نظرات متفاوت میرزای قمی و مرتضی جزایری در مورد فقه و احکام آن
الف ) میرزای قمی 1
« ظواهر قرآن و احکام مترتب بر آن لازم العمل نیستند .»
ایشان در دو موضوع بسیار مهم و حیاتی که اساس فقه بر آنها استوار است ، نظرات خاص و متفاوتی بیان داشته که لزوم اطاعت از فقه را منتفی می کند ، عدم لزوم عمل به ظواهر قرآن و عدم حجیت آن برای مخاطب غایب :
- عدم لزوم عمل به ظواهر قرآن
ظواهر قرآن واجب العمل نیستند، زیرا اگر قائل به حجیت ظواهر قرآنی باشیم، تالی فاسدی به دنبالش است که التزام به آن صحیح نمی باشد و آ ن این است که یکی از ظواهر قرآ ن شریف، آیاتی است که از عمل به ظن نهی کرده است مانند آیه مبارکه : إن الظن لا یغنی من الحق شیئا ( یونس 36 ) و امثال آن .
حال اگر عمل به ظواهر قرآن همچون ادله علمی واجب العمل باشد، این مستلزم آن است که به هیچیک از ظواهر قرآ ن به ملاحظه اینکه مفید ظن هستند نتوان عمل کرد، زیرا این آیات رسما عمل به ظن را نهی کرده است، در نتیجه از عمل به ظواهر قرآ ن ترک ظواهر قرآنی لازم می آید و این امر به ملاحظه اینکه مستلز م محا ل است، موجب آ ن شده که بگوییم: اساسا ظواهر واجب العمل نیست، به این معنا که حجت نمی باشد. 2
- عدم حجیت ظواهر برای مخاطب غایب
میرزای قمی در این باره معتقد است که ظواهر قرآن از باب ظن خاص نسبت به کسانی که مخاطب قرار گرفته و تفهیمشان مقصود متکلم بوده حجت است و نسبت به غیر مشافهین و غیرمخاطبین از باب ظن مطلق حجت نیست .
عبارت کتاب قوانین در این باره چنین است :
المسلّم منه هو حجیۀ متفاهم المشافهین والمخاطبین... فحجیۀ متفاهم المتأخرین.. یحتاج الی دلیل آخر ...
او گفته است : در مذهب اصحاب معرو ف این است که آنچه وضع شده برا ی خطا ب مشافهه مانند : یاایهاالذین امنوا و یاایهاالناس و مانند آن، شامل متأخرین از زمان خطاب نمی شود، چه بسا در این باره اد عای اجماع هم شده است، ولی عده ای دیگر قائل هستند که خطاب شامل معدومین هم می شود.
ولی حق، قول اول است، چو ن خطاب معدوم، عقلا وشرعا قبیح است و این قول اشاعره، تحکّمی است که ناشی از عقاید آنان به قدیم بودن کلام نفسی است . 3
زیرنویسها :
- ( 151 ق – 1231ق ) از مشهورترین فقها و برترین اصولی قرن 12 و صاحب کتاب قوانین
- نقل از فرائدالاصول 66/1
- کتاب قوانین باب ثالث فی العموم و الخصوص
محمد صالحی – 5/97
https://telegram.me/beshnofekrkon
