آيا همه قرآن ، همان اوايل بعثت بر پيامبر نازل شده است ؟ ( نزول دفعي )

يكي از آياتي كه در قرآن براي اثبات نزول دفعي ، به آن استناد ميشود آيه 114 سوره طه مي باشد :

وَ لَاتَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا

«در ( خواندن ) قرآن ـ پیش­از آنکه وحیش به­سوی تو انجام پذیرد ـ شتاب مکن و بگو خدای من ، مرا دانش افزای»

در تفسير آيه فوق دو نظر ارائه شده است :

1. اي پيامبر(ص) ، پيش از آنكه سخنان فرشته وحي تمام شود ، شتاب در خواندن آيات خوانده شده نكن . ( )

با اين ديدگاه ، پيامبر(ص) ، از كل وحي اطلاع نداشته ، مگر زماني كه آيات نازل مي شده است .

1. اي پيامبر(ص) ، در خواندن وحي شتاب نكن . (

با اين ديدگاه ، پيامبر(ص) ، از كل وحي ، قبل از نزول تدريجي آيات ، اطلاع داشته است .

در ادامه به نظر استاد سيد محمد حسيني طباطبايي پرداخته مي شود :

 درتفسیر مزبور گفته­اند که رسول­خدا(ص) به ­هنگام وحی ـ پیش ­از آنکه سخنان فرشته تمام شود ـ همراه با او، آیات قرآنی را می­خواند . آنگاه این آیۀ کریمه نازل شد و او را از شتاب در قرائت نهی نمود .

چنانکه درتفسیر «مجمع­البیان» آمده است: [معنای آیه اینست که: پیش ­از فراغت جبریل از ابلاغ قرآن، درخواندن ­آن شتاب مکن زیرا که پیامبر (ص) به همراه فرشته ، قرآن را می­خواند مبادا آن را فراموش کند. و این سخن، نظیر گفتار خدایتعالی است ­که فرمود: لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ (القیامت/ 16). قول مذکور از ابن عبّاس و حسن بصری و جُبّائی گزارش شده است] ¹

 تفاسیر جدید نیز این قول­ را برگزیده­اند . ( و اين نظر دال بر عدم اطلاع پيامبر از آيات ، قبل از وحي هر كدام از آنهاست .)

امّا در تفسیر «المیزان» پس­از نقل قول مزبور می­نویسد:

«اگر (برای پیامبرص) دانشی از قرآن پیش ­از نزول آن وجود نداشت نمی­توانست در خواندن چیزی که هنوز نازل نشده شتاب ورزد »! ²

و اما نقد نظر علامه :

در این تفسیر ، نویسنده می­خواهد بگوید که چون رسول­ خدا(ص) درخواندن وحی شتاب می­ورزید، بنابراین پیش ­از نزول آیات از آن‌ها آگاهی داشت!

و این سخن عجیبی است­ که با مدلول آیۀ موردبحث نمی­سازد ، زیرا که رسول ­خدا(ص) فرمان یافت تا شتاب نورزیده و پس­ از «پایان گرفتن وحی» آن را بخواند (نه همراه با قرائت جبریل ع) و درصورتیکه پیامبرص از مفاد وحی آگاه بود ، قید پایان ­گرفتن (مِن قَبلِ أن یُقضی إلَیکَ وَحیُهُ) لازم نمی­آمد ، بلکه می­فرمود پیش ­از آنکه وحی به ­تو رسد، شتاب نورز و آن را مخوان ( وَ لا تَعجَل بِالقُرآنِ مِن قَبلِ أن یُوحی إلَیکَ)!

علاوه براین ، آیات متعدّدی در قرآن کریم به ­نحو اطلاق دلالت دارند بر اینکه پیامبر أکرم(ص) پیش­ از نزول وحی از مفاد آن بی­اطّلاع بود و رویدادهایی ­که در صدر اسلام پیش آمد مانند «حادثۀ إفک» و «پرسش دربارۀ أصحاب کهف» و «فترۀ وحی» و امثال این‌ها ، همگی گواه بر این­معنا شمرده می­شوند.

خدایتعالی می­فرماید: وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كَانَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا (النساء/ 113) (خدا چیزهایی به تو آموخت که آنها را نمی­دانستی و فضل خدا بر تو بزرگ است).

زیرنویس:

1- تفسیر مجمع البیان، ج16، ص 147. («مَعناهُ لا تَعجَل بِتِلاوَتِهِ قَبلَ أن یَفرُغَ جِبرائیلُ ع مِن إبلاغِهِ فَإِنَّهُ (ص) کانَ یَقرَءُ مَعَهُ وَ یَعجَلُ بِتِلاوَتِهِ مَخافَةَ نِسیانِهِ.... وَهذا کَقَولِهِ: (لا تُحَرِّک بِهِ لِسانَکَ لِتَعجَلَ بِهِ) عَنِ ابنِ عَبّاسٍ وَ الحَسَنِ وَالجُبّائی».⁾

2- تفسیر المیزان، ج14، ص 232. («فَلَولا عِلمٌ ما مِنهُ بِالقُرآنِ قَبلَ ذلِکَ لَم یَکُن لِعَجَلِهِ بِقِراءَةِ ما لَم یَنزِل مِنهُ بَعدُ» )

مصطفي طباطبايي

محمد صالحي – 15/4/95

http://mahsan.rasekhoonblog.com