما صحه گذاشته ، بگونه ایکه ، آزادی انتخاب و تغییر عقیده در آن موج می زند .
ابتدا به کلمات محوری در آیه نگاهی بیفکنیم :
- من یرتد = کسی که از دین برگردد
- فیمت = سپس بمیرد
- و هو کافر = در حالی که بر کفر باشد
- مشمول مجازات آخرتی خواهد شد
با توجه به موارد فوق ، خداوند ، برگشت از دین را امری طبیعی دانسته ، که برای هر کسی می تواند اتفاق افتد .
و نفس این اتفاق ، مشمول هیچگونه مجازات دنیوی نخواهد شد .
اما ، آیا این تغییر دین ( عقیده ) ، مشمول مجازات اخروی نیز نخواهد شد ؟
برای پاسخ به این سوال ، باید به دو حالت زیر توجه شود :
- کسی که به حقانیت دین اول ، معتقد نشده باشد و لذا ، به دینی دیگر که اطمینان او را جلب کرده ، پیوسته است .
- کسی که به حقانیت دین اول ، معتقد شده است ولی از آن برگشته ، که مجددا دو حالت زیر قابل تصور است :
a) صرفا ، بهر دلیلی ، از دین حق ، اعراض کرده ولی در حوزه زندگی شخصی خود می باشد .
b) ضمن برگشت از آن ، بهر دلیلی سد فهم و توجه دیگران به حقانیت دین اول شود .
که نوع b ، از نظر اصطلاح قرآنی ، « کافر » خوانده شده است . یعنی کسی که حقیقت را بر دیگران بپوشاند و یا سعی بر پوشاندن آن بنماید ، بگونه ایکه دیگران به حقانیت آن واقف نشوند .
آنچه که از آیه فوق به ذهن متبادر می شود اینست که ، تنها حالت 2-b که شامل « مرتد کافر » است ، از نظر خداوند مجرم بوده ، که در آخرت است که خود خداوند به جرم او رسیدگی خواهد کرد و کسی در این دنیا ، حق برخورد با او را صرفا بخاطر تغییر عقیده نخواهد داشت .
بنابراین ، با توجه به محتوای آیه چنین برمی آید :
کسی که حقانیت دینی برایش روشن شود و از آن از سر عناد و لجاجت ، روی گرداند « ارتداد » و در این روی گردانی ، باعث عدم دسترسی دیگران به حقانیت آن دین شود « کفر » ، در آخرت مورد قضاوت خدا قرار خواهد گرفت و چون حق الناس برگردن دارد ، مجازات خواهد شد .
البته در حالت 2-a ، نيز در صورتي كه با همين حالت عنادورزي با حق بميرد ، مورد قضاوت و مواخذه خداوند واقع خواهد شد ، هر چند ممكن است بدليل اينكه حق الناسي از اين نظر برگردن ندارد ، و بسبب كارهاي نيكي كه كرده باشد ، مورد تخفيف قرار گيرد كه بهر حال از حقوق خداوند شمرده شده و كسي حق دخالت ندارد .
و در یک کلام :
- صرف ارتداد ، مشمول هیچ مجازاتی نخواهد بود .
- بلکه ارتداد منجر به کفر ، مشمول مجازات خواهد بود .
- قضاوت و مجازات این امر بعهده خداوند و در آخرت خواهد بود .
- تبعا ، هیچگونه مجازات دنیوی برای این اعراض از دین ، وجود ندارد .
تدکر : اگر شخص مرتد ، از ابتدا به دینی معتقد بوده و یا بعنوان یک جاسوس به آن دین وارد ولی سپس از آن خارج شده باشد و پس از این خروج ، شروع به اعمال مجرمانه اجتماعی و سیاسی نماید ، نه بدلیل اعراض از دین ، بلکه به دلیل جرمهای اجتماعی و سیاسی مرتکب شده ، مورد محاکمه و مجازات دنیوی واقع خواهد شد .
زیرنویسها :
- سوره بقره آیه 217
- فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه ، اولئك الّذين هدئهم اللّه و اولئك هم اولوا الالباب سوره زمر – آیات 17 و 18
پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانى که سخنان را مىشنوند و از نيکوترين آنها پيروى مىکنند؛ آنان کسانى هستند که خدا هدايتشان کرده، و آنها خردمندانند. "
- كتاب « حديث هاي خيالي در مجمع البيان مرحوم آیه الله صالحی نجف آبادی ، ص 113 و 114 » و کتاب « رساله حقوق مرحوم آیه اله منتظری – ص 51 »
- لایکلف الله نفسا الا وسعها - سوره بقره - آیه 286
- همان بند ۳
محمد صالحی – 1/1/95
كانال باورهای قدیم و اندیشه های نو
http://mahsan.rasekhoonblog.com
