پایه های دین از منظر قرآن کریم
بر اساس آنچه که از آموزه های قرآنی فهمیده می شود ، دین بر سه پایه اساسی زیر استوار بوده ، بطوری که محور رسالت رسولان خوانده شده و همچنین رستگاری انسان نیز بر پایبندی او به آنها معرفی گردیده است :
- اعتقاد به وحدانیت خدا در ذات ، خلق و فیض رسانی به او ( توحید )
- اعتقاد به هدفمند بودن خلقت ( معاد )
- عمل صالح ( بر مبنای اعتقاد به خدا در راستای رسیدن به هدف خداوند از هستی )
با نگاهی اجمالی به آیات شریفه قرآن ، صراحت خداوند در بیان اصول اساسی فوق ، در آیات زیر قابل توجه است :
- " ان الذين امنوا و الذين هادوا و النصارى و الصابئين من امن بالله و اليوم الاخر و عمل صالحا فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف عليهم و لا هم يحزنون " 1
" کسانى که ( به پيامبر اسلام ) ايمان آوردهاند ، و کسانى که به آئين يهود گرويدند و نصارى و صابئان [= پيروان يحيى] هر گاه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورند ، و عمل صالح انجام دهند ، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است ؛ و هيچگونه ترس و اندوهى براى آنها نيست ."
- " ان الذين امنوا و الذين هادوا و الصابئون و النصارى من امن بالله و اليوم الاخرو عمل صالحا فلاخوف عليهم ولاهم يحزنون "2
" آنها که ( به پيامبر اسلام ) ايمان آوردهاند و يهود و صابئان و مسيحيان ، هرگاه به خداوند يگانه و روز جزا ، ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند ، نه ترسى بر آنهاست ، و نه غمگين خواهند شد. "
- " ان الذين امنوا و الذين هادوا و الصابئين و النصارى و المجوس و الذين اشرکوا ان الله يفصل بينهم يوم القيامة ان الله على کل شيء شهيد " 3
" مسلّماً کسانى که ( به پيامبر اسلام ) ايمان آوردهاند، و يهود و صابئان و نصارى و مجوس ( زرتشتیان ) و مشرکان ؛ خداوند ، در ميان آنان روز قيامت داورى مىکند ؛ خداوند بر هر چيز گواه (و از همه چيز آگاه) است . "
اصل اول ، بر این باور پافشاری می کند که : " خداوند در ذات وجودی خود یکی بوده و در انجام افعال خود نیز بی نیاز از هر مخلوق دیگری است ، به آنگونه که هیچ موثری در تمام هستی بجز حضرت حق وجود ندارد ."
در کتاب قرآن ، صدها آیه می توان یافت که بر اصل فوق اصرار دارد ، از جمله آیات زیر :
- لا اله الا الله 4
- و الهکم اله واحد لا اله الا هو الرحمن الرحيم 5
- ذلکم الله ربکم لا اله الا هو خالق کل شيء فاعبدوه و هو على کل شيء وکيل 6
- رب المشرق و المغرب لا اله الا هو 7
- ا انتم تخلقونه ام نحن الخالقون 8
- ام جعلوا للله شرکا خلقوا کخلقه فتشابه الخلق علیهم قل الله خالق کل شیئ و هو الواحد القهار. 9
- لا موثر فی الوجود الا الله 10
- الله لطيف بعباده يرزق من يشاء و هو القوي العزيز 11
- الا له الخلق و الامر تبارک الله رب العالمين 12
و همین حقیقت است که محور و شاخص اصلی تمام ادیان توحیدی است و تمامی پیامبران نیز برای ابلاغ همین پیام خداوند به بشر ، ارسال شده اند . چنانکه در آیات زیر می بینیم :
- قل يا اهل الکتاب تعالوا الى کلمة سواء بيننا و بينکم الا نعبد الا الله و لا نشرک به شيئا و لا يتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله 13
- و ما ارسلنا من قبلک من رسول الا نوحي اليه انه لا اله الا انا فاعبدون 14
اصل دوم ، این باور را در وجود ما می نشاند که : " هر آنچه در هستی وجود دارد ، عبث و بیهود نبوده ، بلکه خداوند همه چیز را برای به خدمت گیری انسان در مسیر رشد ش خلق کرده و انسان را نیز در مسیر کمال بسوی خداگونگی ، بر ای تجلی جمال الهی به دنیا آورده است ، که باید راهی دراز را باید بپیماید تا به اوج خداگونگی و جلوس در بارگاه حق و همنشینی با او برسد . "
کافیست به چند آیه و حدیث قدسی زیر از بین صدها کلام وحیانی توجه کنیم :
- ا فحسبتم انما خلقناکم عبثا و انکم الينا لا ترجعون 15
- يابن آدم خلقت الاشياء كلها لاجلك و خلقتك لاجلي 16
- " كنت كنزاً مخفياً فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لكي أعرف " 17
- و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون 18
- ان المتقین فی جنات و نهر في مقعد صدق عند مليک مقتدر 19
- یا ایتها النفس المطمئنه ارجعي الى ربک راضية مرضية فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي 20
و اصل سوم ، بیانگر معیارهای واقعی و عملی برای امکان ارزیابی میزان باورها و اعتقادات فوق الذکر در درون افراد انسانی و وجه تمایز آنهاست و آن ، این حقیقت است که : " انسان برای رسیدن به جایگاه اصلی خود در بارگاه خداوند ، راهی جز تخلق به اخلاق الهی و تثبیت آنها در رفتار و اعمال خود به عنوان ملکات و فضایل ، ندارد . "
