💠تامّلی مختصر در فرازی از آیه 54 سوره بقره "فَاقتُلوا اَنفُسَکُم"

🍃کشتار 70000 انسان!!!

✍️مفسران در تفسیر آیه 54 سوره مبارکه بقره گفته اند: خدا امر کرد که بنی اسرائیل خود را بکشند  و آنان نیز در اجرای این دستور ،هفتاد هزار نفر از خودشان را کشتند  و این توبه آنان از گوساله پرستی بود.

اما این مطلب به چند دلیل قابل مناقشه است:

🌻دلیل اول : در آیه 52 ، بعد از داستان گوساله پرستی بلافاصله آمده است:" ثُمَّ عَفَوْنَا عَنكُم مِّن بَعْدِ ذَٰلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ "، که معلوم می شود گناه گوساله پرستی را خدا بخشیده است.

و به نظر می رسد هر دو آیه در مقام امتنان ، عفو خدا را گوشزد می نماید.  و اگر بگوییم آیه 54 انتقام و مجازات خدا را گوشزد می کند و دستور خودکشی یا دیگر کشیِ گوساله پرستان را می دهد با آیه 52 تعارض دارد.به عبارت دیگر بعد ازعفو  خدا از گوساله پرستان که در آیه 52 آمده ، دیگر گناهی باقی نمی ماند تا نیازی به خود کشی برای جبران باشد.

🌻دلیل دوم : در تورات آمده است که بنی لاوی دستور موسی(ع) را در مورد قتل یکدیگر اجرا کردند  و سه هزار نفر از خودشان را کشتند . گمان می رود که مفسران و مورخان اسلامی ، اصل این مطلب را از تورات گرفته و چیزهایی به آن افزوده یا از آن کم کرده اند. و این مطلب را با آیه 54 سوره مبارکه بقره تطبیق نموده اند . و چون تورات دچار تحریف شده است  نمی توان به همه آنچه در آن هست اعتماد کرد و از آن اقتباس نمود.

🌻دلیل سوم :این احتمال 'جدّاً وجود دارد که امر " فاقتلوا انفسکم "، امر امتحانی باشد . نظیر امر ابراهیم(ع)  به ذبح فرزندش.

🌻دلیل چهارم : این احتمال وجود دارد که "فاقتلوا انفسکم" دعوت به ریاضت و نفس کشی  ،یعنی تهذیب نفس باشد  که بنی اسرائیل به آن عمل کردند و مورد عفو خدا واقع شدند.

🌻دلیل پنجم: در عبارات مفسران درست روشن نیست که خطاب" فاقتلوا انفسکم "  متوجه چه گروهی است؟ یک قول این است که موحدان نیز باید یکدیگر را بکشند چون نهی از منکر نکردند. در نقلی دیگر موحدان مامور کشتن گوساله پرستان شده و در نقلی دیگر منتخبان موسی (ع) که با او در طور بودند مامور کشتن گوساله پرستان شدند. آشفتگی در نقل داستان، گویای این است که مفسران، مستند محکمی نداشته اند و سرانجام نیز نتوانسته اند مخاطب به خطاب " فاقتلوا انفسکم " را مشخص کنند.

🌻دلیل ششم :قاضی عبدالجبار می گوید :

"عقلا جایز نیست که خدا بنی اسرائیل را مامور کند که خودشان را بکشند .زیرا امر برای مصلحت مکلف است و برای شخص کشته شده بعد از قتل مصلحتی تصور نمی شود."

این سخن قاضی ، منطقی است و مقصود او ، امر واقعی به خودکشی است نه امر امتحانی. زیرا امر امتحانی معقول است ، چه امر به کشتن فرزند باشد مثل قصه ابراهیم (ع) و چه امر به کشتن خویش باشد . چنان که ظاهر آیه ی مورد بحث است "فاقتلوا انفسکم ".

