اشتباه استاد ملکیان در تفسیر یک آیه

استاد ملکیان که از مفاخر علمی ، فلسفی ، اخلاقی و نواندیشی این مرز و بوم هستند و نظریات ایشان در موضوعات مختلف فلسفه اخلاق و روانشناسی و حتی دینی ، زمینه اندیشه های نو و ارزشمندی را فراهم کرده است ، اخیرا در یکی از سخنرانیهای خود اشاره ای به آیه زیر داشته و برداشتی از آن عنوان کردند که با توجه به دلالت محتوایی آیه و نیز آیات دیگر ، اشتباه بوده که ذیلا به آن خواهیم پرداخت :

كان الناس امة واحدة فبعث الله النبيين مبشرين و منذرين و انزل معهم الكتاب بالحق ليحكم بين الناس فيما اختلفوا فيه و ما اختلف فيه الا الذين اوتوه من بعد ما جاءتهم البينات بغيا بينهم ... ¹

مردم ( در آغاز ) يك امت بودند ، پس خدا پيامبران را بعنوان بشارت دهنده و اخطار کننده برانگیخت ، و كتابها(ی آسمانی) را به حق با آنان نازل كرد تا میان مردم درباره آنچه بر سرش اختلاف داشتند حكم كند ، و در كتابها اختلاف نکردند مگر کسانی که کتاب به آنان داده شده – ( و این اختلاف هم ) از سر افزون طلبی در میان خودشان بود – آن هم بعد از آنکه دلیل های روشن برایشان آمد .... ²

استاد ملکیان در تفسیر آیه می فرماید که  : مردم امت واحدی بودند و خدا با ارسال پیامبران و دعوت به توحید ، بین مردم اختلاف انداخت .! :

و اما دلایل اشتباه بودن این برداشت :

1. در خود آیه می فرماید : پیامبران را با کتاب برستاد تا بین مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کنند ، و این می رساند که مردم قبل از ارسال پیامبران ، علیرغم آنکه جامعه ای واحد بوده اند ولی در موضوعاتی اختلاف داشته اند .
2. در آیه ای دیگر در سوره یونس می فرماید : و ما كان الناس الا امة واحدة فاختلفوا ³

مردم ( در آغاز ) جز يك امت بودند ، پس اختلاف پیدا کردند .. 

و این آیه صراحتا به وجود اختلاف بین مردم ، بعد از آنکه امت واحده ای بودند اشاره می کند .

1. هدف خداوند از ارسال پیامبران ، با توجه به آیه : و ما ارسلنا من قبلك من رسول الا نوحي اليه انه لا اله الا انا فاعبدون ⁴

ما پيش از تو هيچ رسولی نفرستاديم ، مگر اینكه به او وحي می كرديم كه خدايي جز من نيست پس (تنها) مرا بپرستيد.

ارائه نگرش جهان بینی توحیدی و دعوت مردم به توحید بوده است .

که البته با توجه به آیات دیگر ، در انتخاب مشی رفتار فردی و اجتماعی نیز ، مشی اخلاقی را پیشنهاد می کردند .

و اما توضیح چرایی ارسال پیامبران :

با عنایت به شواهد تاریخی ، بشر پس از پشت سرگذاشتن دوران اولیه خود که بیشتر بدنبال تامین نیازهای غذا و امنیت خود بوده ، وارد دوره مهارت آموزی شده و همین باعث تسهیل و تسریع انجام کارهای او گشت بگونه ای که آرام آرام فرصت اندیشیدن به موضوعات ورای نیازهای اولیه اش را پیدا کرده و با بلوغ عقلی بیشتر ، به چگونگی ساختار و علت ایجاد جهان ، دلیل وجود خود در این دنیا ، چرایی مردن و چگونگی بعد از آن و ده ها سوال دیگر که حول جهان بینی و هستی شناسی اش می چرخید ، به تفکر و بحث پرداخته و وارد دوران خرد ورزی گشت .

آنها اگر چه تا قبل از این دوره ، بدلیل یکسان بودن نیازهای اولیه خود ، اختلاف چندانی نداشتند ، بجز شاید بر سر نحوه تامین آنها و یا اختلافات شخصی و یا قبیله ای ، ولی با ورود به دوران خردورزی و ظهور سوالات و اندیشه ها و پاسخهای مختلف ، اختلافات جدی ای که بر سر نوع نگرشی که به هستی و زندگی پیدا کرده بودند ، باعث دسته بندی آنها و تبعا انتخاب شیوه های مختلف و بعضا متضادی در اداره زندگی و جامعه کوچک اطراف آنها گشته بود .

همین امر سبب شد که خداوند بدلیل رسیدن بشر به بلوغ عقلی کافی و آمادگی آموزش پذیری وحیانی ، پیامبری از بین آنها بنام " آدم "برگزیده ⁵ تا در پی داوری در اختلافات آنها، پاسخ سوالات هستی شناسی و جهان بینی آنها را در نگرش توحیدی بدهد. ⁶

که با توجه به آیات اولیه بحث ، آن پاسخها ، برای افرادی قابل پذیرش بوده و برای بعضی دیگر علیرغم تبیین روشنشان ، بعضا بدلیل عنادورزی ، غیر قابل قبول ، و همین روال در طول تاریخ ارسال پیامبران که همواره جهت داوری بین اختلافاتی که در نگرش جهان بینی و نوع منش رفتاری و اجتماعی خود داشتند ، صورت می گرفته ، ادامه داشته است . ⁷

توضیح : تفسیر استاد حسینی طباطایی نیز ، برداشت استاد ملکیان را رد می کند که در فایل پیوست موجود است .

زیرنویسها :

1. بقره 213
2. ترجمه ها از ترجمه قرآن استاد مرحوم صالحی نجف آبادی
3. یونس 19
4. انبیا 25
5. ان الله اصطفي آدم ... آل عمران 33
6. و علم آدم الاسماء كلها بقره 31
7. و ما انزلنا عليک الکتاب الا لتبين لهم الذي اختلفوا فيه و هدى و رحمة لقوم يؤمنون نحل 64

محمد صالحی 3/12/97