آیا زهد در قرآن ، رها کردن زندگی دنیایی است ؟

یکی از مفاهیم ارزشی اسلام ، که پیوند عمیقی با سبک زندگی مسلمانان دارد و در صورت برداشت غلط از آن ، زندگی را به یک متروکه بی بهره گی از دنیا و مواهب آن تبدیل می کند ، مفهوم زهد است !

از آنجا که بسیار مردمان عصر نزول در فقر شدید بسر می بردند ( اهل صفه ) بگونه ایکه هیچ از زندگی ، بهره ای نداشتند ، پیامبر(ص) در راستای فقر زدایی جامعه ،  روشهای مختلفی را بکار بستند که از جمله آنها وضع صدقات و کفارات و حتی خمس و زکات و انفاقات ، و یا سفارش به مراعات شرایط آنها در برخورداری از مواهب دنیوی بود و پاداش آنها را برخورداری از بهره مندیهای سرای دیگر دانستند .

بگونه ای که خود و نزدیکانش نیز با کمترین امکانات ، زندگی می کردند .

اما وقتی شنیدند که افرادی به غلط ، ساده زیستی را بی بهره گی از مواهب و لذات دنیایی ، تلقی کرده و خانه و زندگی را رها کرده و دایم به نماز و روزه مشغولند ، بشدت آنها را مذمت کرده و در سخرانی عمومی خود اعلام کردند که :

بعثت بالحنيفيّة السّمحة و من خالف سنّتى فليس منّى‏ ¹

و آیه قرآن نیز با همان شدت نازل شد و ضمن اعلام انزجار خداوند از اعراض از دنیا ، بهره مندی از مواهب آن را ، مومنانه زیستن دانسته ، آنگونه که بهره های آخرتی نیز در ادامه و گرو آن اعلام گردید .

قل من حرم زينة الله التي اخرج لعباده و الطيبات من الرزق قل هي للذين آمنوا في الحياة الدنيا خالصة يوم القيامة كذلك نفصل الآيات لقوم يعلمون ²

پس مفهوم زهد چیست ؟

همگان می دانیم که امامان(ع) ، معلمان قرآن و نزدیکترین فهم را از آن به فهم پیامبر(ص) داشته اند . به همین دلیل وقتی که به نهج البلاغه امام علی(ع) که خود زیباترین جلوه و اسوه زاهدان بود ، رجوع می کنیم ، زهد را اینگونه تبیین می فرمایند :

الزهد کله بين کلمتين من القرآن قال الله سبحانه-  لکيلا تاسوا على‏ ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم ³ - و من لم ياس على الماضي و لم يفرح بالآتي-  فقد اخذ الزهد بطرفيه ⁴

برجسته ترین نکته در نگاه امام(ع) ، ارزش زندگی و بهره مندی از آن و زیستن در حال است .

ایشان به دو مشکل اساسی بشر در تفسیر زندگی خود که باعث داوری های خوب و بد ولی غیر واقعی شده و او را با چالش جدی معنای زندگی روبرو کرده است ، اشاره ای بسیار متین داشته اند :

1. از دست رفته های ما از جمله گذشته و هر آنچه داشته ایم و دیگر نیستند ، بخشی از زندگی ما بوده که روزی در آن بوده ایم و داوری ما در مورد آن هر چه بوده ، تمام شده است ، بنابراین ماندن در خاطرات گذشته ( چه خوش و چه ناخوش ) ، چیزی جز حسرت برما فرو نمی ریزد و ادامه زندگی را دچار یاس عمیق می کند .
2. بدست آورده های ما نیز از جمله امروز ( که قطعا آینده جزو آن نبوده و نسیه ای بیش نیست ) ، همجنس همان از دست رفته های گذشته گون ماست که ، جایی برای شادی مستانه ما و دل بستن بر آنها ندارند .

این دو ، از مهمترین و اساسی ترین نکته های روانشناسی مثبت نگر امروزی است که در مسیر حرکت و موفقیت ، بهترین مولفه های انگیزشی خوانده شده اند .

اما نکته مهمتری که در کلام امام با بهره گیری از بیان شیوای خداوند در تبیین زندگی واقعی و منطبق بر هستی ، موج می زند ، زیستن در " حال " است .

نه در بند حسرت از گذشته از دست رفته باش که هرگز نخواهد بازگشت و نه خود را آویزان تحقق آرزوهایی کن که در گذشته از دست رفته و آینده را به آنها حواله می کنی ، که آن نیز نیامده و شاید هرگز برای تو نیاید .

امروز را با همه توان و تلاشت ، بهترین هایی را که دوست داری ( مراقبه و خدمت ) ، به انجام برسان ، که امروز همان آینده ایست که دیروزت را به انتظارش خراب کردی و امروز حسرتش را میخوری .

زندگی بی پایان است و دنیا مسیری برای عبور نه محلی برای قرار ابدی .

الدنيا دار ممر لا دار مقر ⁵

پس در زندگی گام بگذار و هر اتفاقی را که با آن مواجه می شوی ، مانند یک مشاهده گر بپذیر همانگونه که هست ، نه آنگونه که تفسیر می کنی . که تفسیرهای ما از زندگی است که آن را خوب و بد می کنند نه واقعیات آن .

دنیا ، ماهیتی ناماندنی دارد و زندگی دنیایی ما نیز از همان جنس است ، پس به مولفه های زندگی از قبیل خانواده ، مال ، موقعیت ، مقام و ... نچسبیم و آویزان نشویم که آنها نیز همچون خود دنیا ، ناماندنی اند ؛ و الا جز حسرت از دست داده ها ، چیز دیگری برایمان نخواهد ماند و فریب تحقق مجددشان در آرزوهای آینده نسیه ، امروزمان را دوباره بر فنا خواهد داد .

و زهد جز این نیست .

زندگی را یک مسیر بی پایان این جهانی – آن جهانی بدانیم و برای رسیدن به همه چیز در این سرای ناماندنی ، همه سرمایه های روحانی و ارزشهای خود را هزینه نکنیم ، که دیر نیست ورود به آن سرای باقی ⁶ ، اما بی هیچ توشه راه . ⁷

و دین برای تبیین توشه آن سرا آمده است نه تخریب توشه این سرا . بهره ات را از این سرا ببر ، اما توشه آن سرا را نیز بردار ، که فردا در آن سرا پشیمان شده ، اما دیگر راهی به این سرا برای جبران و برداشتن توشه نحواهی یافت ⁸ .

زیرنویسها :

1. نهج الفصاحه 861
2. اعراف 32
3. حدید 23
4. حکمت 439
5. حکمت 133
6. و ما اوتيتم من شي ء فمتاع الحياة الدنيا و زينتها و ما عند الله خير و ابقي ا فلا تعقلون – قصص 60
7. يا دنيا يا دنيا ...  فعيشک قصير و خطرک يسير و املک حقير-  آه من قلة الزاد و طول الطريق-  و بعد السفر و عظيم المورد – حکمت 77
8. كلا بل لا تكرمون اليتيم و لا تحاضون علي طعام المسكين و تاكلون التراث اكلا لما و تحبون المال حبا جما كلا اذا دكت الارض دكا دكا و جاء ربك و الملك صفا صفا و جي ء يومئذ بجهنم يومئذ يتذكر الانسان و اني له الذكري يقول يا ليتني قدمت لحياتي – فجر 17 تا 24

محمد صالحي – 20/9/96

https://telegram.me/beshnofekrkon

http://mahsan.rasekhoonblog.com