برخورد تاريخي امام علي با كساني كه با او بيعت نكردند

چنانكه مي دانيم امام علي پس از قتل خليفه سوم ، با يك درخواست عمومي از طرف سران و نامداران و گروه هاي مختلف مردم ، جهت پذيرش حلافت مواجه شدند .

و ليكن ايشان طي دو سه روزي كه بشدت تحت فشار براي پذيرش آن بودند ، به انحا مختلف از قبول آن خود داري كردند و صريحا اعلام نمودند كه خلافت از حقوق مردم است و تا اكثريت بر آن متفق نشوند ، هيچكس حق تصاحب آن را ندارد .

از جمله آنها ، رفتن و مشغول شدن در مزرعه در خارج مدينه و يا سخنانشان در 11 مورد به مناسبتهاي مختلف بود . ¹

ولي پس از آنكه ازدحام مردم براى بیعت با ايشان بسیار شدید شد ، ايشان از آنجا كه خود را شايسته آن و توانا در احقاق حقوق مردم و رعايت عدالت مي دانستند آن را پذيرفتند . ²

ماجراى بیعت به پایان رسید ، بعد معلوم شد بعضى از اشخاص معروف، مثل حسان بن ثابت ، کعب بن مالک ، مسلمه بن مخلَّد ، محمد بن مُسًلمه ،  عبدالله بن عمر ، زيد بن ثابت ، ، اسامه بن زيد و سعد بن ابى وقاص  بیعت نكرده اند. ³

امام آنها را احضار كرده و علت عدم بيعتشان را جويا شد .

هر كس دليلي آورد و امام بدون هيچگونه تندي و يا سخن اهانت آميزي ، آنها را مرخص كرد ، عليرغم آنكه دليل بعضي ها را بهانه اي بيش نمي دانست .

و تنها تعهدي كه به آنها گوشزد مي فرمود ، اين بود كه در هيچ امري عليه خلافت اقدام نكنند .

و حتي جلو برخورد تند بعض ياران را نيز گرفته و اجازه هيچگونه بيعت اجباري را به كسي نداد .

 ذيلا سه مورد از آنها بعنوان نمونه آورده مي شود :

1. سخن امام با طلحه در روز جنگ جمل :

طلحه به علی (ع) گفت : کار خلافت را رها کن.
على(ع) به او گفت : در حالى که با من بيعت کردي ؟

طلحه گفت: در حالى با تو بيعت کردم که شمشیر بالاى گردنم بود.
على گفت: من هیچ کس را مجبور به بيعت با خود نکرده‏ ام؟ اگر قرار بود کسى را مجبور کنم، سعد بن ابى وقاص، عبد الله بن عمر، محمد بن مسلمه را مجبور مى‏ کردم.

آنان از بیعت با من خوددارى کردند و در گوشه‏ اى نشستند من نیز آنان را رها کردم‏. ⁴

1. سخن امام با سعد وقاص :

بعد از بیعت طلحه و زبیر با امام ، سعد را آوردند و گفتند: « با علی بیعت کن » ،

او گفت: « بیعت نمی‌کنم تا همه مردم بیعت کنند، به خدا مایه زحمت نخواهم شد.

امام نیز فرمود: بگذارید برود. » ⁵

1. ماجراي عبداله ابن عمر

پس از بیعت عمومی مردم، امام علی‏(ع) به عبداللَّه بن عمر فرمود:
برخیز و بیعت کن.
گفت: بیعت نمی‏کنم تا همه بیعت کنند.
حضرت امیرالمؤمنین‏(ع) فرمود :
پس عهد کن که مخالفت نکنی .
پاسخ داد: هیچ عهدی نمی‏کنم .
مالك اشتر كه از لجاجت عبدالله، ناراحت شده بود، به امام عرض كرد : این شخص خود را از تازیانه و شمشیر تو ایمن مى بیند، اجازه بده گردنش را بزنم.
امام علی‏ (ع) فرمود:
من نمى خواهم از روى اجبار بیعت كند، رهایش كن برود.. ⁶

زيرنويسها :

1. اى مردم! اين امر (حكومت) ، امر شما است . هيچ كس به جز كسى كه شما او را امير خود گردانيد ، حق امارت بر شما را ندارد . ما ديروز هنگامى از هم جدا شديم كه من قبول ولايت را ناخوشايند داشتم ولى شما جز به حكومت من رضايت نداديد ..."

 " وَلَمَّا أَصْبَحُوا يَوْمَ الْبَيْعَةِ، وَهُوَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ، حَضَرَ النَّاسُ الْمَسْجِدَ، وَجَاءَ عَلِيٌّ فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ وَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، عَنْ مَلَإٍ وَإِذْنٍ، إِنَّ هَذَا أَمْرُكُمْ لَيْسَ لِأَحَدٍ فِيهِ حَقٌّ إِلَّا مَنْ أَمَّرْتُمْ، وَقَدِ افْتَرَقْنَا بِالْأَمْسِ عَلَى أَمْرٍ وَكُنْتُ كَارِهًا لِأَمْرِكُمْ، فَأَبَيْتُمْ إِلَّا أَنْ أَكُونَ عَلَيْكُمْ...؛ " الكامل ابن اثير ج 2 ص 556

1. فما راعني الا والناس کعرف الضبع الي, .... ! اما والذي فلق الحبة، و برا النسمة، لولا حضور الحاضر، و قيام الحجة بوجود الناصر، و ما اخذ الله علي العلماء الا يقاروا علي کظة ظالم، و لا سغب مظلوم، لالقيت حبلها علي غاربها، ولسقيت آخرها بکاس اولها، ولالفيتم دنياکم هذه ازهد عندي من عفطة عنز ... خطبه 3 ، شقشقيه
2. مروج‌ الذّهب‌ ج2 ص 353 ، الطبري ج4 ص 430
3. قال طلحة : بايعتك و السيف على عنقي . قال : ألم تعلم أني ما أكرهت أحدا على البيعة ، و لو كنت مكرها أحدا لاكرهت سعدا و ابن عمر و محمد ابن مسلمة ، أبوا البيعة ، واعتزلوا ، فتركتهم -  الامامه و السیاسه ج 1 ص 70 ، ترجمه، ص 103.
4. مفید، الجمل، ص51 و 131.
5. فأمر بإحضار عبد الله بن عمر فقال له بايع قال لا أبايع حتى يبايع جميع الناس فقال له ع فأعطني حميلا ألا تبرح قال و لا أعطيك حميلا ، فقال الأشتر يا أمير المؤمنين إن هذا قد أمن سوطك وسيفك فقال لست أريد ذلك منه على كره خلوا سبيله - شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدت ج ۴، ص ۹.

محمد صالحي – 15/8/95

http://mahsan.rasekhoonblog.com