🌻دلیل هفتم :اگر خطاب" فاقتلوا انفسکم " متوجه موحدان باشد که مامور شده باشند گوساله پرستان را بکشند ، هیچ تکلیفی متوجه گوساله پرستان نشده است . در صورتی که از اول تا آخر آیه گوساله پرستان مورد خطاب واقع شده اند:

ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ

 فَتُوبُوا إِلَى بَارِئِکُمْ

 فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ

ْ

فَتَابَ عَلَیْکُم

بنابر این مصب آیه فقط گوساله پرستان اند و لاغیر و در صورتی که امر " فاقتلوا انفسکم" امتحانی باشد معنای آیه این می شود که خدا به یهود زمان رسول خدا(ص) می فرماید: به یاد آورید زمانی را که موسی به قوم  خود که پدران شما بودند گفت: ای قوم من شما یقینا به خودتان ظلم کردید  که آن گوساله را معبود خویش گرفتید. پس به سوی آفریننده خود بازگردید  و توبه کنید و توبه به این حاصل می شود که شما خودتان را بکشید  و پدران شما این امر امتحانی را پذیرفتند  و آمادگی خود را برای اجرای آن اعلام کردند  و چون صدق نیتشان معلوم شد خدا گناهشان را بخشید ، زیرا بسیار توبه پذیر و رحیم است.

ضمناً صاحب تفسیر المیزان امر "فاقتلوا انفسکم " را امتحانی می داند.ولی تنها درباره کسانی که  بعد از آن کشتار وحشتناک از قتل معاف شدند. ولی بهتر بود آن را عمومیت می‌داد.

🌻دلیل هشتم: در روایات آمده که موسی (ع) وقتی آن قتل دسته جمعی بنی اسرائیل را دید که 70000 نفر کشته شدند به گریه افتاد  و گفت : خدایا بنی اسرائیل نابود شدند، بقیتی بگذار.خدا برای تسلی خاطر موسی(ع) امر کرد کشتار متوقف شود  و فرمود قاتل و مقتول هر دو در بهشت اند. (کشف الاسرار میبدی ج1/ص190).

🍃 این کشتار عظیم که حتی موسی (ع) را به گریه آورد با عبارت " انَّهُ هو التَّوابُ الرَّحیم" که در ذیل آیه است تناسب ندارد. بلکه با عبارت " انه هوالمنتقم الجبار" تناسب دارد که این کشتار وحشتناک برای انتقام گیری و مجازات گوساله پرستان  انجام شده باشد .ولی اگر امر "فاقتلوا انفسکم" امتحانی باشد ، پس از آن که گوساله پرستان از عهده امتحان برآمدند و تسلیم فرمان شدند ، توّابیت و رحمت خدا به جوش آمد و آنها را بخشید و گرنه " انَّه هو التَّوابُ الرَّحیم ُ" این معنی را منعکس می کند که با لحن آیه که لحن امتنان است سازگارتر است.

🌻دلیل نهم: یک نظر این است  که " فاقتلوا " در آیه به معنای " فزلّلوا" است.(روح المعانی آلوسی). یعنی نفس خود را ریاضت دهید و رام کنید . تعبیر " نفس کشی" در محاورات مردم به معنای مجاهدت و ریاضت دادن نفس به کار می‌رود. آلوسی می گوید : اگر روایات نبود من همین رای را انتخاب می کردم  که باید به آلوسی گفت در این روایات حتی یک نقل معتبر که به معصوم منسوب باشد وجود ندارد  پس نباید به سبب این منقولات بی اعتبار از یک  رای معقول دست برداشت.

🌷🍁🌻با توجه به مطالب یاد شده بود که در ترجمه آیه 54 سوره بقره در یک وجه ، امر "فاقتلوا انفسکم"را امتحانی گرفتیم و در وجه دیگر ،علی البدل آن را به معنای نفس کشی یعنی ریاضت و انابه و در نهایت تهذیب نفس و سیر و سلوک گرفتیم،

کشتار 70000 انسان گنهکار که  موسی (ع) را به گریه درآوردبرای ما قابل قبول نبود ،خصوصاً با توجه به اینکه منبع این منقولات فقط روایات عامه است. آن هم از طرق بی اعتبار  و این جانب شک ندارم که اینها همه از اسرائیلیات است که حضرات نتوانسته اند خود را از آن خلاص کنند. وَ کَم لَهُ نَظیرٍ.

📚منبع : کتاب تاثیر روایات در تفسیر و فهم قرآن به قلم آیت الله صالحی نجف آبادی/به کوشش استاد محمد علی کوشا/از صفحه 195 تا 200

.https://telegram.me/salehinajafabadi