در بیش از 120 آیه قرآن به معیار " عمل صالح " جهت تثبیت و تحقق خدامحوری باورهای انسانی اشاره شده است ، از جمله :
- ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوالصالحات 21
- من تاب و امن و عمل صالحا فاولئک يدخلون الجنة و لا يظلمون شيئا 22
- من عمل سيئة فلا يجزى الا مثلها و من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن فاولئک يدخلون الجنة يرزقون فيها بغير حساب 23
- يوم يجمعکم ليوم الجمع ذلک يوم التغابن و من يؤمن بالله و يعمل صالحا يکفر عنه سيئاته و يدخله جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها ابدا ذلک الفوز العظيم 24
- تخلقوا باخلاق الله 25
زيرنويسها :
- سوره بقره - آیه 62
- سوره مائده - آیه 69
- سوره حج - آیه 17
- سوره های صافات ، آیه 35 و محمد ، آیه 19 ( خدایی بجز الله نیست )
- سوره بقره ، آیه 163 ( و خدای شما خدایی است واحد ، خدایی جز او که رحمن و رحیم است نیست . )
- سوره انعام ، آیه 102 ((آرى،) اين است پروردگار شما! هيچ معبودى جز او نيست؛ آفريدگار همه چيز است؛ او را بپرستيد و او نگهبان و مدّبر همه موجودات است. )
- سوره مزمل ، آیه 9 (همان پروردگار شرق و غرب که معبودى جز او نيست . )
- سوره واقعه ، آیه 59 ( آيا شما آن را (در دوران جنينى) آفرينش (پى در پى) مىدهيد يا ما آفريدگاريم؟! )
- سوره رعد ، آیه 16 (يا آنها همتايانى براى خدا قرار دادند بخاطر اينکه آنان همانند خدا آفرينشى داشتند، و اين آفرينشها بر آنها مشتبه شده است؟!» بگو: «خدا خالق همه چيز است؛ و اوست يکتا و پيروز!» )
- سر الصلوه، ص 9 و آداب الصلوه، ص 131
- سوره شوری ، آیه 19 (خداوند نسبت به بندگانش لطف (و آگاهى) دارد؛ هر کس را بخواهد روزى مىدهد و او قوّى و شکستناپذير است! )
- سوره اعراف ، آیه 54 ( آگاه باشيد که آفرينش و تدبير (جهان)، از آن او (و به فرمان او)ست! پر برکت (و زوالناپذير) است خداوندى که پروردگار جهانيان است! )
- سوره آل عمران ، آیه 64 (بگو: «اى اهل کتاب! بياييد به سوى سخنى که ميان ما و شما يکسان است؛ که جز خداوند يگانه را نپرستيم و چيزى را همتاى او قرار ندهيم؛ و بعضى از ما، بعضى ديگر را -غير از خداى يگانه- به خدايى نپذيرد.» )
- سوره انبیا ، آیه 25 ( ما پيش از تو هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر اينکه به او وحى کرديم که: «معبودى جز من نيست؛ پس تنها مرا پرستش کنيد.» )
- سوره مومنون ، آیه 115 ( آيا گمان کرديد شما را بيهوده آفريدهايم، و بسوى ما باز نمىگرديد؟ )
- المواعظ العدديه ، الباب الثاني عشر ، الفصل الثاني ص 255 به نقل از كتاب گنج حكمت
- بحارالانوار، ج 84 ، ص 198 - " من گنج پنهان بودم . دوست داشتم كه آشكار شوم . پس خلق را آفريدم تا شناخته شوم "
- سوره ذاریات ، آیه 56 (من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اينکه عبادتم کنند (و از اين راه تکامل يابند و به من نزديک شوند)! )
- سوره قمر ، آیات 54 و 55 (يقيناً پرهيزگاران در باغها و نهرهاى بهشتى جاى دارند، در جايگاه صدق نزد خداوند مالک مقتدر! )
- سوره فجر ، آیات 27 تا 30 ( تو اى روح آراميافته ! به سوى پروردگارت بازگرد در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است، پس در سلک بندگانم درآى، و در بهشتم وارد شو! )
- سوره عصر ، آیات 2 و 3 ( که انسانها همه در زيانند؛ مگر کسانى که ايمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، )
- سوره مریم ، آیه 60 (مگر آنان که توبه کنند، و ايمان بياورند، و کار شايسته انجام دهند؛ چنين کسانى داخل بهشت مىشوند، و کمترين ستمى به آنان نخواهد شد. )
- سوره غافر ، آیه 40 ( هر کس بدى کند، جز بمانند آن کيفر داده نمىشود؛ ولى هر کس کار شايستهاى انجام دهد - خواه مرد يا زن- در حالى که مؤمن باشد آنها وارد بهشت مىشوند و در آن روزى بىحسابى به آنها داده خواهد شد. )
- سوره تغابن ، آیه 9 ( اين در زمانى خواهد بود که همه شما را در روز اجتماع [= روز رستاخيز] گردآورى مىکند؛ آن روز روز تغابن است (روز احساس خسارت و پشيمانى)! و هر کس به خدا ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را مىبخشد و او را در باغهايى از بهشت که نهرها از زير درختانش جارى است وارد مىکند، جاودانه در آن مى مانند؛ و اين پيروزى بزرگ است! )
- بحارالانوار- ج 58- ص 129-
تحقیق : محمد صالحی 5 / 4 /91
